Должествовательное наклонение

Bu kip bir eylemin gerçekleşmesi ya da gerçekleşmemesi gerektiğini bildirir. Gereklilik kipi, -malı / -meli ekiyle kurulur. Bu ek tümceye gereklilik (zorunluluk), öneri ve olasılık (‘olmak’ eylemiyle kullanıldığı zaman) gibi anlamlar katar.

eylem + malı /-meli + (y) kişi eki

Olumlu

Утвердительная форма

Olumsuz Отрицательная форма Olumlu Soru Утвердительно-вопросительная форма Olumsuz Soru Отрицательно-вопросительная форма Ben anlamalıyım anlamamalıyım anlamalı mıyım? anlamamalı mıyım? Sen anlamalısın anlamamalısın anlamalı mısın? anlamamalı mısın? O anlamalı anlamamalı anlamalı mı? anlamamalı mı? Biz anlamalıyız anlamamalıyız anlamalı mıyız? anlamamalı mıyız? Siz anlamalısınız anlamamalısınız anlamalı mısınız? anlamamalı mısınız? Onlar anlamalılar anlamamalılar anlamalılar mı? anlamamalılar mı?

Olumlu

Örnek:

1. Ahmet Bey’le bugün mutlaka konuş malıyım.

2. Bu akşam çok çalış malıyım. Çünkü yarın sınavım var.

3. Hava çok soğuk, montunu giy melisin.

4. Herkes en az bir yabancı dil öğren meli.

Aşağıdaki cümleleri örnekteki gibi tamamlayınız.

1. Yarın sabah erken kalk………..

2. Ona her şeyi dürüstçe anlat…………

3. Büyüklerimize karşı saygılı davran…………

4. Tüm sürücüler trafik kurallarına uy……..

5. Zeynep’in arabası kapının önünde. Tatilden dönmüş ol………

6. Akşama misafir gelecek, hemen alışveriş yap……….

7. Doktora gitmeden önce randevu al………..

Olumsuz

1. Tanımadığınız insanlara ‘sen’ diye hitap et memelisiniz.

2. Küçük çocuklar korku filmi izle memeli.

3. Arabanızı buraya park et memelisiniz.

4. Annenle bağırarak konuş mamalısın.

Aşağıdaki cümleleri örnekteki gibi tamamlayınız.

1. İnsanlarla alay eder gibi konuş………..

2. Eski dostlarını hiçbir zaman unut………….

3. Kapalı alanlarda sigara iç………..

4. Toplantıya ceketsiz ve kravatsız gel………. 

5. Çocuklar terli terli su iç……….

6. Hiç kimseye yalan söyle………..

7. Öğrenciler başarılı olmak için çok çalış………. ve sınavlarda heyecanlan………….

8. Evden çıkarken elektrikleri kapatmayı unut………….

Olumlu Soru

1. Yarın kitaplarımızı getir meli miyiz?

2. Bu ilacı devamlı kullan malı mıyım?

3. Yarın saat 10.00’da burada ol malı mıyız?

4. Sence Özge Levent’e güven meli mi?

Aşağıdaki cümleleri örnekteki gibi tamamlayınız.

1. Sence onu bekle…………?

2. Müdürden önce sekreteri gör…………?

3. Sence saçlarımı kestir……. ………?

4. Selda Hanım da yarınki toplantıya katıl……. …..?

5. Onlar üniversiteden sonra hemen çalışmaya başla……. …..?

6. Onu mutlaka bugün ara……. ……?

7. Bu belgeyi müdüre imzalat…….. ………?

8. Öğrenciler projelerini yarın teslim et………….?

Olumsuz Soru

1. Onlarla hiç buluş mamalı mıyız?

2. Sen Ali’yi sevmiyorsun diye ben de sev memeli miyim?

3. Doğum günüme Hande’yi çağır mamalı mıyım?

4. Öğretmen ne söyledi? Bu konuya çalış mamalı mıyız?

Aşağıdaki cümleleri örnekteki gibi tamamlayınız.

1. Yarın sınavım var diye film izle………….?

2. Sormamıza niçin izin vermiyorsun? Bu konuyu merak et…… ……..?

3. Bu bir sır mı? Bunu hiç kimseye söyle……. …….?

4. Yarın sınavları var diye bütün gün evden çık………. …….?

5. Neden sinirleniyorsun? Senin karşında hiç kimse konuş……. ……?

6. Sence ben onun için üzül………. ………?

7. İş arkadaşlarımıza hiç şaka yap…….. …….?

8. Sence Ece’yi parka götür………….?

Gereklilik kullanımları

Tümceye gereklilik anlamı katmak için, ‘-malı /-meli’den başka ‘lazım, gerek, zorunda, mecburiyetinde’ sözcükleri de kullanılabilir.

eylem + mA + iyelik eki + gerek / lazım eylem + mA + iyelik eki + gerek + zaman eki

1. Bu sınavı geçmek için çok çalış mam gerek.

2. Sözcük dağarcığını geliştirmen için çok kitap oku man lazım.

3. Araba kullanırken çok dikkatli olma nız gerek.

4. Tansiyon hastalarının sinirlen memeleri lazım.

Aşağıdaki tümceleri örnekteki gibi tamamlayınız.

1. Tatil için yer ayırt……. ………..

2. Çocukların günde en az 8 saat uyu……… ……………

3. Hafta sonu kravat tak……… …………….

4. Ortada bir şey yok, daha sakin olmalısın. Hemen ağla……... ………...

5. Bu formu doldur…….. ………..

6. Aysun’un sağlığına daha fazla dikkat et…….. …………..

eylem + mAk + gerek / lazım eylem + mAk + gerek + zaman eki

1. Türkçe öğrenmek için çok pratik yap mak lazım.

2. Hiçbir zaman yalan söyle memek gerek.

3. Bayramlarda yaşlıları unut mamak gerekiyor.

4. Sağlıklı olmak için spor yap mak ve dengeli beslen mek lazım.

Aşağıdaki tümceleri örnekteki gibi tamamlayınız.

1. Her zaman gerçeği söyle……. ………….

2. Kurumamaları için çiçekleri haftada iki defa sula…….. …………..

3. Geçmişteki başarısızlıklara üzül…………. ve gelecekteki başarılar için çalış……… ………….

4. Eğer bir kişi doğruyu söylüyorsa, ona kız……… …………..

5. Kısa zamanda doğru kararlar al……. ………….

6. Mutlulukları da kederleri de paylaş…… …………..

 

eylem + mAk + zorunda / mecburiyetinde + (y) kişi eki eylem + mAyA + mecbur + kişi eki

1. Onlar bugün kayıt yaptır mak zorundalar. Çünkü yarın bayram tatili başlıyor.

2. Sen her gün işe geç kal mak zorunda mısın?

3. Bana olan borcunu öde meye mecbursun.

4. Ona hesap ver meye mecbur değilsin.

Aşağıdaki tümceleri örnekteki gibi tamamlayınız.

1. Ona her zaman ‘evet’ deme……… …………….?

2. Pazar günü pikniğe gel…….. ………….………….. Sadece isteyenler gelsin.

3. Vizem bugün bitti. Ülkeme dön…….. …………….

4. Birbirimizi sev…….. …………………….. ama say………. …………...

5. Onlar bize inan……… …………….. Çünkü başka çareleri yok.

6. Ben seni dinledim. Sen de beni dinle………. ………………..

Aşağıdaki tümcelere gereklilik anlamı kazandırınız.

1. Zeynep’i üz…………...Çünkü o çok iyi bir kız.

2. Bugün mutlaka öğretmenimi gör……. ……….. Çünkü yarın tatil.

3. Bayramlarda büyüklerimizi ziyaret et…………

4. İnsanlar bilmedikleri konularda tartış…………..

5. Pazar günü işe gel….... ………….. ………….

6. Söz verdiğin saatte gel………. mecbursun.

7. Arabanı dükkanımın önüne park et…………..

8. Suna’nın mutlaka bilgisayar kullanmayı öğren……… ………….

9. Özge’ye mutlaka yardım et…………, çünkü onun bize ihtiyacı var.

10. Toplu taşıma araçlarında, gençlerin yaşlılara yer ver…….. …………….

11. Her söylediğime itiraz et…….. mecbur …………..

12. Onunla hiç tartış…….. …………... Çünkü o tartışma kurallarını bilmiyor.

13. Önemli konularda düşünmeden karar ver………. ………..

14. Yarın anneler günü. Anneme güzel bir hediye al………..

15. Küçük çocukların arabada ön koltukta otur……….. ………….

16. Fenerbahçe bu maçı mutlaka kazan………… Yoksa şampiyon olamayacak.

17. Yatmadan önce çalar saatimi kur……….., çünkü yarın erken kalk…… ……….

18. İnsanlara verdiğimiz sözleri tut……….. ……………..

1 9. Ben sizinle aynı fikirde ol…….. mecburiyetinde ………….

20. Meyveleri yemeden önce iyice yıka……… …………

Ders 19

İşteş eylem

Глагол взаимности

İşteş eylem, bir işin beraber ya da karşılıklı yapıldığını anlatmak için kullanılır.

eylem + (I)ş… ad + lAş…

Bir işi karşılıklı yapma:

1. Leman Hanım Ali Bey’e selam verdi. Ali Bey Leman Hanım’a selam verdi.

Leman Hanım ile Ali Bey selam laştılar.

2. Mert arkadaşına veda etti. Arkadaşı Mert’e veda etti.

Mert arkadaşıyla veda laştı.

3. Selim, Nihal’e baktı. Nihal, Selim’e baktı.

Selim ile Nihal bak ıştılar

Bir işi beraber yapma:

1. Çocuklar parkta koş uş tular.

2. Ağaçtaki kuşlar uç uş tu.

3. Yağmurda herkes bir tarafa kaç ış tı.

Not: ‘-lAş’ eki işteş eylemler yapabileceği gibi, işteş olmayan eylemler de yapar. Buna dikkat etmek gerekir. Bir eylemin işteş olup olmadığını anlamak için, o eylemin beraber ya da karşılıklı yapılıp yapılmadığına bakılır. Örneğin, ‘güzelleşmek’, ‘iyileşmek’, ‘bollaşmak’… gibi eylemler işteş değildir.

Örnek:

Ece, her geçen gün daha da güzel leş iyor. (işteş değil)

Bir haftadır hastayım. Hâlâ iyi leş emedim. (işteş değil)

Aşağıdaki tümceleri işteşlik ekleriyle tamamlayınız.

1. Çocuklar şekerleri pay………….

2. Öğrenciler ödevlerini yaparken yardım…………

3. Bayramda herkes birbiriyle bayram………

4. İki arkadaş önce bağır………., sonra döv………....

5. Ağaçtaki kuşlar çocuk taş atınca uç……….

6. Çocuklar, palyaçonun yaptığı komik hareketlere gül………..

7. Bu konuyu yarın patronumla gör………..

8. Murat ile Neşe önce tartıştılar, ama sonra anla………….       

9. Öğrenciler teneffüste koş………… ve sonra sınıfa girdiler.

10. Annesi ile oğlu hasretle kucak…………..

11. Melek ile Kerem uzun uzun bak………..

12. Çocuklar şarkı söylerken el ele tut………

13. Aslı ve Yasemin bir kafeteryada oturup dert……….

14. Futbolcular maçta çok güzel pas………..

15. Kardeşimle her gün telefon………

16. Yarın Ksenia ile okulun önünde bul………..

17. Otobüs, kırmızı ışıkta geçince bir araba ile çarp………

18. Gençler gün boyu şaka……..

Aşağıdaki tümceleri işteş eylem kullanarak birleştirin.

1. Ayşegül, Murat’a mektup yazıyor. Murat, Ayşegül’e mektup yazıyor.

………………………………………………………………………….

2. Ece, İlayda’ya şaka yapıyor. İlayda, Ece’ye şaka yapıyor.

………………………………………………………………………….

3. Barış, Cemile’nin elini tutuyor. Cemile, Barış’ın elini tutuyor.

………………………………………………………………………….

4. Mehmet, Yasemin’e telefon ediyor. Yasemin, Mehmet’e telefon ediyor.

………………………………………………………………………….

5. Öğretmen şaka yaptı. Çocuklar hep beraber güldü.

………………………………………………………………………….

6. Aynur ve Gül kafeteryada buluştular. Birbirlerine dertlerini anlattılar.

………………………………………………………………………….

Ders 20

Dönüşlü eylem

Возвратный глагол

Bir tümcede işi yapan ile işten etkilenen aynıysa böyle eylemlere dönüşlü eylemler denir. Yani, öznenin yaptığı işten yine özne etkilenir.

eylem + (I)n….

 

Örnek:

1. Serdar kendini yıkıyor.

Serdar yıka n ıyor.

2. İlayda kendini süslüyor.

İlayda süsle n iyor.

3. Nermin parti için kendini hazırlıyor.

Nermin parti için hazırla n ıyor.

4. Recep sınavı kazanınca kendini övdü.

Recep sınavı kazanınca övü n dü.

Aşağıdaki tümceleri örnekteki gibi dönüşlü yapınız.

1. Zeynep salıncakta kendini sallıyor.

………………………………………………………………….

2. Kızım yaramazlık yapınca kendini koltuğun arkasına saklıyor.

………………………………………………………………….

3. Kedim yemeğini yedikten sonra kendini yalıyor.

………………………………………………………………….

4. Palyaço gösteri için kendini boyadı.

………………………………………………………………….

5. Ahmet Bey tüm parasını kumarda kaybedince kendini dövdü.

………………………………………………………………….

6. Turistler Türk hamamında kendilerini keselediler.

………………………………………………………………….

Aşağıdaki tümceleri dönüşlülük ekiyle yapınız.

1. Dedem size çok kızmış. Gün boyu kendi kendine söyle………

2. Esin akşamki parti için giy……., tara…….. ve süsle……..

3. Banu Hanım yeni evine nihayet taşı……….

4. Kızım üniversite sınavına çok iyi hazırla……….

5. Aykut mezuniyet töreninde ailesini görebilmek için sağa sola bak……..

6. Meral gizlice evlenince annesi çok döv………..

7. Hasan Bey uzun süre odanın içinde gez………, sonra raftan bir kitap aldı.

Dönüşlülük Zamiri: Kendi

Kendi, dönüşlülük zamiridir (adılıdır) ve kişi kavramını pekiştirmek için kullanılır. ‘Kendi’ zamiri, iyelik eklerini ve diğer ad durum eklerini alabilir.

1. En kısa zamanda kendime bir iş bulmalıyım.

2. Kimseyi suçlama. Bunu sen kendin yaptın.

3. Ayça kendisini çok beğeniyor ama bence hiç güzel değil.

4. Siz kendinizden çok emin görünüyorsunuz.

5. Onlar kendilerine yeni bir ev aldılar.

6. Kendi düşen ağlamaz.

Aşağıdaki tümceleri örnekteki gibi tamamlayınız.

1. Lütfen kendi……. suçlama.

2. Bu sabah kendi kendi….. uyandım.

3. Biraz da kendi….. zaman ayır.

4. Sen her zaman kendi…. düşünüyorsun, biraz da etrafını düşün.

5. Kendi…. çok iyi hissetmiyorum.

6. Meral kendi…. çok beğeniyor.

7. Dün kendi… çok güzel bir elbise aldım.

8. Kendi……… güvenmezseniz, başarılı olamazsınız.

9. Başaracaksın, kendi…. boş yere üzme!

10. İlk maaşımla kendi… bir bilgisayar alacağım.

1 1. Böyle olmasını kendi… istedi.

1 2. Her şeyi en iyi kendi..… bilir; kimseye danışmaz.

1 3. Türkçeyi kendi kendi….. öğrendim.

1 4. Ben her zaman kendi kendi…. eleştiririm.

15. O, hiç kimseye güvenmez, sadece kendi……… güvenir.

Ders 21

Edilgen eylem

Пассивный залог

Gerçek ya da gizli öznesi (işi yapan) belli olmayan eylemlere edilgen eylem denir. Edilgen eylemle kurulan tümcelerde gerçek özne bulunmaz, sözde özne bulunur. Yani, edilgen eylemle kurulan tümcelerde, işi yapan belli değildir. Sadece yapılan işten etkilenen vardır.

eylem + -I l / (I) n*

*Edilgen eylem ile dönüşlü eylemi karıştırmamak gerekir. Eğer tümcede gerçek özne varsa ‘dönüşlü eylem’, yoksa ‘edilgen eylem’dir.

Örnek:

1. Aykut camı kırdı. (etken)

Cam kır ıl dı. (edilgen)

2. Cevat arabayı yıkadı. (etken)

Araba yıka n dı. (edilgen)

3. Öğretmen kapıyı açtı. (etken)

Kapı aç ıl dı. (edilgen)

3. Öğrenci tahtayı sildi. (etken)

Tahta sil in di. (edilgen)

Aşağıdaki tümceleri edilgen eylemle tamamlayınız.

1. Dün sular kes………...

2. İstanbul’a bir gezi düzenle……..

3. Rüzgarda evin tüm pencereleri aç………….

4. Garsonun elindeki yemekler yere dök……….

5. Biz evde yokken bütün eşyalar çal………..

6. Bizim sınıfa yeni bir televizyon al……….

7. Kitaplar dolaba yerleştir……….

8. Cumartesi üniversitede sınav yap………

9. Yarınki dersler toplantı nedeniyle iptal et………

10. Tören için son hazırlıklar yap………

11. Yeni yasa mecliste tartış……….

12. Toplantı saati tüm katılımcılara duyur……….

13. Düğün için davetiyeler hazırla………. ve konuklara gönder………..

14. Maçta iki gol at………

15. Bayram etkinlikleri Taksim Meydanı’nda yap………

Edilgen çatılı tümcelerde özneyi belirtmek için ‘tarafından’ sözcüğü ya da ‘–cA’ eki kullanılır. Böyle öznelere ‘örtülü özne’ denir.

Örnek:

1. Basın açıklaması yap ıl dı.

Başbakan tarafından basın açıklaması yap ıl dı.

Başbakan ca basın açıklaması yap ıl dı.

2. Bayram etkinlikleri düzenle n di.

Büyükşehir Belediyesi tarafından bayram etkinlikleri düzenle n di.

Büyükşehir Belediyesin ce bayram etkinlikleri düzenle n di.

Aşağıdaki tümceleri örnekteki gibi tamamlayınız.

1. Cumhurbaşkanı……………. yabancı gazetecilere açıklama yap……..

2. Bilim adamları………… yeni bir ilaç geliştir……..

3. Belediye Başkanı………….. resim sergisi aç……….

4. Hakem…………. futbolcu oyundan at………..

5. Müdür………… okul tatil et…………

6. Şarkıcı sahneye geç çıkınca izleyiciler…………. protesto et………

7. Sekreter………. mektup yaz……….   

8. Yardımsever insanlar…………….. yeni bir okul yaptır……….

9. Çöpçüler…………. sokak süpür………. ve temizle………..

10. Yeni yasa cumhurbaşkanı…………….. onayla………

1 1. Öğrenciler………… bahçeye ağaç dik………

12. Müdür ………… açılış konuşması yap……….

13. Fanatikler …………. stadyumdaki sandalyeler kır……….

Ders 22

Ettirgen eylem

Понудительный залог

Öznenin, tümcede belirtilen işi başkasına yaptırdığını gösteren eylemlerdir. Bu eylemde, kişi, eylemi yapmaz; başkasına yaptırır.

eylem + -DIr / -()t / -()r

Örnek:

1. Saçımı kestim. (Kendim kestim.)

Saçımı kes tir dim. (Kuaföre kestirdim.) (ettirgen)

2. Mehmet ödevini yaptı. (Kendi yaptı.)

Mehmet annesne ödevini yap tır dı. (Annesine yaptırdı.) (ettirgen)

3. Öğretmen şarkı söyledi. (Kendisi söyledi.)

Öğretmen öğrencilere şarkı söyle t ti. (Öğrencilere söyletti.) (ettirgen)

Ettirgen eylem, -DIr, -()t ve –()r ekleri kullanılarak yapılır:

eylem + -DIr

Birçok tek ve çok heceli eylem ile “et-” ve “ol-” yardımcı eylemiyle yapılan bileşik eylemlere eklenir.

Örnek:

1. Müdür sekretere mektup yaz dır dı.

2. Terziye yeni bir elbise dik tir dim.

3. Funda bebeğine mamasını ye dir di.

4. Çocuk sevimli hareketler yaparak kendisini affet tir di.

Aşağıdaki tümceleri örnekteki gibi tamamlayınız.

1. Aslı Hanım, temizlikçi kadına camları sil………

2. Kardeşime ders çalış……….

3. Polis arabayı dur………; ehliyet ve ruhsat sordu.

4. Öğrenciler metindeki boşlukları dol……….

5. Bu konudaki kararınızı en kısa sürede bize bil………

6. Ben, Ayşe ile Özlem’i barış……….

7. Belediye, fakir gençleri evlen……….

8. Bebek, Ayşegül’e bütün dertlerini unut……..

9. Anneciğim, lütfen beni sabah 07.00’de uyan………

10. Merak etmeyin, ben sizi uçağa yetiş………..

eylem + -()t

Genellikle sonu ünlü ile biten eylemlerden sonra gelir. Ancak ‘yemek’ ve ‘demek’ eylemleri bu kuralın dışındadır: yedirmek, dedirtmek.

Örnek:

1. Zeynep bebeğini uyu t tu.

2. Figen banyodan sonra saçlarını kuru t tu.

3. Genç adam sevgilisini çok ağla t tı.

4. Aylin kaseti yeniden başla t acak.

5. Ali pantolonunu annesine ütüle t iyor.

Bu ek aynı zamanda sonu ‘r’ ve ‘l’ ile biten iki heceli eylemlere ve sonu ‘k’ ile biten tek heceli eylemlere de gelir.

Örnek:

1. Tatil için otelde yer ayır t malısın.

2. Özlem patates kızar t ıyor.

3. Melek İtalya’dan şık bir ayakkabı getir t ecek.

4. Yanlışlarını bir an önce düzel t melisin.

5. Aykut hayalet maskesiyle kardeşini kork ut tu.

Aşağıdaki tümceleri örnekteki gibi tamamlayınız.

1. Ben birazdan geleceğim, siz misafirleri salona otur……….

2. Acele et, beni burada saatlerce bekle………

3. Annesi Nevin’e evi süpür…….

4. Sigara dumanı beni öksür………, lütfen yanımda sigara içmeyin.

5. Belediye korsan kitapları topla………

6. Zuhal hiçbir problemini bize yansı………….

7. İlayda’yı anneannesi büyü………

8. Öğretmen öğrencilere film izle……..

9. Kuaför saçlarımı biraz kısal……..

10. Bütün gün çantasını bana taşı…….

eylem + -()r

Çoğunlukla sonu ‘ç, ş ve t’ ile biten tek heceli eylemlere gelir. Ancak, ‘çıkmak, doymak, duymak, doğmak, kopmak’ gibi bazı kural dışı eylemlere de gelebilir.

Örnek:

1. Acele edin, son otobüsü de kaç ır mayalım.

2. Aşçı yemek piş ir di.

3. Mehmet ödevlerini bit ir di.

4. Çocuk, çantasının sapını kop ar dı.

5. Ayşe gözlüğünü çık ar dı.

Aşağıdaki tümceleri örnekteki gibi tamamlayınız.

1. Garson elindeki bütün bardakları düş……..

2. Hastabakıcı yaşlı kadını doy……..

3. Zeynep bebeğe su iç……..

4. Murat elindeki bütün balonları uç………

5. Zuhal işten gelince ilk önce köpeğini doy……..

6. Selma kısa sürede bütün işlerini bit………..

7. Selim can yeleğini şiş……. ve denize atladı.

8. Hemşire, hastayı yat………..

9. Öğretmen, öğrencilere sınav tarihlerini duy………

10. Sinem yaşlı adamı yolun karşı tarafına geç……..

Ders 23

Dilek ve şart kipi