Культурно-исторической направленности.

Гука-піратэнічны спектакь на мемарыяльным комплексе.

На Захадзе Еўропы і на амерыканскім кантыненце ў 60-90-я гады назіралася тэндэнцыя развіцця феерверкаў забаўляльна-рэкрэатыўнага характару і асаблівую папулярнасць набылі музычныя піратэхнічныя шоў, радзімай якіх у 1960 годзе стаў г. Канны.

Вялікую папулярнасць набылі падобныя шоў у Італіі, якія адбываліся на стадыёнах. Працягваючы Канскую традыцыю ілюстратыўнага, вобразна-сімвалічнага, кантрапунктнага ці паралельна-асацыятыўнага адлюстравання тэматыкі святаў у піратэхнічных дзеях, італьянскія рэжысёры знайшлі цікавы фінал шоў, які заўсёды чакаўся глядачамі і выклікаў шмат эмоцый. Як сведчаць відавочны, ў час прадстаўлення апошняга нумара на стадыёне выключалася святло. Ў поўнай цемры, літаральна над галовамі глядачоў па канату ляцела ракета. Прайшоўшы круг па стадыёну, ракета накіроўвалась да цэнтральнай пляцоўкі, дзе пасля яе ўдару ў шчыт запальвалася слова “ЧАО” і пачыналіся развітальныя залпы салюта.

На тэрыторыі былога СССР першае паказ "Гук і святло" ажыццявіў у 1970 г. Баляслаў Галеев (доктар філ. навук, прафесар Казанскага авіяінстытута). Гэта была шматэпізадычная кампазіцыя ў помніка Загінуўшаму ваяру на цэнтральным пляцы г. Казані. Радкі дакументальнай хронікі, вершы Роберта Раждественскага і Мусы Джалиля склалі тэкставую аснову закладзенай у фанаграму музычна-гукавой партытуры дзеяння. Нараўне з белым выкарыстоўваўся каляровае святло. Тры складнікі мастацкай выразнасці: стэрэафанічны гук, святло і ілюзія "ажыўленні" з дапамогай архітэктуры і навакольнай яе "сінтэзаванай серады".

Першым, хто ажыццявіў пастаноўку паратэатральнага дзейства на мемарыяльным комплексе, даў разгорнутую панараму блакады Ленінграда - Анатоль Сілін 1 чэрвеня 1970 г. як і ў паказе "Гукі святло", тут не было акцёраў. Усё будавалася на строга дакументальнай аснове. Тут усе ператвараліся ва ўдзельнікаў грандыёзнай драмы - дзействы-дакумента.

Мемарыялы - гэта вечная памяць у камені - клікала рэжысёраў. Беларускія рэжысёры Ў.Лейдман, У. Колесов, У.Пашко і іншыя удзельнічалі ў акцыі 1982 г. у гонар 40-годдзі перамогі пад Сталінградам. На знакамітым мемарыяльным комплексе "Мамаеў курган" імі была створана двухгадзінная кампазіцыя, у якіх рота маладых салдат, перапранутых у форму 1942 г., і артысты тэатра пантамімы "Рух" уз'ядналіся з захаванымі ў граніце героямі скульптары Е.Вучетича.

Адраджэнне беларускіх традыцый тэатралізацыі феерверкаў, паяднанне у адзіны сэнсавы блок піратэхнічнага дзеяння, музыкі, слова і пластыкі пачалося ў канцы 70-х — сярэдзіне 80-х гадоў XX стагоддзя.

Гэты этап развіцця мастацтва феерверкаў Беларусі звязаны
з дзейнасцю кафедры рэжысуры святаў Мінскага інстытута культуры (рэжысёр — П. А. Гуд) і Харакаўскага вытворчага камбіната па вырабу феерверкаў (піратэхнікі — В. Давцян, Г. Круглікаў). Першымі творчымі крокамі гэтай групы аднадумцаў стала стварэнне водна-піратэхнічных музычных комплексаў, якія ў вобразна — сімвалічнай форме адлюстроўвалі тэматыку мастацка-гістарычнага свята (г. Бабруйск, г. Воранава, г. Міёры) і музычна-паэтычнае афармленне феерверкаў карнавальнага тыпу ў многіх гарадах рэспублікі. Прынцыпова новымі феерычнымі відовішчамі гэтых аўтараў сталі першыя ў Беларусі гукапіратэхнічныя і светагукапіратэхнічныя спектаклі на мемарыяльных комплексах.

1.2. Летам 1984 г. у Беларусі, у гонар 40-годдзя партызанскага руху і прарыва блакады Полацка-Лепельскай зоны 16 партызанскімі брыгадамі на мемарыяльным комплексе “Прарыў” пад г. Ушачы адбыўся мітынг-рэквіем “Заклінаю вас, помніце!”.

Мастацтвазнаўца Ю. М. Чарняк піша, што “Бой” — ва ўмовах лакальнай пляцоўкі мемарыяла патрабаваў новых выразных сродкаў. Такой важнай складаючай рэжысуры стала піратэхніка.

... Тры кампанента тэатралізацыі аб’ядналіся, каб стварыць ілюзію боя і максімальна загострыць успрыйняцце гледача: фанаграма радыёспектакля, піратэхніка і фігура Партызана, якую ні адзін з прысутных не мог выключыць з поля бачання. За ім, высечэным нестрымным націску ішлі на фашыстаў.

Гэта першае гукапіратэхнічнае прадстаўленне на тэрыторыі Беларусі аказала надзвычайна моцнае ўраджанне на ўсіх прысутных і на доўгі час стала арыентырам пры стварэнні падобных дзей у нашай дзяржаве.

Пошукі новых форм сцэнічнай выразнасці і тэатралізацыі піратэхнічных дзей прывялі да стварэння праэкта дзейства на мемарыяле “Лудчыцкая вышыня” Быхаўскага раёна, за ўдзеянне якой у гады Вялікай Айчыннай вайны шэсць воінаў атрымалі званне Герой Савецкага Саюза.

Паколькі ўзяцце Лудчыцкай вышыні адбылося ноччу, то і аднаўленне гэтай падзеі ў 1985 г. было вырашана здзейсніць у начны час, каб максімальна наблізіць дзею дагістарычнага факта. Адсюль і неабходнасць уключэння у сістэму выразных сродкаў святла.

Першае светлагукапіратэхнічнае прадстаўленне на тэрыторыі Беларусі (рэжысёр П. А. Гуд, піратэхнік Г. Круглікаў, мінёры Быхаўскага авіапалка і гукарэжысёры — А. Гіль, В. Красоўскі) было многапланавым па структуры. Асобныя яго эпізоды разыгрываліся на прасторава аддалёных пляцоўках — там адбывалася прывязка да розных фрагментаў мемарыяла.

На дарозе да мемарыяльнага комплекса ў гонар 40-годдзя Перамогі былі ўсталяваны на адлегласці 50 м. адзін ад аднаго светавыя экраны з выявамі мемарыялаў адзінадцаці гарадоў-герояў. У час прахаджэння калонны гасцей і гледачоў перад кожным экранам запальваўся чырвоны піратэхнічны факел і гучаў залп выбухавай шашкі, што сімвалізавала даніну памяці ўсіх прысутных, загінуўшым у гады вайны.

У цэнтральнай частцы мемарыяла чырвоны колер зенітных пражэктараў высвятляў на адвеснай сцяне шэсць барэльефных лікаў герояў Лудчыцкай вышыні. А над сцяной узвышалася фігура Гусляра-летапісца палымяных гадоў вайны, ад імя якога вялося апавяданне. А далей, уходзячы да небасхіла, стаяў Курган Памяці, на схілах якога разгортваліся асноўныя эпізоды дзеяння “Дарога ў бяссмяротнасць”.

У пралозе прадстаўлення белае святло пражэктараў асвятліла Гусляра такім чынам, што ён як бы завіс у паветры, падымаючыся над абыдзенным жыццём. Раздаліся пералівы гусляў...і пачалося апавяданне аб цяжкіх кроках вызвалення Беларусі - аперацыі “Багратыён”. Святло пражэктароў засяроджваецца на абліччах двух барэльефаў - выявах удзельнікаў бітвы за Лудчыцкую вышыню.

У эфіры чутны галасы:

...Таварыш палкоўнік! Рота старшага лейтэнанта Мартынава прайшла міннае поле.

Атакуем!

У паветра ўзлятаюць тры чырвоныя ракеты. Гаснуць пражэктары. Чутны грамавыя раскаты “Ура-а-а!” і з гэтага моманта эфект прысутнасці, саўдзелу у падзеях не пакідае прысутных. Гукапіратэхнічны бой, нагнятаючы атмасферу атакі Лудчыцкай вышыні, захватвае сваёй дынамікай усіх.

Сем мінных палёў разражаюць зарады рознай магутнасці (ад 200 гр. да 3 кг.), уверх узлятаюць сігнальныя і асвятляльныя ракеты, поле за мемарыяльным комплексам завалаквае дым.

На схіле Кургана Памяці, злева ад фігуры Гусляра, узнікае выхвачаны пражэктарам з цемры макет фашысцкага фота. Злева ад фігуры Гусляра з’яўляецца зробленая са светавых трафарэтаў група чырвоных зорачак — сімвалаў салдат, якія рухаліся па схілу ўверх і ўправа.

Трасіруючы агонь кулямётных чэргаў гасіў зорачку адну за адной і толькі адна з іх, то ўспыхваючы, то загасаючы, павольна набліжалася да вогненага дота.

На фоне сціслага чатырохрадковага, паэтычна-музычнага ўрыўка аб гераізме ўдзельнікаў штурма, чырвонай зорачкай вырастае ў памерах і накрывае фашысцкі дот. Наступае імгненная цішыня...

Затым крыкі “Ура-а-а!”, аўтаматныя чэргі. Па схілу кургана бясконцым патокам бягуць чырвоныя зоркі...

Гучыць мелодыя світанку. За гусляром над Курганам успыхвае вялізарнае піратэхнічнае “сонца” і святло пражэктараў залівае ўвесь мемарыяльны комплекс. На склонах кургана з’яўляюцца муляжы жытніх каласоў. Святло высвечвае каласы жытняга поля такім чынам, што іх карані з’яўляюцца на тварах барэльефаў загінуўшых герояў, як бы прарастаючы скрозь іх.

Гучыць тэкст Гусляра, усім прысутным прапануецца адведаць хлеб Памяці і ад сухіх скарыначак хлеба на вачах наварочваюцца слёзы, слёзы памяці, слёзы ўдзячнасці.

У гонар удзельнікаў бітвы за Лудчыцкую вышыню на схілах кургана запальваюцца шматлікія факелы рознакаляровага агню, успыхвае агонь у салдацкіх касках каля кожнага з шасці барэльефаў, а над мемарыяльным комплексам у небе ўспыхваюць зоркі шматпавярховага салюта.

Даследчыкі лічаць, што святло ў гэтым прадстаўленні ўзяло на сябе вобразнае рашэнне дзеі і менавіта яно дапамагло дамысліць метафару хода бітвы за Лудчыцкую вышыню — дарогу чырвоназорных салдат у бясмяротнасць. Першае светлагукапіратэхнічнае прадстаўленне ў Беларусі выклікала ў людзей глыбокія эмоцыі і неаднаразова паўтаралася на схілах Кургана Памяці.