Ситуационные и причинные деепричастия

eylem + -ıp / -ip / -up / -üp

Bu ulaç, iki işin arka arkaya yapıldığını anlatmak için kullanılır. ‘-Ip’, bağlama ulacıdır. Genellikle “ve” bağlacı yerine kullanılır. Bu eki alan eylemlerden sonra “ve” bağlacı ve virgül (,) kullanılmaz.

1. Bu ulaç kullanıldığı zaman, temel cümledeki ve yan cümledeki eylemi aynı kişinin yapması gerekmektedir.

Öğrenciler koş tular ve oynadılar.

Çocuklar koş up oynadılar.     

2. Bu ulaç, ardı ardına gerçekleşen eylemleri birleştirir.

Ufuk, kapıyıaç tı ve hemen çıktı.

 Ufuk, kapıyı aç ıp hemen çıktı.         

3. ‘-Ip’ ulacından önce ‘-ma’ olumsuzluk eki gelirse yan cümle olumsuzluk bildirir.

Bütün gün hiçbir yere git medik. Evde oturduk.

Bütün gün hiçbir yere git meyip evde oturduk.

Aşağıdaki tümceleri ‘-Ip’ ulacıyla birleştiriniz.

1. Osman kitaplarını aldı. Sınıftan çıktı.

………………………………………………………………………………

2. Sekreter raporları yazdı. Murat Bey’e faksladı.

………………………………………………………………………………

3. Lütfen Müdür Bey’i arayın ve ‘Ayşe Hanın bugün gelmeyecek’ deyin.

………………………………………………………………………………

4. Garsonu çağıralım. Hesabı isteyelim.

………………………………………………………………………………

5. Levent hatasını kısa sürede anladı. Benden özür diledi.

………………………………………………………………………………

6. Beni burada bekleyin; gişeden bilet alacağım. Hemen döneceğim.

………………………………………………………………………………

7. Bana bağırdı. Hiçbir şey söylemeden dışarı çıktı.

………………………………………………………………………………

 

eylem + -arak / -erek eylem + -a…-a /-e…..-e

Bu iki ulacın anlamı birbirine çok yakındır ve genellikle birbirinin yerine kullanılırlar. Bu ulaçlar, durum ulacıdır ve eylemin nasıl yapıldığını anlatır. Bu ulaçları alan eylemler, temel cümlenin eylemini durum yönünden niteler.

Örnek:

1. Buraya koş arak geldim.

Nasıl geldim? –Koş arak.

Buraya koş a koş a geldim.

Nasıl geldim? –Koş a koş a.

2. Her sabah spor yap arak zayıfladım.

Nasıl zayıfladım? –Spor yap arak.

Her sabah spor yap a yap a zayıfladım.

Nasıl zayıfladım? –Spor yap a yap a.

3. Melek eve yürü yerek gitti.

Nasıl gitti?–Yürü yerek.

Melek eve yürü ye yürü ye gitti.

Nasıl gitti? –Yürü ye yürü ye.

4. Kadın oğlundan ağla yarak ayrıldı.

Nasıl ayrıldı? –Ağla yarak.

Kadın oğlundan ağla ya ağla ya ayrıldı.

Nasıl ayrıldı? –Ağla ya ağla ya.

Aşağıdaki tümceleri ‘-arak/-erek’ ve ‘-a…a /-e…-e’ ulaçlarıyla tamamlayınız.

1. Kerem, öğretmenden izin al………. dışarı çıktı.

2. Yine bekleriz, gül…… gül…….

3. Problemlerinizi tartış…….. değil; konuş…….. çözmelisiniz.

4. Dedem mutlaka gözlük tak…… gazete okur.

5. Gençler bağır….. bağır……. konuşuyordu.

6. Yaşlı kadın elleri titre……. oğluna mektup yazdı.

7. Görüş…….. görüş……… neredeyse birbirimizi unuttuk.

8. Bu metni sözlük kullan…….. okuyabilirsiniz.

9. Acelesi olan adam koş…… koş…… merdivenleri çıktı.

10. İşimi çok sev……. yapıyorum.

11. Patlamış mısır ye…….. film izlemek çok güzel oluyor.

12. Bütün günü televizyon seyret…….. geçirdi.

13. Gözümün içine bak….. bak….. yalan söylüyor.

14. Burada sekreter ol……. çalışıyorum.

15. Hasan simit sat…… hayatını kazanıyor.

 

eylem + -madan/-meden

Bu ulaç, yan cümledeki işin yapılmayıp, temel cümledeki işin yapıldığını anlatmak için kullanılır. Bu ulaç, temel cümledeki eylemin nasıl yapıldığını gösteren bir durum ulacıdır.

Örnek:

1. Gürültü yap madan beni dinleyim.

2. Sabah kahvaltı yap madan evden çıktım.

3. Düşün meden konuşmamalısınız.

4. Pencereyi kapat madan evden çıkma!

Aşağıdaki tümceleri ‘-madan/-meden’ ulacıyla tamamlayınız.

1. Beni bekle……… gitmeyin.

2. Uçaktan in…….. cep telefonlarınızı açmayın.

3. Kızım hiçbir zaman ödevlerini bitir…….. uyumaz.

4. Bir hafta yatıp dinlen…….. iyileşemezsin.

5. Öğrenci, hiçbir şey söyle……. dersten çıktı.

6. ‘Hoşça kal’ de………. çıkıp gitti.

7. Haber ver………. gitmeyelim, belki uygun değildir.

8. Selin makyaj yap……… dışarı çıkmaz.

9. Yağmur başla……… eve dönmemiz lazım.

10. Meyveleri iyice yıka………. yememelisiniz.

eylem + -a/-e rağmen

Bu ulaç tümceye zıtlık anlamı katar. Yani, olması gerekenin tersi gerçekleşmişse bu ulaç kullanılır. Bu ulaç, bütün kişi zamirleriyle kullanılabilir:

Olumlu Ben gelmeme rağmen Sen gelmene rağmen O gelmesine rağmen Biz gelmemize rağmen Siz gelmenize rağmen Onlar gelmelerine rağmen

Olumsuz Ben gelmememe rağmen Sen gelmemene rağmen O gelmemesine rağmen Biz gelmememize rağmen Siz gelmemenize rağmen Onlar gelmemelerine rağmen

Örnek:

1. Çok çalış masına rağmen sınavı kazanamadı.

2. Erken yat mama rağmen bir türlü erken kalkamıyorum.

3. Bugün dersim ol mamasına rağmen okula geldim.

4. İlkbahar gel mesine rağmen havalar ısınmadı.

5. Beni tanı mamasına rağmen hakkımda konuşuyor.

Aşağıdaki tümceleri ‘-a/-e rağmen’ ulacıyla tamamlayınız.

1. Buraya erken gel……. ……….. hiç kimseyi bulamadım.

2. Ben Melek’e çok güven……. ………. o bana güvenmiyor.

3. Kazayı ben yap………. ………… polis bana ceza yazdı.

4. Ona çok para ver…….. ……….. hiçbir zaman cebinde parası olmuyor.

5. Telefonla çok konuş…….. ……….. çok fatura geliyor.

6. Ayça üç aydır diyet yap……… ………… hiç kilo veremiyor.

7. Ahmet her şeyi bil…… ……….. bize hiçbir şey anlatmıyor.

8. Gözleri bozuk ol……… …………. gözlük takmak istemiyor.

9. Leyla’yı davet et…….. …………… yine de partiye gelmiş.

10. İki yıldır Türkçe öğren…… …………. hızlı konuşamıyorum.

eylem + --m ak/-mek için

Bu ulaç, tümceye ‘amaç’ anlamı katar. Bir eylemi gerçekleştirmek amacıyla, başka bir eylemin yapıldığını ya da yapılacağını anlatır.

Örnek:

1. Türkçe öğren mek için Türkiye’ye gideceğim.

2. Tatile git mek için babamdan izin almam lazım.

3. Başarılı ol mak için çok çalışmalısınız.

4. İnsanlardan saygı gör mek için, önce siz onlara saygı göstermelisiniz.

5. Halk, bayram kutla mak için meydanda toplandı.

Aşağıdaki tümceleri ‘–mak/-mek için’ ulacıyla tamamlayınız.

1. Ona sinirlen…….. ………… kendimi zor tutuyorum.

2. Sinemaya git……. …………. annesinden izin aldı.

3. Kilo ver…… ………… diyet yapmak gerek.

4. Antalya’ya git……. ……….. hangi turizm şirketine gitmem lazım?

5. Arkadaşlarla rahat ders çalış……. ……… kütüphaneye gittik.

6. Benimle konuş……….. …………. beni görünce yolunu değiştiriyor.

7. Buraya size Türkçe öğret…… ………… geldim.

8. Yeni sözcükler öğren…….. ……….. çok kitap okumak gerekir.

eylem + -m a k /-mek üzere

Bu ulaç da tümceye ‘amaç’ anlamı katar. Anlam olarak ‘-mAk için’ ulacına çok yakındır. Bir eylemi gerçekleştirmek amacıyla, başka bir eylemin yapıldığını ya da yapılacağını anlatır.

Örnek:

1. Bakanlar Kurulu yeni yasayı tartış mak üzere toplandı.

2. Arkadaşlarımla yarın buluş mak üzere anlaştık.

3. Doktorlar, salgın hastalıklara çare ara mak üzere bir araya geldiler.

4. Bir daha dön memek üzere buradan gitti.

Aşağıdaki tümceleri ‘–mak/-mek üzere’ ulacıyla tamamlayınız.

1. Polisler, hırsızı yakala……. ………. takibe başladılar.

2. Uçakta oku……. ……….. kitap aldım.

3. İngilizce öğren…….. ………. İngiltere’ye gideceğim.

4. Müdür, konuşmasını yap……… ………… kürsüye davet edildi.

5. Projeyi açıkla……. ……….. belediye başkanının yanına gittim.

6. İstanbul’a git…….. …………. sabah erkenden yola çıktım.

7. Ksenia, beni karşıla…….. ………… havaalanına geldi.

8. Kızımı gezdir…….. ………. parka götürdüm.

 

eylem + --m a/-me + iyelik eki + için

Bu ulaç da amaç belirtmek için kullanılır. Bir eylemi gerçekleştirmek amacıyla, başka bir eylemin yapıldığını anlatır. Bu ulaç da bütün kişi zamirleriyle kullanılabilir:

Olumlu Benim anlamam için Senin anlaman için Onun anlaması için Bizim anlamamız için Sizin anlamanız için Onların anlamaları için

Olumsuz Benim anlamamam için Senin anlamaman için Onun anlamaması için Bizim anlamamamız için Sizin anlamamanız için Onların anlama ma ları için

Örnek:

1. Türkçe öğren men için sana yardım edeceğim.

2. Bizi anla maları için biraz daha yavaş konuşmalıyız.

3. Olga’nın Türkiye’ye gel mesi için uçak biletini gönderdim.

4. Annemin bana kız maması için eve erken gitmeliyim.

Aşağıdaki tümceleri örnekteki gibi tamamlayınız.

1. Kızımın rahat ders çalış……. ……….. televizyonu kapattım.

2. Doğum günüme gel…… ………… ona çok ısrar ettim.

3. Bu yarışmaya katıl……. ……….. onu çok destekledim.

4. Bizim şirketi daha rahat bul…….. ……….. Ayşe’ye kroki çizdim.

5. Hemşire, hastanın ateşinin düş……. ………. ilaç verdi.

6. Zeynep’in o adamla evlen……. ………. herkes baskı yapıyor.

7. Onun mutlu ol……. ………… elimden geleni yapıyorum.

8. Kitabı getirmeyi unut…….. ………… akşam ona mesaj gönderdim.

9. Annen, bu tostu ye…….. ………… sana vermemi istedi.

10. Umut’un iyileş…….. ………… tedavi olması gerekiyor.

Ders 28

Zaman ulaçları

Причастия времени

-ken

eylem + zaman eki* + ken Ben gel + ir + ken  ad + (da/de/ta/te +y) ken Öğretmen sınıf + ta +y + ken  sıfat + (y) ken Filiz Hanım genç + ken  *belirli geçmiş zaman hariç

 

Bu ulaç, yan cümledeki eylem ile temel cümledeki eylemin aynı anda yapıldığını anlatmak için kullanılır. Sonuna geldiği sözcüğe durum ve zaman anlamı katar. Tümcenin anlamına göre geçmiş, şimdiki ya da gelecek zamanı gösterir.

Örnek:

1. Ders çalışıyorum. O sırada müzik de dinliyorum.

Ders çalış ırken müzik dinliyorum.

2. Akşam yemek yiyorduk. O sırada misafir geldi.

Akşam yemek ye rken misafir geldi.

3. Mehmet çocuktu. O zaman çok şişmandı.

Mehmet çocuk ken çok şişmandı.

4. Zeynep bekârdı. O zaman çalışıyordu.

Zeynep bekâr ken çalışıyordu.

5. Aykut Bey toplantıdaydı. O sırada Buket Hanım aradı.

Aykut Bey toplantı dayken Buket Hanım aradı.

6. Tam evden çıkacaktım. O zaman telefon çaldı.

Tam evden çık acakken telefon çaldı.

Aşağıdaki boşlukları -ken ulacıyla tamamlayınız.

1. Metin sınavda kopya çek………. öğretmen görmüş.

2. Kayak yap……… düşüp bacağını kırmış.

3. Bulaşık yıkamaya başla………… sular kesildi.

4. Ben dördüncü sınıf…….. ablam beşinci sınıfa gidiyordu.

5. Durakta otobüs bekle…….. Salih’i gördüm.

6. Aysel çok tembel; herkes çalış……… o yatıyor.

7. Ütü yap……. elimi yaktım.

8. Polis hırsızı tam yakala………… ayağı kaydı ve yere düştü.

9. Güneş bat…….. eve döndük.

10. Ece bebek…….. hiç ağlamazdı.

11. Aklıma gel………… söyleyeyim, Ali yarın akşam bizi yemeğe çağıyor.

12. Lale Hanım öğrenci……… çok çalışkanmış.

13. Ders çalış…….. rahatsız edilmekten hiç hoşlanmam.

14. Karşıdan karşıya geç……… arabalara dikkat et.

15. Siz toplantı………. eşiniz aradı.

 

eylem + -m adan /-meden önce

Bu ulaç, temel cümledeki işin (eylemin) yan cümlecikteki işten (eylemden) daha önce yapıldığını anlatır.

Örnek:

1. Evden çık madan önce televizyonu kapat.

2. Okula gel meden önce kahvaltı yaptım.

3. Derse gir meden önce kafeteryada çay içtim.

4. Dişçiye git meden önce randevu aldım.

5. Tatile çık madan önce rezervasyon yaptırın.

Aşağıdaki boşlukları –madan/-meden önce ulacıyla tamamlayınız.

1. Yemek ye….. ………… mutlaka ellerimi yıkarım.

2. Her akşam uyu…….. ………. yarım saat kitap okurum.

3. Derse gir……. ……… bir kahve içerim.

4. Murat işe git…… ………. mutlaka tıraş olur.

5. Misafir gel….. ………… hazırlık yaparız.

6. Sinemada film başla……. ……… mutlaka patlamış mısır alırım.

7. Yat……. ……….. dişlerinizi fırçalamalısınız.

8. Cildim çok hassas, güneşe çık…. ……… krem sürüyorum.

9. Çorba kaynamaya başla…… ……….. tuz koyun.

10. Türkiye’ye git…….. ………… biraz Türkçe öğrendim.

 

eylem + --d ıktan/-dikten/-tıktan/-tikten sonra

Bu ulaç, tümceye ‘öncelik-sonralık’ anlamı katar. Bu ulaç, temel cümledeki işin (eylemin) yan cümlecikteki işten (eylemden) daha sonra yapıldığını anlatır.

Örnek:

1. Ömer kahvaltı yaptı. Sonra bir sigara içti.

Ömer kahvaltı yap tıktan sonra sigara içti.

2. Zeynep işini bitirdi. Sonra kendisine bir kahve yaptı.

Zeynep işini bitir dikten sonra kendisine bir kahve yaptı.

3. Julya üniversiteyi bitirdi. Sonra Türkiye’de çalışmaya başladı.

Julya üniversiteyi bitir dikten sonra Türkiye’de çalışmaya başladı.

4. Kızım korku filmi seyretti. Sonra her şeyden korkmaya başladı.

Kızım korku filmi seyret tikten sonra her şeyden korkmaya başladı.

5. Yemeğimi yedim. Sonra hemen yattım.

Yemeğimi ye dikten sonra hemen yattım.

Aşağıdaki boşlukları ‘–dıktan sonra’ ulacıyla tamamlayınız.

1. Beni bekleyin, öğretmenle konuş……… ……..... hemen geleceğim.

2. İşim bit……. ………… seni arayacağım.

3. Türkiye’ye gel…….. ……….. bir süre iş bulamadım.

4. Taner üniversiteyi bitir……. ………… askere gidecek.

5. Meltem evlen………. ………. çok değişti.

6. Yemeğini ye……… ………….. bulaşıkları yıkamayı unutma.

7. Alışveriş yap…….. ……….. bir kafede oturup dinlendik.

8. Duş al……… ……… hemen dışarıya çıkma!

9. Melda Ankara’ya taşın…….. ………… onu bir daha göremedim.

10. Bu kitabı oku……… …………… fikirlerim çok değişti.

11. Sınavlarım bit…….. ………….. tatile çıkacağım.

12. Spor yap…….. ………… bacaklarım çok ağrıyor.

eylem + -ınca/-ince/-unca/-ünce Ders bit + ince

Bu ulaç, temel cümlenin yüklemini zaman bakımından tamamlar. Kendisinden sonra gelen eylemin hemen yapıldığını ya da yapılacağını gösterir.  

Örnek:

1. Çocuk masaya çarp ınca çay döküldü.

2. Gözlerine bak ınca yalan söylediğini anladım.

3. Ders bit ince kafeteryaya gideceğim.

4. Müdür Bey gel ince bana haber verin.

5. Öğretmen soru sor unca çok heyecanlanıyorum.

Aşağıdaki tümceleri “- ınca/-ince/-unca/-ünce ” ulacıyla birleştirerek yeniden yazınız.

Örnek: Okul kapanacak. Biz tatile çıkacağız.

       Okul kapan ınca tatile çıkacağız.

       Konserde ilkokul arkadaşımı gördüm. Çok sevindim.

       Konserde ilkokul arkadaşımı gör ünce çok sevindim.

1. Polis hırsızı yakaladı. Hırsız yalvarmaya başladı.

……………………………………………………………………………….

2. Gece on ikide kapı çaldı. Ben çok heyecanlandım.

……………………………………………………………………………….

3. Kızım kendisine bisiklet aldığımı öğrendi. Çok sevindi.

……………………………………………………………………………….

4. İlaç içtim. Başımın ağrısı geçti.

……………………………………………………………………………….

5. Senin tatilden döndüğünü duydum. Hemen buraya geldim.

……………………………………………………………………………….

6. Köpeğim beni gördü. Havlamaya başladı.

……………………………………………………………………………….

7. Ömer şaka yaptı. Bütün sınıf güldü.

……………………………………………………………………………….

8. Öğretmen soru sordu. Levent kıpkırmızı oldu.

……………………………………………………………………………….

9. Önümdeki araba aniden durdu. Ben de ona çarptım.

……………………………………………………………………………….

10. Mustafa beni görmedi. Ben ona seslendim.

……………………………………………………………………………….

11. Özgür’ün anlattığı fıkraya kimse gülmedi. O çok sinirlendi.

……………………………………………………………………………….

eylem + - () r … - maz/- mez Zil çal + ar çal + maz

Bu ulaç, ‘-ınca’ ulacıyla yakın anlamlıdır. Bu ulaç tümceye ‘tezlik, çabukluk’ anlamı verir. Temel tümcedeki eylemin hemen gerçekleştiğini ya da gerçekleşeceğini anlatmak için kullanılır. Temel cümlenin eylemi ile yan cümlenin eylemi arasındaki zaman farkı çok kısadır.

Örnek:

1. Ders bit er bit mez soluğu oyun salonunda alıyor.

2. Zil çal ar çal maz öğrenciler dışarı fırladı.

3. Telefon çal ar çal maz açtım.

4. Sen ara r ara maz hemen buraya geldim.

5. Toplantı bit er bit mez hemen çıktık.

Aşağıdaki boşlukları ‘-()r … -maz/-mez’ ulacıyla tamamlayınız.

1. Çocuk öğretmenini gör…. gör…… hemen yanına koştu.

2. Merve sınavı bit…… bit……. hemen sınıftan çıktı.

3. Oğlum uyan…… uyan……. bilgisayarını açar.

4. Çocuk bisikletten düş…… düş……. tuttum.

5. Öğretmen gel….. gel……. hemen derse başladı.

6. İstanbul’a git…. git…….. hemen arkadaşlarımla buluşacağım.

7. Otele yerleş……. yerleş…….. hemen havuza indik.

8. Maç başla……. başla…….. Galatasaray gol attı.

 

eylem + -dı k /-dik-tık/-tik + iyelik eki + zaman                                                       + d a /-de Ben geldiğim zaman Ben geldiğimde

Bu ulaç, ‘- ınca ’ ulacıyla yakın anlamlıdır, çoğu zaman birbirlerinin yerine kullanılırlar. Kendisinden sonra gelen eylemin hemen yapıldığını ya da yapılacağını gösteri r. Bu ulaç, temel cümlenin yüklemini zaman bakımından tamamlar ve bütün kişi zamirleriyle kullanılabilir:

Olumlu Ben çalıştığım zaman = çalıştığımda Sen çalıştığın zaman = çalıştığında O çalıştığı zaman = çalıştığında Biz çalıştığımız zaman = çalıştığımızda Siz çalıştığınız zaman = çalıştığınızda Onlar çalıştıkları zaman = çalıştıklarında

Olumsuz Ben çalışmadığım zaman = çalışmadığımda Sen çalışmadığın zaman = çalışmadığında O çalışmadığı zaman = çalışmadığında Biz çalışmadığımız zaman = çalışmadığımızda Siz çalışmadığınız zaman = çalışmadığınızda Onlar çalışmadıkları zaman = çalışmadıklarında

Örnek:

1. Üniversiteyi bitir diğim zaman 20 yaşındaydım.

Üniversiteyi bitir diğimde 20 yaşındaydım.

2. Bana yalan söyle diğin zaman çok üzülüyorum.

Bana yalan söyle diğinde çok üzülüyorum.

3. Ben eve git tiğim zaman annem kitap okuyordu.

Ben eve git tiğimde annem kitap okuyordu.

4. Babası öl düğü zaman Zuhal liseye gidiyordu.

Babası öl düğünde Zuhal liseye gidiyordu.

Aşağıdaki tümceleri ‘-dığı zaman ve –dığında’ ulaçlarıyla tamamlayınız.

1. Sen gel…... ………. ben telefonla konuşuyordum.

2. Ders bit……… saat 17.30’du.

3. Meltem aç ol……. …….. çok sinirli oluyor.

4. İlkbahar gel……….. ağaçlar çiçek açıyor.

5. Uykum gel……. …………. kahve içiyorum.

6. Kızım ara……… ………… onu çok merak ediyorum.

7. Bu şarkıyı her dinle………… üniversite yıllarımı hatırlıyorum.

8. Öğrenciler derse gel…….. …………… çok sinirleniyorum.

9. Vakit bul……. …………. tiyatroya gidiyorum.

10. Öğretmen sözlü sınav yap……… çok heyecanlanıyorum.

 

eylem + - dık/-di k + iyelik eki + (n) da n /-den beri  eylem + -(y)alı/eli  eylem + dı/-di + kişi eki eylem + -(y)alı/eli Rostov’a gel-diğ-im-den beri Rostov’a gel-eli Rostov’a gel-di-m gel-eli

 

Bu ulaçlar, temel tümcedeki eylemin başlama zamanını ve eylemin hâlâ devam ettiğini gösterir. Eylemin başlama zamanını ve hâlâ devam ettiğini anlatmak için bu ulaçları kullanırız.

Örnek:

1. Rostov’a gel diğimden beri kitap yazıyorum.

Rostov’a gel eli kitap yazıyorum.   

Rostov’a gel dim gel eli beri kitap yazıyorum.

2. Üniversiteyi bitir diğimden beri çalışıyorum.

Üniversiteyi bitir eli çalışıyorum.

Üniversiteyi bitir dim bitir eli çalışıyorum.

3. Türkçe öğren diğimden beri tercümanlık yapıyorum.

Türkçe öğren eli tercümanlık yapıyorum.

Türkçe öğren dim öğren eli tercümanlık yapıyorum.

 

Aşağıdaki tümceleri uygun ulaçlarla tamamlayınız.

1. O hamburgeri ye…….. ………… midem ağrıyor.

2. Evlen………. hiç Merve’yi görmedim.

3. Sigarayı bırak……. ……….. çok sinirliyim.

4. Seni tanı……. tanı…….. hayatım değişti.

5. İzmir’e taşın……. aynı şirkette çalışıyor.

6. Konuşmaya başla……… ………… aynı şeyleri söylüyorsun.

7. Sen git….. git……. gözüme uyku girmedi.

8. Yaz gel….. …….. hiç yağmur yağmadı.

9. Seni son gör….. ……… çok değişmişsin.

10. Nesrin diyet yapmaya başla…….. yedi kilo vermiş.

 

eylem + -ıncaya/-inceye + kadar / dek / değin eylem + -ana/-ene + kadar / dek / değin

Bu ulaçlar yakın anlamlıdır. Bu yapı tümceye zaman anlamı katar. Kendisinden sonra gelen eylemin ne zaman bittiğini ya da biteceğini gösterir.

Örnek:

1. Ben gel inceye kadar burada bekle.

Ben gel ene kadar burada bekle.

2. Benden özür dile yinceye dek onunla konuşmayacağım.

Benden özür dile yene dek onunla konuşmayacağım.

3. Ödevinizi bitir inceye değin televizyonu açmayın.

Ödevinizi bitir ene değin televizyonu açmayın.

Aşağıdaki tümceleri örnekteki gibi tamamlayınız.

1. Onunla tanış…… ……… her şey yolunda gidiyordu

2. Sen hazır…… ………… ben seni aşağıda bekleyeyim.

3. Sen dön…… ………….. ben ofisteki işleri bitiririm.

4. Lütfen konferans bit…….. ……….. kimse dışarı çıkmasın.

5. Bu proje bit……. ……….. hiç kimse tatile çıkmayı düşünmesin.

6. Oğlum telefon et…….. ……….. gözüme uyku girmedi.

7. Bebek uyan…… ……….. ben markete gider gelirim.

8. Okul kapan……. …………. Rostov’da kalacağım.

9. İstediği ayakkabıyı bul…….. ………… bütün şehri dolaştı.

10. Film bit…….. ………… hiç kimse konuşmasın.

Ders 29

Dolaylı anlatım

Косвенная речь

Başkasına ait bir sözü, diğer kişilere aktarırken sözü aktaran kişi, bu sözü kendi tümcesi içinde eritir. Buna dolaylı anlatım denir. Yani dolaylı anlatım, bir kimsenin sözlerini başla bir söz içinde aktarma yoludur.

Bu kitapta dolaylı anlatımı, “emir kipinde dolaylı anlatım”, “ecek’li dolaylı anlatın” ve “-dik’li dolaylı anlatım” olmak üzere üç bölümde inceleyeceğiz:

Emir Kipinde Dolaylı Anlatım

Bir başkasına ait emir cümlesini, cümleyi aktaran kişi kendi tümcesi içinde yeniden düzenleyerek söyler.

eylem + m a/-me + iyelik eki + belirtme durum eki

Olumlu Benim yapmamı söyledi. Senin yapmanı söyledi. Onun yapmasını söyledi. Bizim yapmamızı söyledi. Sizin yapmanızı söyledi. Onların yapmalarını söyledi.

Olumsuz Benim yapmamamı söyledi. Senin yapmamanı söyledi. Onun yapmamasını söyledi. Bizim yapmamamızı söyledi. Sizin yapmamanızı söyledi. Onların yapmamalarını söyledi.

Örnek:

1. Annem bize “Erken yatın” dedi. (Doğrudan anlatım)

Annem, bize erken yat mamızı söyledi. (Dolaylı anlatım)

2. Öğretmen “Ödevini yarına kadar bitir” dedi. (Doğrudan anlatım)

Öğretmen, ödevimi yarına kadar bitir memi söyledi. (Dolaylı anlatım)

3. Babam kardeşime “Eve erken gel” dedi. (Doğrudan anlatım)

Babam, kardeşime eve erken gel mesini söyledi. (Dolaylı anlatım)

4. Bekçi bana “Arabanızı buraya park etmeyin” dedi. (Doğrudan anlatım)

Bekçi, bana arabanızı oraya park et mememi söyledi. (Dolaylı anlatım)

5. Öğretmen bize “ Beni dinleyin” dedi. (Doğrudan anlatım)

Öğretmen, bize kendisini dinle memizi söyledi. (Dolaylı anlatım)

Aşağıdaki cümleleri dolaylı anlatıma çeviriniz.

1. Ahmet bize “Bana güvenin” dedi.

…………………………………………………………………………………….

2. Polis, hırsıza “Hemen teslim ol!” dedi.

…………………………………………………………………………………….

3. Garson bize “Burada sigara içmeyin” dedi.

…………………………………………………………………………………….

4. Serdar, Özge’ye “Benimle bağırarak konuşma!” dedi.

…………………………………………………………………………………….

5. Hostes yolculara “Lütfen cep telefonlarınızı ve çağrı cihazlarınızı kapatın.” dedi.

…………………………………………………………………………………….

6. Halam çocuklara “Bahçede top oynamayın” dedi.

…………………………………………………………………………………….

7. Annesi, Ömer’e “Ellerini yıkamadan ekmeklere dokunma” dedi.

…………………………………………………………………………………….

8. Müdür Bey, bana “Çekinme, rahat ol” dedi.

…………………………………………………………………………………….

9. Annem bana “Güneşte fazla kalma” dedi.

…………………………………………………………………………………….

10. Mine, Serpil’e “Beni beklemeden gitme” dedi.

…………………………………………………………………………………….

11. Bülent, arkadaşlarına “Bir daha bana şaka yapmayın” dedi.

…………………………………………………………………………………….

12. Ben, öğrencilerime “Bu metni okuyun ve soruları yanıtlayın” dedim.

…………………………………………………………………………………….

13. Selin, Ahmet’e “Beni bir daha arama” dedi.

…………………………………………………………………………………….

14. Patron bana “Bir daha işe geç kalma” dedi.

…………………………………………………………………………………….

15. Doktor bana “Bu ilacı her akşam iç” dedi.

…………………………………………………………………………………….

-ecek’li Dolaylı Anlatım

Bir başkasının söylediği gelecek zamana ait bir cümleyi, bu cümleyi aktaran kişi kendi cümlesi içinde yeniden düzenleyerek söyler.

eylem + -(y)acak/-ecek + iyelik eki + belirtme durum eki

Olumlu Benim yazacağımı söyledi. Senin yazacağını söyledi. Onun yazacağını söyledi. Bizim yazacağımızı söyledi. Sizin yazacağınızı söyledi. Onların yazacaklarını söyledi.

Olumsuz Benim yazmayacağımı söyledi. Senin yazmayacağını söyledi. Onun yazmayacağını söyledi. Bizim yazmayacağımızı söyledi. Sizin yazmayacağınızı söyledi. Onların yazmayacaklarını söyledi.

Örnek:

1. Müdür, bize “Yarın toplantı olacak” dedi. (Doğrudan anlatım)

Müdür, bize yarın toplantı ol acağını söyledi. (Dolaylı anlatım)

2. Babam, anneme “Hafta sonu misafir gelecek” dedi. (Doğrudan anlatım)

Babam, anneme hafta sonu misafir gel eceğini söyledi. (Dolaylı anlatım)

3. Suna, bana “Yarın İstanbul’a gideceğim” dedi. (Doğrudan anlatım)

Suna, bana yarın İstanbul’a gid eceğini söyledi. (Dolaylı anlatım)

4. Seher, bana “ Ben sana yardım edeceğim” dedi. (Doğrudan anlatım)

Seher, kendisinin bana yardım ed eceğini söyledi. (Dolaylı anlatım)

Aşağıdaki cümleleri dolaylı anlatıma çeviriniz.

1. Cemile, bana “ Önümüzdeki hafta teyzemi ziyaret edeceğim” dedi.

…………………………………………………………………………………….

2. Öğretmen, bize “Yarın sabah pikniğe gideceğiz” dedi.

…………………………………………………………………………………….

3. Duygu, bana “Bu akşam anneme mektup yazacağım” dedi.

…………………………………………………………………………………….

4. Sinem, bana “Yarın Buket’le Taksim’de buluşacağız” dedi.

…………………………………………………………………………………….

5. Selim, bana “Derya bugün alışveriş yapmayacak” dedi.

…………………………………………………………………………………….

6. Müge, Gamze’ye “Bu akşam konsere gitmeyeceğim” demiş.

…………………………………………………………………………………….

7. Aysel bana “Üç ay sonra doğum yapacağım” dedi.

…………………………………………………………………………………….

8. Hatice, bize “Ablam bu yaz tatilinde evlenecek” dedi.

…………………………………………………………………………………….

9. Arkadaşım, bana “Film yarım saat sonra başlayacak” dedi.

…………………………………………………………………………………….

10. Öğretmen, bize “Yarın toplantı olduğu için ders yapmayacağız” dedi.

…………………………………………………………………………………….

 

Soru Cümlelerinde -ecek’li Dolaylı Anlatım

Bir başkasının gelecek zamana ait olarak sorduğu soruyu, başka bir kişiye aktarmak için kullanılır. Ancak, soru cümlesini aktaran kişi, bu soru cümlesini, kendi cümlesi içinde yeniden düzenleyerek söyler.

eylem + -ip/-ıp eylem + ma/-me + -yacak/-yecek + iyelik eki + belirtme durum eki

 

Benim gelip gelmeyeceğimi sordu. Senin gelip gelmeyeceğini sordu. Onun gelip gelmeyeceğini sordu. Bizim gelip gelmeyeceğimizi sordu. Sizin gelip gelmeyeceğinizi sordu. Onların gelip gelmeyeceklerini sordu.

Örnek:

1. Leyla, bana “Yarın okula gelmeyecek misin?” diye sordu. (Doğrudan anlatım)

Leyla, bana yarın okula gel ip gel meyeceğimi sordu. (Dolaylı anlatım)

2. Kızım bana “ Beni parka götürecek misin?” diye sordu. (Doğrudan anlatım)

Kızım bana kendisini parka götür üp götür meyeceğimi sordu. (Dolaylı anlatım)

3. Öğrenci, öğretmene “Türkçe kursu açılacak mı?” diye sordu.(Doğrudan anlatım)

Öğrenci, öğretmene Türkçe kursunun açıl ıp açıl mayacağını sordu. (Dolaylı anlatım)

4. Garson, bize “Yemekten sonra kahve içecek misiniz?” diye sordu. (Doğrudan anlatım)

Garson, bize yemekten sonra kahve iç ip iç meyeceğimizi sordu. (Dolaylı anlatım)

Aşağıdaki cümleleri dolaylı anlatıma çeviriniz.

1. Kardeşim, anneme “Tatilde Alanya’ya gidecek miyiz?” diye sordu.

…………………………………………………………………………………….

2. Annem, bana “Bu çamaşırları ütüleyecek misin?” diye sordu.

…………………………………………………………………………………….

3. Biz, öğretmene “Bu ders kompozisyon yazacak mıyız?” diye sorduk.

…………………………………………………………………………………….

4. Mustafa, bize “Siz benimle tiyatroya gelmeyecek misiniz?” diye sordu.

…………………………………………………………………………………….

5. Ben, Selim’e “Bir daha Nuran’la konuşmayacak mısın?” diye sordum.

…………………………………………………………………………………….

6. Özlem, bana “Bugün işe gidecek misin?” diye sordu.

…………………………………………………………………………………….

7. Didem, Özge’ye “Gelecek yaz evlenecek misin?” diye sordu.

…………………………………………………………………………………….

8. Banu, Ayşe’ye “Bir çay daha içecek misin?” diye sordu.

…………………………………………………………………………………….

9. Filiz, bana “Hafta sonu tiyatroya gidecek misiz?” diye sordu.

…………………………………………………………………………………….

10. Ben, taksi şoförüne “Uçağa yetişebilecek miyiz?” diye sordum.

…………………………………………………………………………………….

11. Ben, Mehtap’a “Yarın müdürle konuşacak mısın?” diye sordum.

…………………………………………………………………………………….

12. Nurcan, Abdullah’a “Maaşıma zam yapacak mısın?” diye sordu.

…………………………………………………………………………………….

Ders 30

Dolaylı anlatım

Косвенная речь

-dik’li Dolaylı Anlatım

Bir başkasının söylediği geçmiş zamana ait bir cümleyi, bu cümleyi aktaran kişi kendi cümlesi içinde yeniden düzenleyerek söyler.

eylem + -dık/-dik/-duk/dük/-tık/-tik/-tuk/-tük + iyelik eki + belirtme durum eki

Olumlu Benim geldiğimi söyledi. Senin geldiğini söyledi. Onun geldiğini söyledi. Bizim geldiğimizi söyledi. Sizin geldiğinizi söyledi. Onların geldiklerini söyledi.

Olumsuz Benim gelmediğimi söyledi. Senin gelmediğini söyledi. Onun gelmediğini söyledi. Bizim gelmediğimizi söyledi. Sizin gelmediğinizi söyledi. Onların gelmediklerini söyledi.

 

Örnek:

1. Meltem, bize “Dün sinemaya gittim” dedi.(Doğrudan anlatım)

Meltem, bize dün sinemaya git tiğini söyledi.(Dolaylı anlatım)

2. Öğretmen, bize “Sınavlar ınızı okudum” dedi. (Doğrudan anlatım)

Öğretmen, bize sınavlar ımızı oku duğunu söyledi. (Dolaylı anlatım)

3. Ben, arkadaşıma “Dün alışveriş yaptım” dedim. (Doğrudan anlatım)

Ben, arkadaşıma dün alışveriş yap tığımı söyledim. (Dolaylı anlatım)

4. Duygu, bana “Daha uçak bilet im i almadım” dedi. (Doğrudan anlatım)

Duygu, bana daha uçak bilet i ni al madığını söyledi. (Dolaylı anlatım)

Aşağıdaki cümleleri dolaylı anlatıma çeviriniz.

1. Meral, bana “Geçen kış İstanbul’a çok kar yağdı” dedi.

……………………………………………………………………………….

2. Selda, bana “Biz tatilde İzmir’e gittik” dedi.

……………………………………………………………………………….

3. Ufuk, annesine “Ablam okuldan biraz önce döndü” dedi.

……………………………………………………………………………….

4. Melek, bana “Aysel ile Berk üç ay önce evlendiler” dedi.

……………………………………………………………………………….

5. Öğrenci, öğretmene “Dün akşam ödevimi yapmadım” dedi.

……………………………………………………………………………….

6. Ben, Leyla’ya “Aslı partide Sinan’la dans etti” dedim.

……………………………………………………………………………….

7. Ben, Figen’e “Derya dün temizlik yapmadı” dedim.

……………………………………………………………………………….

8. Umut, bana “Ben daha önce bu filmi izlemedim” dedi.

……………………………………………………………………………….

9. Öğrenciler, bana “Çok yorulduk” dediler.

……………………………………………………………………………….

10. Murat, Mete’ye “Dün akşam çok güzel bir film izledim” dedi.

……………………………………………………………………………….

  11. Hande, bana “Dün okula gitmedim” dedi.

……………………………………………………………………………….

12. Mert, Sevgi’ye “Maçı bizim takım kazandı” dedi.

……………………………………………………………………………….

 

-dik’li Dolaylı Anlatım’ın Gereklilik Kipinde Kullanımı

Bu yapı, bir başkasının gereklilik kipinde söylediği bir cümleyi, başka bir kişiye aktarmak için kullanılır.

eylem + -ma/-me + iyelik eki + gerek + -tik + iyelik eki + belirtme durum eki

Olumlu Benim yapmam gerektiğini söyledi. Senin yapman gerektiğini söyledi. Onun yapması gerektiğini söyledi. Bizim yapmamız gerektiğini söyledi. Sizin yapmanız gerektiğini söyledi. Onların yapmaları gerektiğini söyledi.

Olumsuz Benim yapmamam gerektiğini söyledi. Senin yapmaman gerektiğini söyledi. Onun yapmaması gerektiğini söyledi. Bizim yapmamamız gerektiğini söyledi. Sizin yapmamanız gerektiğini söyledi. Onların yapmamaları gerektiğini söyledi.

Örnek:

1. Zuhal, bana “Bu akşam çok çalışmalıyım” dedi. (Doğrudan anlatım)

Zuhal, bana bu akşam çok çalış ması gerektiğini söyledi. (Dolaylı anlatım)

2. Annem, bana “Montunu giymelisin” dedi. (Doğrudan anlatım)