Боек Ватан сугышыннан 75 ел утугэ карамастан, сугыш чорында булган вакыйгалар хаман да истэ. Шулар арасыннан узебезнен Телэче районы Олы Мэтэскэ авылында булган кайгы белэн уртаклашасы килэ.

Без – тыныч ил балалары,

Аяз безнең күгебез.

Батырлыгын илем солдатның

Рәхмәт белән искә алабыз.

Истәлеккә куйган Һәйкәлләргә

Зур горурлык белән барабыз!

Кинолардан карап кына,

Белик сугыш турында!

Онытмыйк без батырларны!

Баш иябез алар алдында!

       Летчики, похороненные в с. Тюлячи.

Из книги Управляющего делами Региональной общественной молодежной организации "Объединение "Отечество" Республики Татарстан Прокофьева Ильи Геннадьевича

"Всех назовем поименно: Биографический каталог военнослужащих Военно-воздушных сил Красной Армии, Военно-морского флота и Гражданского воздушного флота, погибших в период Великой Отечественной войны 1941-1945 гг. на территории Республики Татарстан" (Казань: «Отечество», 2013 г. – 248 с., илл.).

Книга «Всех назовем поименно» содержит информацию с социально-демографическими данными, сведениями о прохождении службы, судьбе и месте захоронения летчиков, штурманов, воздушных стрелков-радистов, авиаспециалистов наземных служб, преподавателей и военнослужащих других подразделений Военно-воздушных сил (ВВС) Красной Армии, Военно-морского флота, Гражданского воздушного флота, погибших при исполнении служебных обязанностей и умерших в госпиталях на территории Татарской АССР в годы Великой Отечественной войны 1941-1945 гг.

В книге использованы российские архивные материалы, результаты поисковых полевых экспедиций, фотографии из государственных и личных семейных архивов, сети Интернет. Многие фотографии публикуются впервые.

Адресована родственникам погибших при защите Отечества, поисковикам, краеведам, исследователям истории отечественной авиации, всем кому небезразлична судьба погибших за Родину.

В районе деревеньБольшиеМетески –3 октября 1943 года погиб экипаж Попков-Колобаев-Краденов

Центральный архив Министерства обороны РФ (г.Подольск Московской области).

Фонд 135, Московский военный округ, Управление ВВС, 1941-1945.

Опись 12770.

Дело 279. Донесения, сводки, акты 8 запасной авиабригады и 1 отд. авиаэскадрильи о катастрофах, авариях и поломках самолетов и моторов. 22.1. – 17.11.1943.

Листы 39-54. Катастрофа самолета Пе-2 в 35 км восточнее г.Казань 3.10.43 (пилот ПОПКОВ Борис Васильевич, 2 аэ 9 зап).

В деле есть листы опроса местных жителей:

Жители д.Данауровка Романов Семен Федорович 1912 г.р. («мы думали упадет на д.В.Метески, но упал на краю леса, от самолета остались лоскуты железа»),

Миронов Александр Сергеевич 1919 г.р. и

Житель Прокопинскогос/с (так в документе) Тюлячинского р-на Петров Владимир Дмитриевич 1911 г.р.

Колобаев Петр Васильевич

 1920 г.р. Уроженец: РСФСР, Рязанская область, Тумский район, дер. Бычково. Мобилизован Ленинским РВК города Москвы, кадровый, в РККА с ноября 1939 года. Кандидат в члены ВКП(б) с 1943 года. В 1939 году окончил 10 классов Тумской средней школы. По призыву в Красную Армию становится курсантом полковой (449-й стрелковый полк) школы Московского военного округа. После окончания школы в августе 1940 года направлен на должность командира отделения в 636-й стрелковый полк 160-й стрелковой дивизии Московского ВО. В марте 1941 года поступает курсантом во 2-ю Чкаловскую военную авиационную школу стрелков-бомбардиров, которую окончил 25 мая 1943 года с присвоением военного звания – младший лейтенант, и назначен стрелком бомбардиром в распоряжение командира 8-й запасной авиабригады. Младший лейтенант, стрелок-бомбардир 2 АЭ 9-го запасного авиационного полка 8-й запасной авиационной бригады. Погиб 3 октября 1943 года при катастрофе самолета Пе-2 (заводской номер 6/206) при обучении на новую материальную часть. Разбился в районе западнее 15 км дер. Тюлячи, восточнее 35 км города Казани Тюлячинского района Татарской АССР. В составе экипажа погибли: летчик, младший лейтенант Попков Б.В., штурман младший лейтенант Колобаев П.В., воздушный стрелок-радист, курсант Краденов В.К.

Похоронен: на кладбище в селе Тюлячи Тюлячинского района Республики Татарстан.

Основание: ЦАМО РФ, фонд 135, оп.12770, д.571; фонд 20408 (8 ЗАБр), оп.2, д.12; фонд 20408 (8 ЗАБр), оп.1, д.104; фонд 33, оп.594259, д.71; фонд 33, оп.563784, д.5.

Для сведения: в Обобщенном банке данных Министерства обороны РФ (ОБД «Мемориал») приказом ГУКа Красной Армии учтен как погибший в катастрофе 22 ноября 1943 года. Место службы: 6-й запасной авиабатальон.

Краденов Владимир Кузьмич

Г.р. Уроженец: РСФСР, Чкаловская (в настоящее время Оренбургская) область, Чкаловский район, Каменно-Озерский с/с, хутор Зыков. Мобилизован Чкаловским РВК в январе 1943 года. Окончил 22-ю школу воздушных стрелков-радистов и направлен для прохождения дальнейшей службы в распоряжение командира 8-й ЗАБр. Приказом командира 9-го ЗАП от 18 июня 1943 года зачислен в состав батальона переменного состава, а 22 июня 1943 года переведен на укомплектование одиночных экипажей. Курсант, воздушный стрелок-радист 2 АЭ 9-го запасного авиационного полка 8-й запасной авиационной бригады. Погиб 3 октября 1943 года при катастрофе самолета Пе-2 (заводской номер 6/206) при обучении на новую материальную часть. Разбился в районе западнее 15 км дер. Тюлячи Тюлячинского района Татарской АССР, восточнее 35 км города Казани. В составе экипажа погибли: летчик, младший лейтенант Попков Б.В., штурман младший лейтенант Колобаев П.В., воздушный стрелок-радист, курсант Краденов В.К.

Для сведения: данные на погибшего в Обобщенном банке данных Министерства обороны РФ (ОБД «Мемориал») отсутствуют.

Попков Борис Васильевич.

Г.р. Уроженец: РСФСР, Ивановская область, Вязниковский район, Денисовский с/с, дер. Никитино. Мобилизован Вязниковским РВК, кадровый, в РККА с 1940 года. Член ВЛКСМ с апреля 1940 года. Окончил 3 курса текстильного техникума. В 1940 году поступил на военную службу курсантом Таганрогской военной авиационной школы пилотов. В мае 1942 года переведен в Омскую военную авиационную школу пилотов, которую окончил 26 апреля 1943 года, с присвоением воинского звания – младший лейтенант. Направлен для прохождения дальнейшей службы в 8-ю запасную авиационную бригаду. Младший лейтенант, летчик 2 АЭ 9-го запасного авиационного полка 8-й запасной авиационной бригады. Погиб 3 октября 1943 года при катастрофе самолета Пе-2 (заводской номер 6/206) при обучении на новую материальную часть. Разбился в районе западнее 15 км дер. Тюлячи Тюлячинского района Татарской АССР, восточнее 35 км города Казани. В составе экипажа погибли: летчик, младший лейтенант Попков Б.В., штурман младший лейтенант Колобаев П.В., воздушный стрелок-радист, курсант Краденов В.К.

Для сведения: в Обобщенном банке данных Министерства обороны РФ (ОБД «Мемориал») приказом ГУКа Красной Армии учтен как погибший в катастрофе 30 сентября 1943 года.  

Боек Ватан сугышыннан 75 ел утугэ карамастан, сугыш чорында булган вакыйгалар хаман да истэ. Шулар арасыннан узебезнен Телэче районы Олы Мэтэскэ авылында булган кайгы белэн уртаклашасы килэ.

Бөек Ватан сугышы вакыйгаларыннан җиде дистә ел узып барса да, ил тарихында, халык күңелендә онытылмас яралары әле дә төзәлеп бетмәгән. Фронт уты туган ягыбыздан шактый еракта дуласа да, аның эзләрен безнең тирә-юнебездә дә очратырга була. Шул яраларның берсе – Татарстан җирендә төрле сәбәпле һәлак булып, республикабыз шәһәр һәм авыллары зиратларында җирләнгән совет сугышчылары язмышы.

Безнең бабаларыбыз чит җирләрдә үлеп, шактые билгесезлектә калган кебек, бездә җирләнгән сугышчыларның да бик күбесе бүгенгечә хәбәрсез югалганнар исәбендә. Республикабызда һәлак булган хәрбиләрнең йөздән артыгы – хәрби бурычларын үтәгән вакытта һәлакәткә дучар булган очучылар.

Шундый һаләкәтнең берсе 1943 елның 14 августында Олы Мәтәскә авылында була. Авыл өстеннән очып, урман буена янып төшкән самолёт экипажының исем, фамилияләре әле дә булса билгесез иде. (кушымта №2, Теләче зиратында куелган каберлек “Неизвестным летчикам, погибшим в 1942 году при исполнении служебных обязанностей”). Мәктәбебезнең “Туган як“ музее җитәкчесе белән берлектә, аларның исемнәрен ачыклау бездә кызыксыну уятты. Шушы тарихи вакыйгага бәйле ршвештә фәнни-тикшеренү эшемнең максаты итеп янып төшкән самолётның экипаж составы турында мәгълүмат туплап, исемнәрен ачыклау дип куйдык. Максаттан чыгып, түбәндәге бурычлар билгеләнде:

1. Архивлар белән элемтәгә чыгу.

2. Вакыйганы үз күзләре белән күргән шаһитларның

истәлекләрен барлау.

3. Авиаһаләкәтнең урынына обелиск куюны оештыру иде.

    Фәнни эшебездә: эзләнү, тикшеренү, кебек алымнарын файдаландык.

Татарстан Республикасының «Ватан» берләшмәсе» яшьләр иҗтимагый оешмасы, Подольск шәһәреннән РФ оборона министрлыгының Үзәк архивыннан килгән материаллары, “Теләче” газетасында чыккан язмалар төп фәнни әдәбият булды. Музей материаллары файдаланылды. Фәнни эшем кереш, төп өлеш һәм йомгаклаудан тора. Ахырдан кулланылган әдәбият исемлеге бирелде, өстәмә материаллар куелды.

I. Архивлар белән элемтә.

Эшебезне Теләченең җирле архивыннан башладык. Татарстан Республикасының Үзәк архивларына эзләтү хатларына уңай җавап алынмады. Дәвам итеп Подольск шәһәрендәге оборона министрлыгының Үзәк архивына запрос җибәрдек, ләкин җавап таба алмадык. Теләче зиратына барып “Билгесез очучылар”ның каберлеген күреп кайттык. Архивлардан юллаган сорауларга җавап табылмады. Теләче раонының военкомы подполковник Хусаинов Ильшат Абдулхаковичка да мөрәҗәгать иттек.Ярдәмгә “Ватан “ оешмасы килде. Алар билгесез югалган солдатларны, исемсез каберлекләрне барлау белән шөгыльләнә. “Ватан” оешмасының интернет-архивыннан безнең лётчиклар турындагы язмалар табылды. Ул вакытта сабый гына булган авыл әби-бабайлары 14 август көнен искә алганда күз яшьләрен тыя алмый. Ул көннең вакыйгасын төгәллерәк белү өчен без авылның өлкән әбисе Заһидуллина Галимә апага юнәлдек.

II. Вакыйганы үз күзләре белән күргән шаһитлар.

21 февраль 2010 ел Олы Мәтәскә авылында яшәүче, авиаһаләкәтнең

шаһиты Заһидуллина Галимә Габделхак кызы (80 яшь) кулъязмасы.

(Кушымта №1)

“1943 ел. Көз бик матур килде. Халык бәрәңгене алып бетерде инде. Яшелчә басуына керергә дә рөхсәт булды. Олы Мәтәскә авылы халкы кишер басуында. Шулай тирләп-пешеп эшләп ятканда, бар халыкны сискәндереп, куркыныч чәрелдәү ишетелде. Баш очыннан бик зур тизлек белән самолет очып үтте. Артыннан ук, әче сызгырып, икенчесе күренде. Тик... ни хәл бу? Самолет, нәкъ авыл турысына җиткәч, яраланган кош күк, борыны белән җиргә төшә башлады! Халык ни уйларга да өлгерә алмады, куркыныч якынлашуны сизеп, йөрәкләр генә кысылып куйды. Шул вакыт могҗиза булды: йортлар өстенә төшәргә санаулы метрлар гына калгач, самолет кисәк кенә борылды да урман ягына томырылды. Ул яктан көчле шартлау ишетелде, тау кебек ялкын күтәрелде. Барысы да секундлар эчендә булды. Барсыда, мондагы мәхшәрне күреп, телсез калганнар. Самолет шартлагач, очучыларның гәүдәләрен дә өзгәләп аткан. Бәгырьне ачы әрнү кисеп үтте: алар хакына, авыл халкын үлемнән йолып калу бәрабәренә һәлак булды батыр бөркетләр!

 Бу көнне Олы Мәтәскә авылының халык телендә “Юкә борыны” дип йөртелүче урман буенда, хәрби өйрәнүләр вакытында, Пе-2 самолёты авиаһаләкәткә очрый. Авыл халкына сугыш афәтенең ничек куркыныч икәнен күрсәткән бу көнне 3 яшь очучы лётчик була. Бу вакыйгалар турында авылның ак әбие Нурбикә Бикчәнтәева (ул вакытта аңа нибары 11 яшь була) истәлекләре: 1943 нче ел. Август. Бик матур кояшлы җылы көндә үзебезнең бакча башында гына колхоз бәрәңгесе ала идек. Аяз күктә биектә ике самолёт оча. Берсе икенчесенең артына тагылган мишеньгә тидерергә теләп булса кирәк ата да ата. Алар көн саен шулай оча иде. Беркөнне самолётның берсе бик каты үкергән тавыш белән. Әйләнә-әйлзәнә зур тизлектә “Юкә борыны “ почмагына барып төште. Көчле шартлау барлыкка килде, һавага бик ямьсез кара төтен күтәрелде. Эчендә снарядлар булгандыр инде. Бик озак шарт –шорт килеп янды әле ул. Бөтен авыл халкы шунда йөгерде, тик безне урман янына якын җибәрмәделәр. Без барып җиткәндә очучыларның мәетләрен ат арбасына алып чыгып салганнар иде. Гәүдә дип әйтүе кыен – аяк-куллар өеме иде ул. Аларны ут эченнән сугыштан бер кулсыз кайткан Ибраһимов Якуб абый алып чыккан. Аларның парашютлары да ачылган булган. Тик бәхетсезлеккә каршы агачларга эләгеп калып аяк –куллары өзгәләнгән,янып торган урманга төшкәннәр... Өстәге самолётның икенчесе дусларының һәлакәткә очраганын күреп Казан ягына очты. Ярты сәгатьтән соң тикшерү өчен зур самолёт белән кешеләр килде. Аларны Теләче зиратына җирләргә кушылды”.

Вакыт үзенекен итә, сулар ага. Әлеге вакыйгадан соң 55 ел уза. 1998 елның 15 апрелендә Теләче районының хәрби комиссары подполковник Ильшат Хөсәинов “Красная звезда” газетасына мөрәҗәгать итә.                                          

Хатның тексты: комиссар Тюлячинского района Республики

  Татарстан подполковник Хусаинов Ильшат Абдулхакович.

“Уважаямая редакция газеты “Красная звезда”! Пишет Вам военный комиссар Тюлячинского района Республики Татарстан подполковник Хусаинов Ильшат Абдулхакович. Меня заставил взяться за перо тот факт, что в 1943 году в конце июля – начале августа во время учебных полетов разбился самолет на территории МТС с. Тюлячи, 80 км. От города Казани, погибли три лётчика. Все три лётчика захоронены на сельском кладбище с. Тюлячи. В настоящее время о данных лётчиках никаких архивных документов и даже фамилии неизвестны. Для увековечивания и установления нового надгробного памятника всех, кто имеет какие-либо сведения, просим написать нам. Возможно, что родственники одного из лётчика в настоящее время проживают в Петербурге. Просим опубликовать в ближайшем номере газеты. Наш адрес: 422080. Респулика Татарстан, Тюлячинский район, военный комиссариат. С удовольствем подполковник Хусаинов”.

1999 елның 9 маенда очучылар каберенә яңа таш куела.

«Кызыл Йолдыз» газета редакциясеннәндә нәтиҗә булмады.

lll. Эзләнү эшенең барышы.

Очучыларның каберләре бүгенге көндә дә Теләче зиратында. “Билгесез очучылар” дип язылган каберлекне ел саен укучылары белән берлектә Теләче мәктәбе укытучысы Елена Нуретдинова карап тора. Ничә еллар “Хәрби сер” булып торган очучыларның исемнәре, ниһаять, билгеле булды. Җиңүнең 65 еллыгы уңаеннан музей җитәкчесе җитәкчелегендә” Хәтер” отряды укучылары аларны эзләп тапты. “Эзләнү эшләрен Теләченең җирле архивыннан башладык. Бу вакыйга турында бернинди дә мәгълүмат тэ таба алмадык. Республика архивына юллаган сорауга да җавап табылмады. Ярдәмгә “Ватан “ оешмасы килде. Алар билгесез югалган солдатларны, исемсез каберлекләрне барлау белән шөгыльләнә. “Ватан” оешмасының интернет- архивыннан безнең лётчиклар турындагы язмалар табылды.

(Кушымта №2)

Vl. Самолёт төшкән урынга һәйкәл кую.

Очучылар истәлегенә фашизмны җиңүгә 65 ел булган көннәрдә “Хәтер” отряды тарафыннан Олы Мәтәскә авылында, самолёт төшкән урынга һәйкәл куелды Һәйкәл ачылышы вакытында укучыларга бу вакыйга турында сөйләнде, фаҗига шаһитләре Мәрзия Хәсәнова, Хаҗинур Хаҗиәхмәтовлвр да истәлекләре белән уртаклаштылар. Изге эштә “Хәтер”отрядына Олы Мәтәскә урта мәктәбе хэм авыл җирлеге дә зур ярдәм күрсәтте. Киләчәктә «Хәтер» отряды әлеге очучыларның туганнарын да эзләп табып, алар белән һәлак булган солдатларның каберен зиярәт кылырга ниятли

 VI. ЙОМГАКЛАУ.

Сүземне йомгаклап, шуны әйтәсем килә: үткәнебез турында мәгълүматлар табарга, тарихи вакыйгаларны ачарга һәркемнең кулыннан килә. Мәктәпләрдә туган якны өйрәнү эшен тагын да киң җәелдерсәк, әлегә исән булган өлкән яшьтәге кешеләр белән очрашсак, аларның истәлекләрен һәм сөйләгәннәрен язып алсак, туган ягыбыз безгә үзенең кабатланмас тарихы һәм матур үзенчәлекләре белән тагын да тирәнрәк ачылыр иде. Әлеге эзләнү эшебез Бөек Ватан сугышы елларында Җиңү көнен якынайтуга үз өлешләрен керткән, бүгенге бәхетле, тыныч көннәребез өчен газиз гомерләрен корбан иткәннәрнең якты истәлегенә багышлана. Безнең аларны онытырга хакыбыз юк! Бөек Ватан сугышы тарихындагы ак тапларны өйрәнү, инде бик аз калып баручы сугыш һәм тыл ветераннарыннан истәлекләрне барлап алып калу, бездән соң килүче буыннарга җиткерү–безнең изге бурычыбыз.

«Сугыш» дигән ямьсез сүзне

Белергә теләмибез.

Без – тыныч ил балалары,

Аяз безнең күгебез.

Батырлыгын илем солдатның

Рәхмәт белән искә алабыз.

Истәлеккә куйган Һәйкәлләргә

Зур горурлык белән барабыз!

Кинолардан карап кына,

Белик сугыш турында!

Онытмыйк без батырларны!

Баш иябез алар алдында!

       Летчики, похороненные в с. Тюлячи.

Из книги Управляющего делами Региональной общественной молодежной организации "Объединение "Отечество" Республики Татарстан Прокофьева Ильи Геннадьевича

"Всех назовем поименно: Биографический каталог военнослужащих Военно-воздушных сил Красной Армии, Военно-морского флота и Гражданского воздушного флота, погибших в период Великой Отечественной войны 1941-1945 гг. на территории Республики Татарстан" (Казань: «Отечество», 2013 г. – 248 с., илл.).

Книга «Всех назовем поименно» содержит информацию с социально-демографическими данными, сведениями о прохождении службы, судьбе и месте захоронения летчиков, штурманов, воздушных стрелков-радистов, авиаспециалистов наземных служб, преподавателей и военнослужащих других подразделений Военно-воздушных сил (ВВС) Красной Армии, Военно-морского флота, Гражданского воздушного флота, погибших при исполнении служебных обязанностей и умерших в госпиталях на территории Татарской АССР в годы Великой Отечественной войны 1941-1945 гг.

В книге использованы российские архивные материалы, результаты поисковых полевых экспедиций, фотографии из государственных и личных семейных архивов, сети Интернет. Многие фотографии публикуются впервые.