Хьэтууей щiалэжьым и лiыщiэкiар

ЩыIаи-щымыIаи ар, ауэ, зэрыжаIэжымкIэ, мис мо Арщыдан хуэдэм зы беижь гуэр дэст, жи, гуолач (1) жыхуаIэм щыщу. Абы мылъкушхуэ зэхуилъэфэсам пэмылъэщыж щыхъум, шэсри дэкIащ лIыщIэ къилъыхъуэну. И шы-уанэ зэпэщт, и фащэри абы екIужт, езыми и ныбэ изти, дзапэ уэрэд жиIэурэ макIуэ.

МыдэкIи мис мы Хьэтууей хуэдэм зы мэкъумэшыщIэ щIалэжь дэсти, фыз къишэн хуей щыхъум, уасэ иритын имыIэу къыщIэкIщ аби, ари къыдэкIри къежьащ, жи, зыгъэлIыщIэн къилъыхъуэну. И саур къамэр кIэрыщIауэ, и цей тIэкIури къабзэрэ eкIyy дыжауэ, зы хьэмкIутIей баши Iэдэжу иIыгъыу, дзапэ уэрэдыр Iурылъу ари къокIуэ.

Мори къакIуэм, мыри кIуэурэ, алыхьым зэхуешэри, шокъу жиIэу, щызэхуозэ мис мо Андзорей бэзэр хуэдэм.

- Сэлам алейкум!

- Уэ алейкум сэлам! Дэнэ укIуэрэ?

- Си гуащIэ мащIэти, сылIыщIэну сыкъежьащ. Уэ-щэ?

- Сэри, лIыщIэ сыхуэныкъуэти, лIыщIэ лъыхъуэ сыкъыдэкIащ.

Илъэс лIыщIэ нысхуежьэ, ущIегъуэжынкъым! - жи гуолач хуэдэм.

- Ар къысхукъуэбгъэплъ елъытащ, - жи хьэтууей щIалэжьым.

- Ныпхукъуэзгъэплъмэ, мыращ, - жеIэ арщыдан гуолачым, - илъэскIэ усхуэлIыщIэнщ, илъэс лIыщIапщIэу сом мин уэстынщ!

- Дэгъуэщ! - жи хьэтууей щIалэжьым.

Гуолачыр мэгупсысэри, мыр щIалэ щабэжь хуэдэщ, щхьэ къэзмыгъапцIэрэ! - жеIэ. Ар игукIэ жеIэри, жьэкIэ къыпещэ:

- Ауэ, - жи, - илъэсыр имыух щIыкIэ уIукIыжыну ухуежьэмэ, кIэпIейкIэ уэстынкъым. Уэ IукIыжыпщIэу уи саур къамэр къыс­хуэбгъэнэнущ.

- Iay? - жеIэ хьэтууей щIалэжьым. - Догуэ, а илъэсыр имыу­хыу уэ сыдэпхужыну ухуежьэмэ-щэ?

- Абы щыгъуэ сом минитI уэстынщ! - жи.

ЩIалэр щIалэ бзаджэжь хъунти, гуолачым и дыщэ къамэм йоплъри:

- ДэхужыпщIэу мис мы уи дыщэ къамэр къысхутеплъхьэнщ, - жи.

- Дэгъуэщ! – жаIэри, я Iэр зэроубыд аби, йожьэж, Арщыдан хуэдэм кIуэжыну: гуолачыр шущи, япэ иту макIуэ, щIалэжьыр лъэсщи, и ужь иту кIэлъокIуэ.

Арати, етIуанэ махуэм хьэтууей щIалэжьым лIыщIэн щIедзэ: былымыр зэрехьэ, мэз макIуэри пхъэ гъэсын къешэ, пхъэ екъутэри щIехьэж. Ауэрэ гъатхэр къосри вакIуэ докI. Гуолачым пхъэIэщэкIыр иIыгъщ, лIыщIэр вауэщ. Иджы абы щыгъуэ вэрэвийкIэ вэуэ арати, щIалэжьым и закъуэ вийр зэрегъакIуэ, гуолачыр пхъэIэщэм и ужь итщи, дзапэ уэрэд жеIэ. Апхуэдэурэ махуэ зыбгъупщI дэкIауэ гуолачыр мэгупсысэри мыпхуэдэу игу къокI: «Мы си лIыщIэр щIалэ щабэжьщи, къэгъэшыгъуафIэщ, сызыхуейр изогъащIэ, мыр махуэм тIэу нэхъ мышхэу щхьэ сымыщIрэ?» - жеIэри. ЛIым и нэпсей къокIри:

- Уа си лIыщIэу си лIыщIэ! - жи. - Мы цIыху цIыкIур ныбаблэщи, махуэм хуэзэу щэ машхэ, анэхъмэ тIэу фIэкIа шхэн хуейтэкъым. Пщэдей щыщIэдзауэ дэри тIэу нэхъ дышхэнукъым: дыгъэр къыщыщIэкIым дошхэри щIыдощIэ, дыгъэр щыкъухьэжым дошхэри догъуэлъыж. Умыарэзымэ, зегъэхь!.

ЛIыщIэм сыт ищIэнт, арэзы мэхъу.

Ауэрэ махуэ тIущ докIри гуолачым игу къокI: «Сыт мыр махуэм тIэуней щIэзгъашхэр? Зэ фIэкIа мышхэу сщIынщ - езыр щIалэ шабэжьщи, цIутI жиIэнкъым!» - жери. ЛIым и нэпсей нэхъри къокI аби:

- Уа си лIыщIэу си лIыщIэ! - жи. - Мы цIыху цIыкIур ныбаблэщ, анэхъмэ махуэм тIэу щхьэ шхэрэ: махуэм уолажьэри пщэдджыжьым ушхэн хуейщ; жэщым ущымылажьэкIэ, пщыхьэщ­хьэшхэр сытым щыщ? Уэлэхьи, пщэдей щыщIэдзауэ махуэм зэ нэхъ дымышхэн: дыгъэр къыщыщIэкIым дошхэри щIыдощIэ, дыгъэр зэрыкъухьэжу догъуэлъыжри дожей. Умыарэзымэ, зегъэхь!

ЛIыщIэм сыт и Iэмалт, арэзы мэхъу. Ауэ пщыхьэщхьэкIэрэ гуолачыр зэрыжеижу езыр мэтэджри, вакIуэ пащтыхьым и пщыIэм­кIэ йокIуэкI, абы фIыуэ къыщошхэри къокIуэж.

Апхуэдэурэ махуэ тIущ докIри гуолачым аргуэру игу къокI: «Мы си лIыщIэм пщэдджыжькIэ лы куэдыIуэ ишх хъуащ. Лы имышхых­хэу лэпскIэ щхьэ зэфIэмыкIрэ? Езыр щIалэ щабэжьщ мыри тыншу къэзгъэшыфынущ!» - жери. ЛIым и нэпсей гуэрыр къытокIуэри:

- Уа си лIыщIэу си лIыщIэ! - жи. - Лэпсым нэхъ шхын зэгъ сыт щыIэ! Лым хьэлъэ уещIри уигъэлажьэркъым. Уэлэхьи, пщэдей щыщIэдзауэ лэпсрэ мэжаджэрэ нэхъ дымышхын: дыгъэр къыщы­щIэкIым лэпс шынакъ зырызрэ мэжаджэ Iыхьэ зырызрэ тшхынщи, щIэтщIэнщ, дыгъэр зэрыкъухьэжу щIэттIыкIынщи, дыгъуэлъы-

жынщ. Умыаразымэ зегъэхь!

ЛIыщIэм сыт и Iэмалт? Арэзы мэхъу. Ауэ къыщыдэхуэм деж, накIуэ пащтыхьым и пщыIэмкIэ йокIуэкIри, абы щошхэ.

Апхуэдэурэ мавэ, мао, мапщIэ, къахыжри Iуэрхьэмым тралъ­хьэж мэшыр.

Махуэ гуэрым беижьым и лIыщIэр къреджэри унафэ хуещI:

- Пщэдджыжь жьыIуэу тэджи, уи лэпс шынакъми къефи, Iуэрхьэмым кIуэ: щхьэIуо еуэн хуейщ! - жери.

Нэху къыздекIам, пщIантIэм зыв дэмыту къыщIокI: хэт мэза­кIуэт, хэти бэзэракIуэ хъунти, лIыщIэр Iуэрхьэмым мыкIуэу къонэ. Гуолачым ар щилъагъукIэ, къыхуолъ:

- АрIэми арIэм, хьэм къилъхуа, Iуэрхьэмым щхьэ умыкIуэрэ? - ­жери.

ЩIэмыкIуар щIалэм жиIэну щыхуежьэкIэ, жригъыIэркъым:

- Сэ уи мэзи-уи бэзэри сщIэркъым, - жи, - сэ унафэ пхуэс­щIар, дунейкъутэж къэхъуауэ щытми, бгъэзэщIэн хуеищ. Сэ си псалъэр тIэу жыIэ пщIыуэ пхуэздэнукъым.

- Ерэхъу! - жи лIыщIэм. - ДяпэкIэ зэрыжыпIэу тщIынкъэ!

ЕтIуанэ махуэми жьыуэ къыщехури къыжреIэ:

- Айда маржэ, уи лэпс шынакъым къефи, кIуэи, щхьэIо къеуэ!

ЛIыщIэр мэтэдж аби, вийр зэкIэрыщIауэ дехури, Iуэрхьэмым макIуэ. Нэса-нэмысауэ, жьы къыкъуоу, уэсышхуэ къесу щIедзэ. Уэсыр цыIэрылъхьэм хуэдэу кърехьэх. ЩIалэм къигъэзэжыну хуежьа щхьэкIэ, гуолачым къыжриIар игу къокIыжри, мэшыр треблэ аби, щхьэIуо еуэу тоувэж. Мэшымрэ уэс цIынэмрэ зэхиубэу щхьэIуор кърихуэкIыу здытетым, маплъэри - Iэ ижьым ириту, Iэ сэмэгум ириту зы шу къожэ. Къэсмэ - беижьырат.

- А хьэ зэрахуэм къыхэкIауэ къызыхэкIар зымыщIэж, си мэш тIэкIур ятIэм хыупщэжащ! - жери къыхуолъ. - Хэт нобэ хуэдэ махуэм щхьэIуо еуэр!

- ЛIо, гуолач, иджыри узыхуейр! - жери хьэтууей щIалъэжри хуолъыж. -«Унафэ пхуэсщIар, дунейкъутэж къэхъуауэ щытми, бгъэзэщIэн хуейщ» жызыIар уэракъэ! Нобэ уэс къес мыхъумэ, дунейкъутэжми нэсакъым.

Гуолачыр зэрыхэупIар къыгуроIyэжри:

- Айдэ, - жи, - кIуэдар кIуэдащ, къэнар зэщIэдзэжи, нэкIуэж. ЕтIуанэ гъуэгу зыплъыхьи, цIыхум ящIэр щIэ. ЦIыхум делагъэ ящIэркъым, уэри абы ящIэр щIэ!

- Ерэхъу, дяпэкIэ зэрыжыпIауэ тщIынкъэ! - жеIэр аби, хьэту­уей щIалэжьыр и пащIэкIэ щIогуфIыкIри, выхэр къехуж аби, къокIуэж.

Махуэ гуэрым Iуэхуншэ хъуауэ щIалэжьыр щысти, гуолачым ар щилъагъум, къыхуолъ:

- Зыплъыхьи, цIыхум ящIэр щIэ бжесIакъэ! - жери.

Гуолачым и пщIантIэм Iуащхьэшхуэ гуэр дэт хъунти, лIыщIэр абы дожейри зеплъыхь: зыми зыри ящIэу илъагъуркъым, я гъунэгъу ипщэм и шыр лIа хъунти, шыфэр трахыу къелъагъу. Хьэтууей щIалэжьыр Iуащхьэм къожэхыж аби, гуолачым и уанэшыр къытре­дзэри къыфIебз; къыфIебзри шыфэр трихыу мэувыж. Гуолачым ар щилъагъукIэ, кIий-гуоуэ къыжьэхолъадэ:

- EI, хьэ зэрахуэм къахэкIауэ къызыхэкIар зымыщIэж, мы шы лажьэ зимыIэр щхьэ фIэбгъэжа? Уэ сыбгъэунэхъуну мурад пщIауэ ара! - жиIэу.

- Iay, гуолач, уи жиIэм сыфIэкIыу сыт сщIа? - жеIэри игъэщIагъуэ нэпцIышхуэ зещI хьэтууей щIалэ бзаджэжьым.­Уэракъэ нетIэ «зыплъыхьи, цIыхум ящIэр щIэ» къызжезыIар? Мо Iуащхьэжьым сыдэжейри зысплъыхьати, зыми зыри ящIэртэкъым, уи гъунэгъу ипщэм фIэкIа. Абы шыфэ трихырти, сэри шыфэ тесхыу аращ.

Гуолачым аргуэру зэрыхэупIар къыгуроIуэжри:

- Е алыхьыр зэуа, - жи, - абы и шыр хьэрэм хъуащи, шыфэр трех, сэ си пщIэгъуалэжь тхьэмыщкIэм сыт и лажьэт? Сыбгъэунэ­хъуащ. ЕтIуанэ гъуэгу мор щIэ бжесIэу Iэ хуэзмышияуэ зыри умыщIэ!

- Ерэхъу, дяпэкIэ зэрыжыпIам хуэдэу тщIынщ! - жи хьэтууей щIалэжьим.

Арати, махуэ гуэрым пхъэ икъутэу лIыщIэр пхъэкъутапIэм здыхэтым, елъагъу пщIантIэм щащIа куэншыб мафIэр хьэуазэм ирижэм, гъупщым ирижэурэ мэкъуэщымкIэ жэуэ. ЗгъэункIыфIынщ жиIэу ежьа щхьэкIэ, гуолачым жиIар игу къокIыжри къелъагъури къыщIож:

- А хьэм къилъхуа, мы мафIэр мыбы щыкIуэм уэ щхьэ умылъэгъуарэ! - жи.

- Щхьэ сымылъагъуу! Уэлэхьи слъэгъуам! - жи.

- НтIэ плъэгъуамэ, щхьэ умыгъэункIыфIарэ, жыхьэнмэ дакъэжь алыхьым ищIын? Куэдрэт ар мобдеж унэсу утеувэу бгъэункIыфIыныр, зи нитIыр щыункIыфIыкIын!

- Уэлэхьи згъэункIыфIын си гугъэуи сежьатэм…

- НтIэ емынэ зэран къыпхуэхъуа?

- «Мор щIэ бжесIэу Iэ хуэзмышияуэ зыри умыщIэ» жыпIати, уи псалъэр тIэу жыIэ сымыщIын щхьэкIэ, къэзгъэзэжащ...

АпщIондэху мэкъур исри псэуалъэми хидзащ мафIэр. Хьэблэр ежэри сытми унэм лъамыгъэIэсу кърагъэлащ.

Гуолачыр щIэлъэдэжри ахъшэ къыщIихри къыхуидзащ:

- Мэ, хьэрэм зыхуэхъун, мыр уи сом минитIщ, мыри уи дыщэ къамэщи зегъэхь, зызомыгъэлъагъу! - жиIэри.

- Уэлэхьи, сэ ахъшэ къэсщыпыжу зысхуэмыуцIэпIыжыну. Уэ сыдомыхужыну Iэмал имыIэмэ, ахъшэри къамэри уи IэкIэ къызэт!­ - жиIэри пэуващ.

Гуолачым сыт и Iэмалт? Сом минитIыр къищыпыжри дыщэ къамэри телъу къритащ. Къритар къыIихри хьэтууей щIалэжьыр къыдэкIыжащ. Сом минитIымкIэ унэ ищIщ, шы къищэхущ, зихуапэ­ри, тхьэIухудым хуэдэу дахэу, фыз къишэри тхъэ-шхэуэ тIысыжауэ Хьэтууей къуажэкIэм щысщ. Слъэгъуарэт жыпIэмэ, кIуэи, плъэ!

(1) Гуолач – кулак жыхуиIэщ.

 

БАЖЭМ И Б3АДЖАГЪЭР

Пэжи пцIыи - сытми, зы мэзыжь гуэрым щызэхуозэ Мыщэр, КхъуэпIащэр, Дыгъужьыр, Бажэр. Зэхуозэ, щакIуэ пщыIэу зэ­гуохьэри, зы банэ Iув гуэр хэщIапIэ ящI, щакIуэу ирагъажьэ. КъащэкIур зэдашхыну зэгуроIуэ. Бажэр дзыгъуэ йощэ, Дыгъужьыр щыхьым йощакIуэ, КхъуэпIащэм мышхумпIэ къелъыхъуэ, Мы­щэжьым мэракIуэ ешхри хэтщ. ЗикI я Iуэхур хъуркъым.

Еуэри, махуэ гуэрым зыми зыри къемыхъулIарэ плIыри ны­баджэу зэхэлът, жеIэ, хэт жейуэ, хэт щхьэукъуэу, хэти гурыму. Бажэр гупсысэщ, гупсысэри Дыгъужьыр щэхуу къыIуишащ:

- ФIыуэ ушхэну ухуей? - жери.

- ЛIo, дзыгъуащэ сыпшэну ара?

- УмэжалIэрэ, Дыгъужьыжь? - къытрекъузэ Бажэм.

- ЛIы зытраукIэ упщIэкIэщ мы уи упщIэкIэр! - жи Дыгъужь нэщIам.

- Лы пшэр пшхын, Дыгъужьыжь? Ухуэмеймэ, сыхуейкъым жыIи, дызэфIэкIащ!

- Дэнэ къыздидыбгъэхынур, мэзым лы зытелъ щIэмысыжым? ДощакIуэ, дощакIуэри зыри дгъуэтыжыркъым, - мэгъынанэ щхъуэ­жьыр.

- Уэ, щхъуэжь, узэрыщакIуэр пэрэ лъэрэщ, - жи бзаджэжь цIыкIум. - ЗэрыщэкIуэн хуейр щхьэщ. Щхьэ зыфIэту фхэтыр сэ зыращ, фыкъызэдаIуэмэ, фызгъэтхъэжынщ.

- Дауэ? - зэIуробзае Дыгъужьыр. - Къыздипхынур дэнэ?

- Мес мо КхъуэпIащэр фэзгъэшхынщ.

- Уэ Бажэ делэ, абы къыIурыпс дзэжьитIыр джатитI нэхърэ зэрынэхъ гуащIэр пщIэрэ!

- Уэ Дыгъужьурэ дыгъужьыжь делэ, езы КхъуэпIащэм сыфшх жиIэрэ арэзы хъумэ-щэ?

- Iay? - жи щхъуэжьым и гурыIупсыр къыIурыжу. - Ар дауэ?

- Зи дауэращ, - жеIэри Бажэм къигупсыса Iэмалыр Дыгъу­жьым хуеIуатэ. Щхъуэжьыр гуфIэу Мыщэжьыр къыIуешри йопсалъэ:

- Мыщэжь, кхъуэл пшэр пшхынкIэ дауэ ущыт? - жаIэри.

- ЛIo, ауан сыкъэфщIыну сыкъэвгъэушауэ ара? - къахуолъ бэлацэжьыр.

- Хьэуэ, зиусхьэн, - жаIэри Бажэм и Iэмалыр хуаIуатэ.

Мыщэжьри къытохьэ аби, зэгуроIуэ. Къагъэзэж я хэщIапIэми, зэрыгъэкIий - зэрыгъэгуоуэрэ пащIэрывэжьыр къагъэуш. Бажэр уты­кум къоувэри къахопсэлъыхь:

- Зи уз кIуэдынхэ, - жи, - си ныбжьэгъужьхэ, - жи, - фэри фомэжалIэ, сэри си ныбэм солIыкI, - жи. - Абы нэхърэ танэщIэ къакIуэкIэ зыгуэрым зыдигъэшхамэ, езым дежкIи ди дежкIи нэхъыфIт! - жи.

- Ар дауэ? - жи КхъуэпIащэм. - ТанэщIэ къакIуэм къибгъэ­кIыp сыт?

- Сыт абы къыбгурымыIуэну хэлъыр? - егъэщIагъуэ Бажэм. - Бжьыхьэ къакIуэ танэ зырыз къызэфтыжыну сыкъэвгъэгугъэмэ, сэ зывызогъэшх: нобэрей гъаблэм и бэлыхьым сыхэкIыжынт, бжьыхьэ­ми танищ къэсхьынти, щIымахуэ щхыну срикъунт, - жи.­ Сыфшх! - жери мэгъуэлъ.

- Сыт мы делэм жиIэр: уэ лыуэ пкIэрылъым сэ сигъэнщIын къудейщ, хэт абы щхьэкIэ уэ танэ пшэрищ къозытынур? IукI!­ - жери, дыгъужьыр къолъэпауэр аби, утыкум пщIоуэ къредзыж: езыр йохьэри мэгъуэлъ: - Сэ щыри фызгъэнщIыфынущ: сыкъэвмыгъэпцIэ­жыну тхьэ къысхуэфIуи, сыфшх!

- Уэ хуэкIэбжьэкIэу узэхэлъщ, хэт уэ щхьэкIэ танэ зытынур!­ - жеIэр Мыщэжьми, къолъэпауэри утыкум къредзыж. - Сэ щхэгъуэ тIурытI сыфхуэхъунущ: сыкъэвмыгъэпцIэжыну тхьэ къысхуэфIуи, сыфшх! - жери Мыщэжь гуэрым зыкъегъэукIурий.

- Уядэ зыгъэпсэун ар! жи Дыгъужьым. - Лымрэ цымрэ:захуэ­дитIу хэт уэ узышхынур? Уэ уи лы IэфIыншэм щхьэкIэ, танэ дэнэ къэна, тхьэкIумэкIыхь уэстынкъым.

КхъуэпIащэ делэрыкIэ къапцIэри, и чэзур къыщысым, зыкъигъэукIуриящ:

- Сэ си лым нэхъ IэфI щымыIэу жаIэ, - жери. - Сыкъэвмыгъэп­цIэжыну тхьэ къысхуэфIуи, сыфшх! - жи.

Бажэр, Дыгъужьыр, Мыщэр мэуври тхьэ яIуэ: «Бжьыхьэм дызэхуэзэжмэ, танэ пшэр зырызи уэттынщи, мышхумпIэ къэпи нытетлъхьэжынмэ!» - жаIэри.

- Ерэхъу-тIэ, сыфшх! - щыжиIэм, еIэри и псэр хаудащ. Жыгей гуэрым Iэдэмашэ иIэти, абы фIадзэри кхъуэм и фэр зэ еIэгъуэм траудри зэIахыу щIадзащ. Мыщэжьыр игъащIэмIэ­гуахъуэкъэ - жьэныр Iэпыхури сабэм хэхуащ.

- Псым схьынщи, стхьэщIыжынщ, ар Iуэхукъым, - жери Ды­гъужьым къепхъуатэри, псыхъуэм долъадэр аби, ешхри къокIуэж.­ Псым сIэпихри ихьащ, - жи.

Мыщэр къепэбжьэуа щхьэкIэ, Дыгъужьым ар зыфIигъэIуэ­хуакъым: гур езым зыIэпигъэхури, къипхъуэтэжащ:

- Иджыпсту стхьэщIыжынкъэ! - жиIэри, псым ихьщ аби, ишхри къигъэзэжащ. - Сыту пIэрэ нобэ къэхъуар: Мыщэр зэIусэр Iэпоху, сэ псым хэслъхьэр сIэщIех, - жиIэурэ тхьэусыхэ хуэдэ зещI.

- Уэ ухьэщи, ухьэщ! - жеIэри Мыщэр къолъ. - Жьэнри гури зыщIыпIэ кIуакъым, тIури уэ пшхащ. Уэ къэбгъэпцIэну уи гугъэр хэт? - жери, Мыщэмрэ Дыгъужьымрэ зызэрадз.

Мыщэмрэ Дыгъужьымрэ зэрышх-зэрызелъафэурэ мэзым зэры­холъафэ; апIондэхукIэ Бажэм кхъуэлыр кхъуафэм кIуэцIелъхьэри быдапIэ гуэрым елъэф аби, щегъэпщкIу. Лъэужьыр и кIэ бацэмкIэ трелъэщIэж, езыр макIуэри жыг щIагъым и бзэгур къилэлу щIотIыс­хьэж.

Мыщэмрэ Дыгъужьымрэ ешыху зэрышхщ, зэрыукIри, лъыпсыр къежэхыу къагъэзэжащ. Къагъэзэжри - лыр бгъуэтмэ къащтэ.

- Дэнэ кIya лыр? - жаIэри Бажэр яубыд.

- Дэнэ кIуэн: фэ TIyp фызэрышхыу щилъагъум, афIэкIа напэ зимыIэхэм сэ къызатыжын щымыIэ, си жьэнымрэ си гумрэ зыхам хьэрэм хухъу! - жиIэри, и фэр зришэкIыжщ аби, мэзым хэлъэдэжащ, - жи Бажэм и нэр мыупIэрапIэу. - Сэ хъарзынэу къы­тезгъэхьа кхъуэр фи зэранкIэ тIэщIэкIыжащ. Си Iыхьэм и уасэр къызэфтыж! - жиIэри, яшишэш аби, дышэ зырызи яригъэпшынащ. КхъуэпIащэм илри Бажэм ишхаш, дыщитIымкIэ фошыгъу къищэху­ри шейуэ ирифыжащ.