Инструктор аял да ордунан тура калайын дегенде

- Отура бер - отура бер - деп койду колу менен жаңсай.

Ххх

"Рыжый Болоттун" Италиядагы жашоосу деле бейишке айланып кетпеди. Жарым жылга чукул жаңы чөйрө, деңиз жээги, жаңы тааныштар менен алаксып, убакыттын кандай өткөнү билинбеди. Бара-бара күн сайын кайталануучу маанисиз жолугушуулар, ичкилик, аялдар тажата баштады. Өзгөчө тилден жүдөдү. Котормочусу жок дудуктан жаман абалда калат. Италияда жашаш үчүн жок дегенде англисчеби, французчабы, испанчабы ушул үч тилдин биринде сүйлөй билиш керек. Ансыз токоч сурап да жей албай каласың. Туура, бул жерде Россиядан, кыскасын айтканда мурдагы СССРдин курамындагы мамлекеттерден агылып келгендер жетиштүү. Өзүнчө клубу да бар. Ал жерде жалаң орус тилинде кадимки Россиядагыдай жүз граммдан улам кылгытып коюп, каалашынча баш чагышсаң болот. Бирок, бул дүйнөң, клубдун барынын жалаң ичимдик, тамеки, тер жыттанган эшигин аттап көчөгө чыгарың менен бүтүп калат.

Кайрадан бөтөн дүйнө, бөтөн жердесиң. Бул жакка биринчи келгенде эки жылдан ашык ушул шаарда жашап калган досунун көзүнөн кусалыкты, муңду байкаган. Андай кусалык көп жыл түрмөдө жатып эркиндикти, боштондукту эңсегендердин көзүндө чөгүп турар эле.

"Досума эмне болгон? Эл жерин сагынып жүрсө керек го?" деп ичтен ойлоп койгон . Мына эми өзү ошондогу сырдын маани-маңызын түшүнө баштады.

Чакан гүлгө оронгон бакчасында таң эрте сейилдеп басып жүрүп ушуларды ойлоп жатты. Жа десе бул жердин гүлдөрүнүн жыты да башкача. Сырткы түсү суктантып кооз болгону менен жыттай келсең жагымсыз. Же таптакыр жыты жокко эсе. Колго алып жыттаганды кой аралап басып баратсаң аңкыган жыты башты айланткан казак менен кыргыздын жергесинде ачылган гүлдөргө не жетсин, арман! Жүрөгүн жарып үшкүрүк тепти.

Түндө түшүнө энеси кириптир. Так өңүндөгүдөй көрдү. Бүкчүйүп башында отуруптур. Туура баягы бала кезиндеги биринчи кесилгенде акыркы жолу көрүшкөндөгү кебетеси. Өңү да ошондогудай азыңкы. Унчукпай көпкө отурду да "Уулум ай, жыргалыңдан кууралың, таттууңдан шоруң көп жаралган жан экенсиң. Эмнелер башыңдан өтпөдү. Өзүңдү токтото албадың. "Болду" деп боюңду жыйнай албадың. Бул бөтөн жер, бөтөн элге эмнеге келдиң дейм да. Кой, ушунча жүргөнүң да жетишет, эми мени менен жүрү. Тилди алсаң алып кетейин, - деп келдим. Өзүңдүн туулуп өскөн жериңе жүрү. Сөөгүң бөтөн эл, бөтөн жерде калбасын. Сени издеп таппай аябай кыйналбадымбы, балам, тапканым ырас болду. Дагы жакшы, учурунда жетишип калдым. Эртеле уулум. Тур. Жолго чыгалы"- деп айтып жатат.

"Рыжый" эмне деп сүйлөөрүн билбей, же "кетсе кеттик, мен да эли- жеримди сагынып бук болуп жүрөм. Ырас келбедиңизби. Арманымды кимге айтаарымды билбей жүрдүм эле" деген сөз тил учунда турса да оозунан чыкпайт, же "Эне, мен баягы Сарыгул эмесмин. "Рыжый Болот" да эмесмин бул жерде мен хакас Толикмин. Жөн гана Толик Дундумун. Документим ушундай. Мени эми эч ким тааныбайт. Сарыгулуң өлгөн. Андан кийин "Рыжый Болот" да өлгөн. Экөө тең жерге коюлган. Жаназасы окулуп калган. Мен эми артка кайта албайм,"- деп айта албайт. Энесин көргөнгө эреркеп кеттиби, эмне болду ким билсин болкулдап ыйлайт. Оо качан... качан акыркы жолу ыйлады эле. Ый эмне экенин унутуп калган. Азыр эми бала кезинде энеси урушуп койсо болкулдап, долуланып ыйлагандай ыйлайт. Тообо, сиз мени кантип таап алдыңыз? - деп сурайын дейт, сурай албайт.

Энеси маңдайынан сылап "Болду эми. Арам тентек, ушунча да ыйлайсыңбы. Жүрөгүңө муң толуп кеткен тура, ошол агып бүтпөй атпайбы" дейт. Колдору жупжумшак. Тим эле баягы... баягы бала кезиндегидей. Айрым учурда тентектигинен кагуу жеп ыйласа ушинтип сооротор эле.

"Энеке... энекебай, эрте эле келип алып кетпедиңиз да, мен сизди кандай гана сагындым. Кандай гана күттүм. Эрте эле, көп жыл мурда эле келбедиңиз да" деп бакырып-бакырып алгысы келет. Үнү чыкпайт. Тилин бирөөлөр байлап койгонсуп күрмөөгө келбейт.

"Кетесиңби? Жүрү!" дейт. "Кетем! Кетпегенде, ушул сиздин келишиңизди эле күтүп жүрбөдүм беле. Кантип кетпей коөюн. Жети атам тааныбаган бөтөн эл, бөтөн жерде өлмөк белем. Кетем. Өз эл- жериме барып өлөм. Өз жеримдин топурагы буюрсун" дейин деп такыр сүйлөй албайт. Ордунан козголоюн деп козголо албайт.

Энеси таарынгансып "А-а уулум, сен такыр чоочун болуп, кайрыла албай калган турбайсыңбы. Мен кургур ушунча убара чегип сени алып кетейин деп атайын издеп келбедим беле. Кантейин эми. Өзүң бил. Калсаң кал. Бирок, астыңдагы жол бүтүптүр. Башыңа түшкөндү көрөсүң да" - деп ордунан турат.

"Энеке... энекебай мени таштап кете көрбө" деп бакыргысы келсе да үнү чыкпайт.

Карааны үзүлүп, узаганда барып "Энеке" деп бакырып ордунан тура калды. Ойгонуп кетсе түшү экен.

Тим эле жаздыгы сууга чылангыча ыйлаптыр. Эмне болуп кеткенине түшүнбөй көпкө соксоюп төшөгүнүн үстүндө отурду.

Чын эле энесин унутуп койгон экен. Көп... көп жыл болуптур. Кызыл эт кезинен бооруна кысып тууган энесиндей баккан чоң энесин унутуп койгон экен.

Жүрөгү дүкүлдөп ойго чөгүп отуруп "унутпай эстегенде кыларым эмне эле" - деп күңгүрөнүп алды да кайра эрдин кесе тиштеди. Ата... баягы кылмышкерлер дүйнөсүн титиретип, кыргыз менен казакты бирдей бийлеп турганда "селсаяктардын" бирине баланча деген айылда бир кемпирдин жайы бар. Уулу "селсаяк" болчу. Мыкты күмбөз тургузуп, куран окуткула. Анан мага тургузган күмбөзүңөрдү сүрөткө түшүрүп келип көргөзгүлө деп, аты жөнүн берип койгондо бүтүп калчу иш эмес беле. Өзү баргандан качса да ушинтсе болот эле го.

Деги эсине келбептир. Бул күнү эрте туруп, өзү куран окуп коөюн десе билбейт экен. Айласы кетип ташкенттик досуна чалса шылдыңдап күлүп, "Ой хакас, сен мусулман эмессиң да. Кайдан Кудайды эстеп, куранды эстеп жүрөсүң?" деди. Энеси түшүнө киргенин айтып, калжыңы жок токтоо сүйлөшкөндөн кийин гана "түшкө жуук молдо жиберейин. Бул жакта бир дефицит молдо бар" деди.

Анан уйкусу качып бакчасында сейилдеп жүргөнү. Эмнегедир жүрөгү түйүлүп-түйүлүп ооруйт. Бирде алеп-желеп болуп кетет. Бир чоң өзгөрүү болордо, өзгөчө чоң жамандык жакындап келатканда ушинтчү эле. Баштан далайлар өтүп, өз туюмун жакшы билип калбадыбы.

Карган багбанга али уктап жаткан жансакчыларын чакырттырып алып "Сак болгула, күтүүсүз конок келчүдөй болуп турат. Ар бир келген кишини текшерип киргизгиле" деди. Бул эки сакчысы шаарга чыкканда гана кошо чыкпаса үйдө эч нерседен бейкапар жүрө беришип көнө түшүшкөн эле. "Күтүүсүз конок" дегенди укканда үрпөйө түшүштү.

Чет өлкө десе делдектеп келип алышып бул экөө деле сыртына ачык чыгарыша элек болгон менен ичтеринде эл жерди сагынып буулугуп жүрүшкөнсүйт.

Бир чети жумуш чыкканга бойлорун жыйып, колтуктарындагы куралдарын текшерип тириле түшүштү.

Рыжый айткандай эле арадан эки саат өтпөй дарбазага капкара "Мерседес" келип токтоду. Ташкенттик досу экен. Молдо ээрчитип келдиби десе өзү эле жалгыз келиптир. Шашканынан тим эле жүгүрүп кирип келди.

- Рыжый, сен бул жакка келээрде жайлап келген Азиятыңдын үзүлгүс куйругу бар экен. Сен Азият эмес эле жети баштуу ажыдаарга жолугупсуң "селсаягым". Чыныңды айт, анын эмне сырын билесиң? деди кеп сөзгө келбей демиге. Экөө тиктеше түшүштү. Тиктешкенде да карышкырлардай тиктешишти. Экөө тең сезди. Бири-бирине тиш салууга даяр экендерин.

- Мен анын эч кандай сырын билбейм. Таң атып келатканынан сөзүн аягына чейин укпай атып койгом - деп болгон чындыкты сага айткам. Менин башка кошумчалар эч нерсем жок. Сен мени билесиң. Эч убакта мындай иште калп сүйлөп көргөн эмесмин.