Условное наклонение и времена

1. Şimdiki Zamanın Şartı

Bir işin ya da hareketin gerçekleşmesi, şimdiki zamanda yapılması gereken bir işe ya da harekete bağlıysa, bu kipi kullanırız. Yani bu kipte, temel cümledeki eylemin gerçekleşmesi, yan cümledeki eylemin yapılmasına bağlıdır.

Şimdiki zamanın şartı, eyleme şimdiki zaman ekinden (-yor) sonra, şart ekinin (-sa) getirilmesiyle oluşur:

eylem + -yor + -sa + kişi eki Siz gel + iyor + sa + nız

Olumlu:

Ben yaz ıyorsam                            Biz yaz ıyorsak

Sen yaz ıyorsan                              Siz yaz ıyorsanız

O yaz ıyorsa                                   Onlar yaz ıyorlarsa

Olumsuz:

Ben gel miyorsam                          Biz gel miyorsak

Sen gel miyorsan                           Siz gel miyorsanız

O gel miyorsa                                 Onlar gel miyorlarsa

Örnek:

1. Başın ağrı yorsa ilaç içmelisin.

2. İyi gör müyorsan gözlük kullanmalısın.

3. Markete gidi yorsan bana da bir ekmek al.

4. Eğer ders çalış mıyorsan sana gelebilir miyim?

5. Şimdi yemek yi yorsanız ben sizi rahatsız etmeyeyim.

Aşağıdaki boşlukları şimdiki zamanın şartı ile tamamlayınız.

1. Eğer kız…….. sana bir daha şaka yapmayayım.

2. Uçaktan kork………. niçin biniyorsun?

3. Melek daha ucuz bir ev iste………. küçük semtlere baksın.

4. Ye………… atma, ben yiyebilirim.

5. Türkçe bil……….. size öğretebilirim.

6. Bu yemeği sev….…… başka bir yemek hazırlayayım.

7. Aileni özle………. onları ziyaret etmelisin.

8. Bir şeyler yemek iste………. lokantaya gidelim.

9. Duy……… televizyonun sesini açayım.

10. Canın sıkıl……….. çıkıp biraz dolaşalım.

11. Kardeşin de bizimle gel………. ona da bilet alalım.

 

Aşağıdaki tümceleri örnekteki gibi tamamlayınız.

Örnek:

       Yağmur yağıyorsa şemsiyeni almalısın.

       Çay sevmiyorsanız size kahve yapayım.

1. Eğer üşü yorsan …………………………………………………………

2. Cumartesi günü çalış mıyorsan …………………………………………..

3. Kızın ödevlerini yap mıyorsa …………………………………………...….

4. Yarın işe git miyorsan ………………………………………………………

5. Bu kelimeyi bil miyorsanız ………………………………………………….

6. İşini sev miyorsan …………………………………………………………

7. Eğer o seni ara mıyorsa …………………………………………………….

8. Sigara içi yorsanız …………………………………………………………..

9. Türkçe öğrenmek isti yorsan ………………………………………………..

10. Araba kullanmayı bil miyorsanız …………………………………………….

11. Oğlun süt içmeyi sev miyorsa ……………………………………………….

12. Çok uzun süre bilgisayar kullan ıyorsan …………………………………

2. Görülen Geçmiş Zamanın Şartı

Eylemin gerçekleşmesi, geçmiş zamanda yapılması gereken bir işe ya da harekete bağlıysa, bu kipi kullanırız. Yani bu kipte, temel cümledeki eylemin gerçekleşmesi, yan cümledeki eylemin yapılmasına bağlıdır.

Görülen geçmiş zamanın şartı, eyleme görülen geçmiş zaman ekinden (-dı/-di/-du/-dü/-tı/-ti/-tu/-tü) sonra, şart ekinin (-sa/-se) getirilmesiyle oluşur:

eylem + -dı/-di/-du/-dü/-tı/-ti/-tu/-tü + y + -sa/-se + kişi eki Siz çalış+ tı + y + sa + nız

Olumlu:

Ben oku duysam                            Biz oku duysak

Sen oku duysan                              Siz oku duysanız

O oku duysa                                   Onlar oku dularsa (oku duysalar)

Olumsuz:

Ben oku madıysam                        Biz oku madıysak

Sen oku madıysan                          Siz oku madıysanız

O oku madıysa                         Onlar oku madılarsa

Örnek:

1. Anla madıysan tekrar anlatabilirim.

2. Ödevinizi yapma dıysanız öğretmen kızabilir.

3. Yemek yap tıysan akşam sana geleyim.

4. Bu kitabı oku duysan, bana verir misin?

5. Kahvaltını bitir diysen, haydi artık çıkalım.

Aşağıdaki boşlukları görülen geçmiş zamanın şartı ile tamamlayınız.

1. Tatil için rezervasyon yaptır………… otelde yer bulamayabilirsin.

2. Bu tatlıyı beğen………. size tarifini vereyim.

3. Pasaportunu kaybet……….. polise gitmelisin.

4. Eğer filmi izle……….. bana da anlatır mısın?

5. Dün gece yeterince uyu………… bugün başın ağrıyabilir.

6. Eğer geçen derste kompozisyon yaz.………. şimdi yazın.

7. Daha yemeğini ye…………. lokantaya gidebiliriz.

8. Bugünkü haberleri dinle…………… olanları öğrenmişsindir.

9. Eğer işin bit……….. haydi beraber çıkalım.

10. Çalış………. sınavı kazanırsın, endişelenme!

11. Eve geç git………. annen kızmıştır.

12. Alanya’da fotoğraf çek…….. bana da gönderir misin?

13. Kompozisyonlarınızı bitir……….. verin de kontrol edeyim.

3. Geniş Zamanın Şartı

Eylemin gerçekleşmesi, başka bir eylemin gerçekleşmesine bağlıdır. Geniş zamanın şartı, gelecek zaman anlamı taşır.

Geniş zamanın şartı, eyleme geniş zaman ekinden (-ar/-er/-ır/-ir/-r) sonra, şart ekinin (-sa/-se) getirilmesiyle oluşur:

eylem + -ar/-er/-ır/-ir/-r + -sa/-se + kişi eki Sen oku + r + sa + n

Olumlu:

Ben gel irsem                             Biz gel irsek

Sen gel irsen                              Siz gel irseniz

O gel irse                                        Onlar gel irlerse

Olumsuz:

Ben gel mezsem                         Biz gel mezsek

Sen gel mezsen                               Siz gel mezseniz

O gel mezse                           Onlar gel mezlerse

Örnek:

1. Hava güzel ol ursa pikniğe gideriz.

2. İşten erken çık arsam seni ararım.

3. Eğer annem izin ver mezse, ben sizinle gelemem.

4. Yardıma ihtiyacın ol ursa lütfen beni ara.

5. Sabahları kahvaltı yap mazsanız, kendinizi gün boyu halsiz hissedersiniz.

6. Müdür beni sor arsa, az önce çıktığımı söylersin.

Aşağıdaki boşlukları geniş zamanın şartı ile tamamlayınız.

1. Eğer geç kal…………, derse giremezsin.

2. Sigarayı bırak…………. işte böyle öksürürsün.

3. Selim’i gör………. beni aramasını söyler misin?

4. Sen de bizimle gel……….. çok mutlu oluruz.

5. Bu yıl yağmur yağ……….., su kesintileri olabilir.

6. İzmir’e git…………, arkadaşlarımla buluşacağım.

7. Televizyonu çok yakından seyret………. gözlerin bozulabilir.

8. Eğer kendine güven…………, hiçbir işte başarılı olamazsın.

9. Erken yat………… sabahleyin kalkamazsın.

10. Eğer unut…………., sana yarın o kitabı getiririm.

11. Beni ne zaman iste………. arayabilirsiniz.

12. Geç kal……….. beni beklemeyin, siz yiyin.

 

Lütfen aşağıdaki ifadeleri eşleştiriniz.

1. Eve erken gidersen                                A. sana uğrarım.

2. Zeynep’i görürsen                                  B. kaza yapmazsın.

3. Çok çalışırsanız                               C. bu akşam tiyatroya gideriz.

4. Arabayı dikkatli kullanırsan                  Ç. sizi anlayamam.

5. Eğer bilet bulabilirsek                            D. yemeği hazırla.

6. Eğer vaktim olursa                                 E. sana bir şey anlatacağım.

7. Hızlı konuşursanız                                 F. selam söyle.

8. Eğer kızmazsan                                      G. sınıfınızı geçersiniz

4. Gelecek Zamanın Şartı

Bu kip, bir eylemin gerçekleşmesinin, gelecek zamanda yapılması gereken bir şarta bağlı olduğunu anlatmak için kullanılır. Yani, eylemin gerçekleşmesi, gelecekte başka bir eylemin yapılmasına bağlıdır.

Gelecek zamanın şartı, eyleme gelecek zaman ekinden (-acak/-ecek) sonra, şart ekinin (-sa/-se) getirilmesiyle oluşur:

eylem + -acak/-ecek + -sa + kişi eki Siz gel + ecek + se + niz

Olumlu:

Ben konuş acaksam                       Biz konuş acaksak

Sen konuş acaksan                         Siz konuş acaksanız

O konuş acaksa                              Onlar konuş acaklarsa

Olumsuz:

Ben konuş mayacaksam           Biz konuş mayacaksak

Sen konuş mayacaksan                 Siz konuş mayacaksanız

O konuş mayacaksa                    Onlar konuş mayacaklarsa

Örnek:

1. Siz de gel ecekseniz hazırlanmaya başlayın.

2. Gürültü yap mayacaksanız, siz de benimle gelebilirsiniz.

3. Bu yaz tatile çık acaksanız, şimdiden rezervasyonunuzu yaptırın.

4. Eğer konuş mayacaksam, toplantıya katılmam.

5. Eğer bana gel ecekseniz, lütfen önceden arayıp haber verin.

6. Yarın işe git meyeceksen, beraber kahvaltı yapalım.

Aşağıdaki boşlukları gelecek zamanın şartı ile tamamlayınız.

1. Ders çalış……….. müziği kapatayım.

2. Alışverişe çık………. bana da haber ver.

3. Ayşe’ye git……….. bu kitabı ona götürebilir misin?

4. Sigara iç……….. lütfen pencereyi açın.

5. Eğer bu yıl üniversite sınavına gir……… çok çalışmalısın.

6. Üzül………. sana bir şeyler söyleyeceğim.

7. Özlem’in doğum gününe git………. ona bir hediye almalıyız.

8. Yeni bir araba al……… para biriktirmelisin.

9. Bulaşıkları yıka………. burada yemek yiyebilirsin.

10. Bana doğruları anlat……….. seni dinleyebilirim.

11. Bugün fotoğraf çektir………. evden çıkmadan makyajımı yapayım.

12. Bu kaseti dinle………… ben alabilir miyim?

13. Eğer klimayı aç………. pencereyi kapatın.

14. Biraz daha otur………… ben bir çay demleyeyim.

15. Yeşil çantanı kullan……….. bu akşamlık bana verebilir misin?

5. Öğrenilen Geçmiş Zamanın Şartı

Bir eylemin gerçekleşmesi, geçmiş zamanda yapılması gereken fakat yapılıp yapılmadığı kesin olarak bilinmeyen bir başka eyleme bağlıysa, bu kipi kullanırız. Yani, bir eylemin gerçekleşmesi, başka bir eylemin yapılmasına bağlıdır ve konuşan kişi, bu şartın yapılıp yapılmadığını bilmemektedir.

Öğrenilen geçmiş zamanın şartı, eyleme öğrenilen geçmiş zaman ekinden (-mış/-miş/-muş/müş) sonra, şart ekinin (-sa/-se) getirilmesiyle oluşur:

eylem + -mış/-miş/-muş/müş + -sa/-se + kişi eki O anla + mış + sa

Olumlu:

Ben yaz mışsam                             Biz yaz mışsak

Sen yaz mışsan                               Siz yaz mışsanız

O yaz mışsa                                    Onlar yaz mışlarsa

Olumsuz:

Ben yaz mamışsam                   Biz yaz mamışsak

Sen yaz mamışsan                          Siz yaz mamışsanız

O yaz mamışsa                         Onlar yaz mamışlarsa

Örnek:

1. Babam uyu muşsa televizyonun sesini biraz kısalım.

2. Su kayna mışsa birer çay içelim.

3. Pencereden bir bak; taksi gel mişse hemen inelim.

4. Eğer sınavı iyi geç memişse morali bozuktur.

5. Çocuklar yemeklerini yeme mişlerse, yedirelim.

 

Aşağıdaki boşlukları öğrenilen geçmiş zamanın şartı ile tamamlayınız.

1. Bir telefon et, Özge eve dön…….., bu akşam ona gidelim.

2. Bugün haberleri izle………., mutlaka kazayı duymuştur.

3. Biz tatildeyken elektrikler kesil……….., buzdolabındaki yemekler bozulmuştur.

4. Dün gece geç yat…………., o yüzden kalkamamıştır.

5. Mert bu filmi izle…………., bizimle sinemaya o da gelsin.

6. Çalış…….. bu sınavı kazanır; merak etme.

7. Eğer yemek piş…………, hemen yiyelim.

8. Bebek uyan………… biraz bekle; mamasını uyanınca yedirirsin.

9. Son otobüse yetiş…………., eve taksiyle dönmüştür.

10. İşleri bit………., biraz rahatlamıştır.

Ders 27

Durum, bağlama ve sebep ulaçları