Организация праздничной ярмарки

 

Для арганізацыі святочнага кірмашу пры аргкаміцеце свята ўтвараецца дырэкцыя, у якую ўваходзяць прадстаўнікі гандлёвых арганізацый, грамадскага харчавання, сферы абслугоўвання, органаў культуры і спорту. На сваіх пасяджэннях дырэкцыя кірмашу распрацоўвае план падрыхтоўкі святочнага гандлю і яго культурную праграму.

Паколькі кірмаш у Беларусі заўсёды быў з’явай інтэрнацыянальнай, то на сучасныя святочныя таргі (асабліва ў памежных раёнах) можна запрасіць гандлюючыя арганізацыі з суседніх раёнаў бліжняга замежжа і вызначыць для іх асобнае месца. У зоне харчовых тавараў можна было б наладзіць работу беларускай карчмы, украінскага шынка, рускага тракціра, польскай кавярні, каўказскай шашлычнай, сярэднеазіяцкай чайханы, малдаўскага віннага склепа і інш. Усе гандлёвыя пункты (кіёскі, палаткі, магазіны) павінны быць аздоблены элементамі мастацка-дэкаратыўнага афармлення, што садзейнічае больш эстэтычнаму ўспрыманню дзеі. Гандляроў неабходна апрануць у святочныя народныя строі, што надае таргам нацыянальны каларыт. Арганізатарам трэба ведаць, што традыцыйна беларускі святочны гандаль быў дробнарознічным. Таму асаблівую ўвагу належыць звярнуць на падрыхтоўку гандляроў-каробачнікаў, якія сваімі дзеяннямі ствараюць непасрэдную, жывую, гульнёвую атмасферу святочнага кірмашу.

 

Патрабаванні да месца правядзення кірмашу

 

Выбар месца для размяшчэння і будаўніцтва аб’ектаў святочнага кірмашу (прадуктовых палатак, кіёскаў і іншых дробнарознічных гандлёвых пунктаў, а таксама баз для харчовых прадуктаў) узгадняецца з мясцовымі органамі санітарнага нагляду. Памеры тэрыторыі кірмашу ўстанаўліваюцца з улікам колькасці насельніцтва, якія будуць карыстацца таргамі. Кірмаш размяшчаюць з такім разлікам, каб да яго былі добрыя пад’язныя дарогі; яго плошчу фарміруюць з улікам сцёку вады. Кірмаш павінен размяшчацца на адлегласці не меней за 1,5 км ад месца збору смецця і не меней за 500 м ад прамысловых прадпрыемстваў і складоў, у якіх вытворчасць звязана з выдзяленнем пылу і пахаў, а таксама іншых аб’ектаў, якія могуць быць прычынай забруджвання тэрыторыі кірмашу.

Кірмашовую плошчу падзяляюць на дзве часткі — гандлёвую і абслуговую. У гандлёвай частцы ў адпаведнасці з відамі гандлю вылучаюць асобныя дзялянкі для:

а) гандлю харчовымі прадуктамі ў закрытых памяшканнях (магазіны, павільёны, ларкі і інш.);

б) гандлю харчовымі прадуктамі са сталоў, размешчаных радамі па роду прадуктаў (рыбныя, мучныя, малочныя, садавіна, гародніна і інш.);

в) гандлю харчовымі прадуктамі з вазоў і аўтамашын;

г) продажу хатніх жывёл;

д) прамысловых тавараў;

ж) вырабаў народных рамёстваў;

з) таргоў птушкай;

і) прадпрыемстваў культурна-бытавога абслугоўвання (медпункт, цырульня, майстэрня па рамонту абутку).

Санітарна-медыцынскія патрабаванні. Продаж харчовых прадуктаў на кірмашы дазваляецца толькі пасля праверкі іх у адпаведнасці з устаноўленымі правіламі ветэрынарна-санітарнай экспертызы.

На сучасных кірмашах пры продажы халодных і гарачых страў звычайна ўжываецца посуд разавага карыстання, выраблены з пластмасы. Кошт гэтага посуду, як правіла, уваходзіць у кошт страў, а часам аднаразавы посуд прадаецца і асобна. Але ў тых выпадках, калі на святочным гандлі ўжываюць металічны і фарфора-фаянсавы посуд, то на кірмашы неабходна ўсталяваць мыйныя перасоўныя памяшканні для мыцця лыжак, відэльцаў і іншага інвентару з   устройствам мыйных металічных ваннаў. Гандлёвыя пункты прадуктаў харчавання павінны быць забяспечаны ў дастатковай колькасці мылам, ручнікамі і шчоткамі для мыцця рук. У тых выпадках, калі гандаль праводзіцца некалькі дзён, кірмаш павінен быць далучаны да водаправода і каналізацыі, што дае магчымасць абсталяваць цёплыя прамыўныя прыбіральні з умывальнікамі. Калі каналізацыя адсутнічае, то можа быць дазволена ўстройства перасоўных прыбіральняў. Месца размяшчэння ўмывальнікаў пры адсутнасці каналізацыі ўзгадняецца з мясцовымі органамі санітарнага нагляду. На кірмашах, далучаных да водаправода, робяць водаправодныя калонкі, а таксама пітныя фантанчыкі ў тых месцах, дзе мясцовымі органамі санітарнага нагляду дазваляецца выкарыстанне сырой вады для піцця. У адваротным выпадку арганізатары павінны павялічыць аб’ём гандлю фруктовымі напіткамі, сокамі, мінеральнай вадой, квасам і інш .

На кірмашах, дзе тавар падвозяць аўтамабільным транспартам, устанаўліваюць металічныя зборнікі з крышкамі для збору смецця ёмкасцю 50 л. Для дробнага смецця ўстанаўліваюць урны. Тэрыторыю кірмашу ачышчаюць да пачатку гандлю і пасля яго заканчэння. У цёплую пару года абавязкова паліваюць вадой. Бягучую ўборку праводзяць на працягу ўсяго рабочага дня. Вываз смецця ў час таргоў не дазваляецца.

З пачатку таргоў трэба правесці санітарнае абследаванне аб’ектаў дробнарознічнага гандлю. Санітарны ўрач або яго памочнік правярае выкананне агульных санітарных патрабаванняў, абавязковых для харчовых прадпрыемстваў, правілы асабістай гігіены, парадак захавання прадуктаў, іх якасць і інш.

У цёплую пару года на кірмашах забараняецца продаж харчовых прадуктаў, якія хутка псуюцца.

 

Гандлёва-гульнёвыя дзеі

 

Адметная асаблівасць традыцыйнага беларускага святочнага гандлю — разнастайныя гандлёва-гульнёвыя дзеі. Таму на аднаўленне і захаванне нацыянальнай культурна-гістарычнай спадчыны дырэкцыя кірмашу павінна звярнуць вялікую ўвагу. Так, у зоне продажу хатніх жывёл можна наладзіць сельскагаспадарчую латарэю з розыгрышам бычкоў, парсючкоў, авечак і інш.; у зоне продажу птушак — птушыны аўкцыён; у месцы, дзе прадаецца рыба, — гандлёвыя атракцыёны “Міёрскі павук”, “Палеская рыбалка”, “Рыбная латарэя”; у радах гародніны і садавіны — мінскую латарэю “Па спісу”, “Воранаўскі чыгун”, валожынскую забаву “Не ляпніся ў лужу”; у зоне цацак — “Дзіцячую рыбалку”, “Івацэвіцкую рулетку”; у зоне продажу кандытарскіх вырабаў — атракцыён “Пастаўскі пернік”, латарэю цукерак у форме гульні “Цот — лішка”; на кніжным гандлі — кніжную латарэю і да т.п. Арганізацыя гульнёвых формаў гандлю дае магчымасць уцягнуць у дзею значную колькасць людзей, садзейнічае іх актывізацыі, стварае жыццярадасны настрой у гледачоў.

Адной з галоўных задач пры ўвасабленні гульнёвых формаў гандлю з’яўляюцца захаванне ў структуры кірмашу традыцыйных беларускіх гандлёвых атракцыёнаў і стварэнне на гэтай аснове новых гандлёва-гульнёвых формаўтварэнняў.

 

Культурная праграма кірмашу

 

У сучаснай святочнай культуры Беларусi нiводны юбiлей цi свята горада, нiводная ўрачыстасць гарадскога, абласнога, тым больш рэспублiканскага маштабу не абыходзяцца без святочнага гандлю з вiдовiшчамi i забавамi.

Захоўваючы старадаўнiя беларускiя традыцыi правядзення кiрмашоў, сучасным арганiзатарам трэба iмкнуцца да таго, каб усе кiрмашовыя дзеi былi прасякнуты элементамi спаборнiцтва. У нашы днi кiрмашовая дырэкцыя многiх раёнаў Рэспублiкi Беларусь працягвае развiваць гэтую традыцыю: на конкурснай аснове работнiкi дзяржаўнага i кааператыўнага гандлю змагаюцца за лепшае мастацкае афармленне свайго павiльёна, рэкламу i продаж тавараў; калгасы i прыватныя асобы арганiзоўваюць конкурсныя выстаўкi з продажам сельскагаспадарчай прадукцыi; кожны сельсавет — выставу-продаж вырабаў народных рамёстваў; сельскi клуб змагаецца за лепшы калектыў мастацкай самадзейнасцi, а таксама выканаўцаў прыпевак, гумарыста, гарманiста цi iнструмен-тальны ансамбль.

Культурная праграма кiрмашовага свята павiнна складацца з наступнага: тэатралiзаванае адкрыццё; работа гандлёвых выстаў i творчых экспазiцый; фестываль мастацтваў; спартыўныя спаборнiцтвы; конкурсы народнай музыкi i асобных выканаўцаў; кiрмашовыя атракцыёны; гульнi i забавы; дзiцячая зона; урачыстае закрыццё кiрмашу з падвядзеннем яго вынiкаў i тэатралiзаваным фiналам.

 

У час правядзення кiрмашу яго тэрыторыя падзяляецца на вiдовiшчную, масава-гульнёвую, спартыўную i дзiцячую зоны дзеяння.

Відовішчная зона дзеяння. Структура праграмы можа быць складзена з фестывалю фальклорнага мастацтва, выступленняў прафесiянальных творчых калектываў, народных вандроўных груп, конкурсаў народных iнструментальных ансамбляў, выканаўцаў прыпевак, гумару i інш.

Пры арганiзацыi вiдовiшчаў трэба ўлiчваць, што з’явы кiрмашовага тэатра павiнны перш за ўсё адлюстроўваць i развiваць беларускiя фальклорныя традыцыi, у вынiку чаго пазагандлёвая частка кірмашу набудзе адметныя нацыянальныя асаблiвасці.

Вызначаючы прасторавае вырашэнне кiрмашу, неабходна асаблiвую ўвагу звяртаць на галоўную сцэнічную канструкцыю, дзе будуць адбывацца цэнтральныя вiдовiшчныя мерапрыемствы. Дзеля гэтага трэба пабудаваць эстрадную пляцоўку вышынёй не меней за 1,2 м, каб гледачам было зручна назiраць прапанаваную дзею. Гэта пляцоўка можа быць стацыянарнай або часовай (на аснове платформаў грузавiкоў). Разам з тым трэба памятаць, што раней на беларускіх кiрмашах не было сцэнічных падмосткаў i артысты працавалi сярод гледачоў, у прамым кантакце з імі. Таму ў зоне вiдовiшчных дзей для вандроўных артыстычных груп, перасоўных музычных ансамбляў, маленькiх цыркавых калектываў можна зрабiць фрай (адзiн цi некалькi): акрэслены на зямлi канатамi цi вяроўкамi круг дыяметрам 13 м, дзе вызначаныя калектывы будуць выступаць. Канцэрты ў фраі, як паказвае практыка, з’яўляюцца моцным сродкам эстэтычнага i эмацыянальнага ўздзеяння таму, што ў гэтых умовах у значнай ступені сцiраецца мяжа памiж гледачамi i артыстамi, што павышае эфектыўнасць успрымання прапануемай дзеi.

У масава-гульнёвай зоне кiрмашу мы рэкамендуем наладзіць работу гарадка традыцыйных кiрмашовых забаў, дзе кожны чалавек зможа праявiць свае здольнасцi, паказаць сiлу i спрыт.

Разам з традыцыйнымi забавамi ў масава-гульнёвай зоне кiрмашу можна правесцi фестываль культарганiзатараў раёна цi горада, дзе ўдзельнiкi могуць выступаць з разнастайнымi гульнёвымi праграмамi. Як паказвае практыка, так званае “гульнёвае поле”, дзе адначасова выступаюць дзесяткi арганiзатараў розных гульняў, часта з’яўляецца адным з самых яркiх i запамiнальных фрагментаў культурнай праграмы, таму што дае магчымасць сотням людзей прыняць удзел у прапанаваным гульнёвым дзеяннi.

 

Спартыўная зона. Абавязковай часткай сучаснага беларускага кiрмашу з’яўляецца спартыўная праграма. Папулярнасцю карыстаюцца тут традыцыйныя спартыўныя забавы беларусаў: турнiр асiлкаў, а таксама барцоў — прадстаўнiкоў розных вёсак, барацьба з ражаным мядзведзем, выпрабаваннi скакавых i рысiстых парод коней. Разам з тым на кiрмашах звычайна праводзяць i сучасныя спартыўныя гульнi.

Паколькi на раённых цi рэгiянальных кiрмашах прысутнiчае большасць насельнiцтва мясцовасцi, спартсмены выкарыстоўваюць гэтую сiтуацыю для папулярызацыi розных вiдаў спорту. Ладзяць фiналы раённых спаборнiцтваў па барацьбе, футболе, валейболе, шахматах, шашках, перацягванні каната, а ў асобных месцах па найбольш папулярным вiдзе спорту — веславанні (Скiдал), конным спорце (Вiлейка, Шумiлiна, Гродна, Воранава) i інш. На некаторых кiрмашах паказальныя выступленнi праводзяць баксёры, фехтавальшчыкi, майстры баявых адзiнаборстваў, майстры гiмнастыкi, культурысты. Людзi розных узроставых катэгорый удзельнiчаюць у старажытных i сучасных забавах: вызначэнне “караля курка” (стральба з арбалета, вiнтоўкi, паляўнiчая стральба), лепшага лучнiка ў стральбе са спартыўнага лука, спаборнiцтва на лепшага кольцакiдальнiка, самага спрытнага канатаходца, якi iдзе па тонкай жэрдцы, самага дужага ў атракцыёне “Сiламер”. Спартыўныя праграмы на кiрмашы сталi дзейсным сродкам актывiзацыi ўдзельнiкаў свята, садзейнiчаюць вырашэнню праблемы фiзiчнага выхавання чалавека, уносяць дынамiзм у святочны штогоднi гандаль.

 

Дзіцячая зона. Аналiз развiцця сучасных кiрмашоў Беларусi сведчыць, што ў iх актыўна ўдзельнiчаюць людзi розных узростаў. Таму на святочным гандлі арганiзатары шмат увагi надаюць дзецям, спецыяльна для якiх ладзяць гульнёвыя зоны, дзе выступаюць дзiцячыя калектывы мастацкай самадзейнасцi школ, Дамоў i Палацаў культуры, Дамоў юнацтва, культарганiзатары праводзяць разнастайныя сюжэтна-гульнёвыя праграмы для дзяцей, вялiкую цiкавасць уяўляюць i сучасныя дзiцячыя пацехi.

На дзiцячых пляцоўках амаль заўсёды арганiзоўваюцца выстаўка-продаж дзiцячых вырабаў, майстроў малюнка i лепкi, конкурсы юных канструктараў, паказальныя выступленнi клубаў службовага сабакаводства, спаборнiцтвы авiя- i суднамадэлiстаў i інш. Гульнёвая дзiцячая пляцоўка — адметная асаблiвасць сучаснага беларускага кiрмашу — дазваляе з маленства далучаць дзяцей да нацыянальнай культуры, выхоўваць у iх павагу i любоў да спадчыны бацькоў i дзядоў.

Такiм чынам, кiрмаш, вырашаны ў творчым i арганiзацыйным плане як полiфункцыянальная з’ява, зможа адначасова задаволiць матэрыяльныя, эстэтычныя i фiзiчныя запатрабаваннi чалавека, з’явiцца сродкам эмацыянальнай разрадкi, актывiзацыi ўдзельнiкаў свята.