Отглагольное существительное

Adlaştırma, bir eylemin ad gibi kullanılması demektir. Buna ad eylem (isim fiil) de denmektedir. Türkçede ad eylem, -mAk, -mA ve –(y)Iş ekleriyle yapılır.

eylem + -mAk = ad

Bu ek eylemden ad yapar. Bütün eylem kök ya da gövdelerine gelebilir. Bu eki alan eylemler, tümcede ad gibi kullanılırlar. (Аффикс –mAk, прибавляясь к основе глагола, преобразует его в существительное).

Örnekler:

Alanya’da tatil yap mak çok güzeldir.

Onu gör mek beni heyecanlandırıyor.

Oğlundan ayrı kal mak onun için çok zor.  

 

Aşağıdaki tümceleri örnekteki gibi tamamlayınız.

1. Türkçe öğren……… çok zevklidir.

2. Her sabah yarım saat spor yap……….. sağlık için çok yararlıdır.

3. Kitap oku………. sözcük dağarcığımızı zenginleştirir.

4. Bizim evde yemek yap……… annemin, salata yap……. babamın görevidir.

5. Zayıflamak için bol bol sebze ye……. ve yağlı yemekler ye………. gerekiyor. 

eylem + mAk iste…..

Örnekler:

Teneffüste kahve iç mek istiyorum.

Tatilde nereye git mek istiyorsunuz?

Biraz dinlen mek istiyorum.

 

Aşağıdaki tümceleri örnekteki gibi tamamlayınız.

1. Özlem, Nihat’laevlen…….. iste…….... Çünkü o Selim’i seviyor.

2. Uzun zamandır çok çalışıyorum. Artık tatil yap…… iste……….

3. Şoför Bey! Uygun bir yerde in…….. iste……….

4. Çocuklarım her zaman bilgisayarda oyun oyna……. iste……..

5. Bir çay daha iç…….. iste………..?

eylem + mAk +tAn

Örnekler:

Sinem uçağa bin mekten korkuyor.

Soğuk havada dışarı çık maktan nefret ediyorum.

Her gün aynı işleri yap maktan bıktım.

 

 

Aşağıdaki tümceleri örnekteki gibi tamamlayınız.

1. Esra partiye git………..vazgeçti.

2. Merve dans et……….. hiç hoşlanmıyor.

3. Seninle tartış……… nefret ediyorum.

4. Sürekli aynı şeyleri duy……….. sıkıldım.

5. Pazar sabahları Boğaz’da kahvaltı yap……….. çok hoşlanıyorum.

-mAk eki kalıcı adlar da yapar: çakmak, ekmek, yemek, tokmak…

Örnekler:

Çak mağ ımı bulamıyorum, sizinkini alabilir miyim?

Buket hiç ek mek yemiyor, çünkü o rejim yapıyor. 

Funda çok lezzetli ye mek ler yapıyor.

 

eylem + -mA = ad

 

 

Bu ek, eylem kök ya da gövdelerine gelerek iş ve hareket adları yapar. Bu eki alan eylemler tümcede ad olarak kullanılır ve ad çekim eklerini (çoğul, iyelik, durum, tamlama ekleri) alabilir.

Örnekler:

Müdürümüz toplantıda çok etkili bir konuş ma yaptı.

Bu adam oku ma yaz ma bilmiyor.

Kahvelerimizi otur ma odasında içelim.

Aytuğ Bey güzel konuş ma kursuna gidiyor.

Oku ma alışkanlığını küçük yaşlarda kazanmak gerekir.

Bu ek, iyelik ve ad durum ekleriyle de kullanılabilir.

Rostov’a gel mem çok iyi oldu.

Bu akşam sokağa çık man iyi olmaz.

Onun okulu bırak ması hepimizi üzdü.

Senin oğlun yüze kadar say mayı biliyor mu?

Partiye Mehmet’in gel me sini istemiyorum.

Beni sürekli eleştir mesine çok kızıyorum.

Bayramda ailemi gör meye gittim.

Bizi ziyaret et melerine çok sevindim.

Sınavı kazan mamda ailemin payı büyüktür.

Akşam dışarı çık manda hiçbir sakınca yok.

Burada sigara iç memde bir sakınca var mı?

Onun randevuya geç kal masından korkuyorum.

Senin benimle bu şekilde konuş mandan hiç hoşlanmıyorum.

 

Aşağıdaki tümceleri uygun biçimde tamamlayınız.

1. Karanlıkta araba kullan…..….. sevmiyorum.

2. Geceleri klasik batı müziği dinle…..….. öneririm.

3. Kızımın öğretmen ol…….... çok istiyorum.

4. İnsanların her zaman birbirlerine karşı saygılı ol…..…... ve kibar davran…..…… gerekir.

5. Çocukların saatlerce bilgisayar karşısında otur…..….. çok sakıncalıymış.

6. Yıllar sonra ilkokul öğretmenimi gör………. gittim.

7. Akşamüstü yağmur çisele………. başladı.

8.  Zayıflamak için tatlı ye………. bırak………. gerek.

9. Temmuzda tatile çık…..….. düşünüyorum.

10. Müdür onun yarın erkenden büroya gel………. istemiş.

Bu ek aynı zamanda kalıcı adlar da yapar:

Sıfat görevinde kalıplaşmış sözcükler: yapma çiçek, asma köprü, takma diş, takma ad…

Yiyecek adları: kavurma, buğulama, dolma, dondurma, kızartma, kıyma…

Terimler: toplama, çıkarma, çarpma, bölme, benzeşme…

Somut adlar: kazma, bağlama (bir çalgı), uçurtma, yazma (başörtü), basma (kumaş)…

eylem + -(y)Iş = ad

Bu ek, tıpkı ‘–mA’ gibi, eylem kök ve gövdelerine gelerek kalıplaşmış iş ve hareket adları yapar.

Örnekler:

Onun davran ış larını hiç beğenmiyorum.

Bu konudaki gör üş ünüznedir?

Uçak biletimigid iş dön üş aldım.

Okuldan dön üş te bana uğradı.

Yeni bir dik iş makinesi alacağım.

 

Aşağıdaki tümceleri örnekteki gibi tamamlayınız.

1. Onun sertbak……….. altında gizli bir yumuşaklık vardır.

2. Bu uçağın dört tane acil çık…….. kapısı var.

3. Onun gül……….. annesine benziyor.

4. Hande Hanım’ın giyin………… tarzı çok farklı.

5. Sempozyumun kapan……….. konuşmasını Rektör Bey yapacak. 

 

 

Ders 15

Belirteçler (Zarflar)

Наречия

Bir eylemin ya da bir sıfatın anlamını çeşitli açılardan etkileyen sözcüklere belirteç denir.

Belirteçler anlamına göre 8’e ayrılır:

1. Yer-Yön Belirteçleri – Наречия по стороне и месту
2. Zaman Belirteçleri – Наречия времени
3. Nicelik (Ölçü) Belirteçleri – Наречия количества
4. Niteleme-Durum Belirteçleri – Наречия качества
5. Neden (Sebep) Belirteçleri – Наречия причины
6. Amaç Belirteçleri – Наречия причины
7. Gösterme Belirteci – Наречия указания
8. Soru Belirteçleri – Наречия вопроса

 

1. Yer-Yön Belirteçleri:

Bir eylemin anlamını yer-yön belirterek destekleyen sözcüklerdir: aşağı, yukarı, ileri, geri, içeri, dışarı…

Seni aşağıda bekliyorum.

Hemen yukarı çık!

Buradan ileri doğru yürüyün.

Kitabımı evde unutunca geri döndüm.

İçeri girelim, yağmur başladı.

İçeride çok gürültü var.

Ben gelene kadar dışarı çıkma.

 

2. Zaman Belirteçleri:

Eylemin anlamını zaman yönünden belirten sözcüklerdir: dün, bugün, yarın, şimdi, sonra, önce, demin, hemen, sabahleyin, geceleyin, sabahları, akşamları, erken, geç, daha, henüz, hâlâ, yazın, kışın…

Dün yağmur yağdı.

Bugün hiç dersim yok.

Yarın seni arayacağım.

Ben şimdi televizyon izliyorum.

Öğretmen az sonra gelecek.

Önce dinlemeyi öğrenmek gerekir.

Demin buradaydı ama şimdi nerede olduğunu bilmiyorum.

Çayları hemen hazırlıyorum.

Sabahleyin erkenden yola çıktı.

Geceleyin telefon çaldı, çok korktum.

Sabahları çok sinirli oluyor.

Akşamları eve geç saatte dönüyor.

Niçin bu kadar erken geldiniz?

Pazar sabahları geç kalkıyoruz.

Okullar daha açılmadı.

Toplantı henüz başlamadı.

Üç saat oldu, hâlâ dönmedi.

Antalya yazın çok güzel oluyor.

Kışın kayak merkezlerine gidiyoruz.

 

3. Nicelik (Ölçü) Belirteçleri:

Bir eylemin ya da bir sıfatın anlamını nicelik (ölçü) bakımından niteleyen belirteçlerdir: az, çok, çok az, en, daha, biraz, fazla, epey, azıcık, pek, epeyce, nice, oldukça…

Az konuşup çok dinlemelisiniz.

Çocuk, palyoçaya çok güldü.

Leyla çok az İngilizce biliyor.

Türkiye’nin en kalabalık şehri İstanbul’dur.

Olga, İnna’dan daha çalışkandır.

Çok yoruldum, biraz dinlenmeliyim.

Siz çok fazla konuşuyorsunuz.

Epey koştuktan sonra bir banka oturdu.

Leman çok hasta, azıcık bir şeyler yiyip uyudu.

Bu konuyu pek anlamadım.

Türkçeyi epeyce öğrendim.

Bu konuda nice kitaplar okudum.

İstanbul’u oldukça özlemişim.

 

4. Niteleme-Durum Belirteçleri:

Eylemin oluş biçimini ve durumunu anlatan belirteçlerdir: iyi, kötü, belki, sanırım, herhalde, galiba, kesinlikle, asla, hiç, elbette, mutlaka, er geç, zaman zaman, bazen, sık sık, keşke, bari, artık, aşağı yukarı, az kalsın, neredeyse…

Mert arabayı iyi kullanıyor.

Bazı sözcükleri çok kötü telaffuz ediyorsunuz.

Belki sinemaya giderim.

Sanırım o bugün gelmeyecek.

Herhalde şimdi yoldadır.

Galiba bu yaz çok sıcak geçecek.

Bu kitabı kesinlikle okumalısınız.

Nihat asla yalan söylemez.

Seni hiç anlamıyorum.

Elbette bu zor günler geçecek.

Bu sınavı mutlaka geçmeliyim.

Er geç her şey yoluna girecek.

Zaman zaman bizi ziyaret ediyor.

Bazen işten erken çıkıyorum.

İlkbaharda sık sık yağmur yağıyor.

Keşke tüm insanlar barış içinde yaşasalar.

Çok çalıştın, bari biraz dinlen.

Çok öksürüyorum, artık sigarayı bırakacağım.

Ben buraya geleli aşağı yukarı bir ay oldu.

Az kalsın düşüyordum.

Neredeyse kaza yapacaktın, biraz dikkat et!

 

5. Neden (Sebep) Belirteçleri:

Eylemin sebebini belirten belirteçlerdir. Neden belirteçleri genellikle, ilgeç ya da ulaçlarla kurulu söz öbekleri biçimindedir.

Sınavdan korktuğu için okula gelmedi.

Yağmur yağdığı için alışverişe gitmedik.

Dişçi korkusundan dolayı dişçiye gidemiyor.

Soğuklardan ötürü dışarı çıkamıyoruz.

 

6. Amaç Belirteçleri:

Bu belirteçler, eylemin yapılış amacını anlatır. Bu belirteçler de söz öbekleri biçiminde kuruludur.

Türkçe öğrenmek için Türkiye’ye gideceğim.

Seni görürüm diye ofisine uğradım, ama yoktun.

Araba almak için para biriktiriyor.

Size İngilizce öğretmek amacıyla buraya geldim.

7. Gösterme Belirteci:

Varlıkları göstermek, işaret etmek için kullanılan belirteçtir: işte

İşte diplomam, sonunda mezun oldum.

Selda Hanım işte burada oturuyor.

İşte kartım, beni arayabilirsiniz.

İşte tren geliyor!

 

8. Soru Belirteçleri:

Bir eylemin anlamını soru yoluyla niteleyen belirteçlerdir: ne, niçin, nasıl, neden, niye…

Burada ne yapıyorsunuz?

Bu çocuğa ne olmuş böyle!

Bu ne bitmez bir para hırsıdır böyle!

Neden hiç kimse hayatından memnun değil?

Nasıl hocam, ödevimi beğendiniz mi?

Biz ona bunca yıl nasıl inandık!

Niçin gidiyorsunuz? Daha kalmanız gerekir.

Niye beni anlamamakta ısrar ediyorsun?

 

Aşağıdaki tümceleri uygun belirteçlerle tamamlayınız. Her belirteci sadece bir defa kullanınız. Используя нижеприведенные слова только один раз, заполните пустоты.

geri, içeri, dışarı, yazın, sabahları, hâlâ, az önce, en, çok az, daha, çok, belki, galiba, er geç, keşke, asla, az kalsın, işte, niçin, nasıl

1. Ali Bey ……………. çıktı; acele ederseniz, yetişirsiniz.  

2. Sen ……….. konuşuyorsun, biraz sus artık.

3. Mustafa …………… erken kalkmayı hiç sevmiyor.

4.Fil, aslandan ……….. büyük.

5. Rusya’nın …..…… soğuk bölgesi Sibirya’dır.

6. ……….. bu şirkette çalışmak istiyorsunuz?

7. …………… hiç savaşlar olmasa ve çocuklar ölmese.

8. ………. bu akşam bize de uğrarlar.

9. Rostov …………… çok sıcak oluyor.

10. Ona çok kırıldım, bundan sonra ………… onunla konuşmam.

11. İki saat oldu, …………. gelmedi.

12. Biraz dikkat et, …………… bana çarpacaktın.

13. Bize yalan söylediğini ………….. anlamadık?

14. Bugün hava çok bulutlu, ………….. yağmur yağacak.

15. Kaydınız tamam, …………. kimliğiniz.

16. Suna, cüzdanını unuttuğu için eve ……….. döndü.

17. Yalnız ………….. çıkma. Yolları bilmiyorsun, kaybolursun.

18. O kadar üzülme, oğlun …………….. mezun olur.

19. Merve …….…….. yiyor, çünkü rejim yapıyor.

20. Yağmurda ıslanmayın, …………… girin.

 

 

Ders 16

Bağlaçlar

Союзы

Tek başına anlamı olmayan; aynı görevdeki sözcükleri ya da tümceleri birbirine bağlayan sözcüklere bağlaç denir.

Türkçede kullanılan başlıca bağlaçlar şunlardır: ve, ile, de (da), ki, ya da (veya, yahut), bile, ama, fakat, ancak, çünkü, oysa, oysaki, eğer, yani, hatta, madem,  mademki, demek ki, yoksa, hem….hem (de), ne….ne (de), ya….ya (da)

 

Ve - И

Anlamca ya da görevce ilgili sözcükleri veya tümceleri birbirine bağlar.

Zeynep ve Ayşe yarın bize gelecek.

Sabahleyin kalktım ve yüzümü yıkadım.

İlkbaharı ve yazı çok seviyorum.

İle -С

‘Ve’ anlamına gelir ve görevleri eşit sözcükleri birbirine bağlar.

Mezuniyet törenime annem ile babam geldi.

Kırtasiyeden kitap ile sözlük aldım.

Sigara ile alkol sağlık için zararlıdır.

 

Da / De - Тоже

Sözcükleri ve tümceleri ‘eşitlik’ ilgisiyle birbirine bağlar. Bu bağlacı ‘bulunma durum eki’yle karıştırmamak gerekir. Bağlaç olan ‘da/de’ daima ayrı yazılır.

Pikniğe Ali de geldi.

Ben de Türkçe öğrenmek istiyorum.

Sen işini bitir de ondan sonra konuş!

 

Ki - Что

İki tümceyi ‘sebep-sonuç’ ilişkisiyle birbirine bağlar. Bu bağlaç daima ayrı yazılır. Ancak, başka bir bağlaçla birleştiği zaman beraber yazılır: San ki, oysa ki, madem ki, bel ki, halbu ki, çün kü

O kadar çok ağladı ki gözleri kıpkırmızı oldu.

Anladım ki hiçbir şey eskisi gibi olmayacak.

Öyle yağmur yağdı ki ağaçların dalları kırıldı.

Ya da (veya / yahut) - Или

Sözcükleri ya da ümceleri, iki şeyden birini tercih etme ilgisiyle birbirine bağlar. 

Temmuz’da ya da Ağustus’ta tatile çıkacağım.

Burada çalışmak için İngilizce ya da Fransızca bilmek gerekiyor.

Leyla ya da Özlem Müdür Bey’i görsün.

Bile - Даже

Tümceye ‘üstelik, dahi’ anlamlarını verir.

Bu konuyu Ayça bile anladı.

Koşsak bile derse yetişemeyiz.

Düğüne gidemesek bile bir çiçek gönderelim.

Ama / Fakat /Ancak - Но

İki tümceyi ‘karşıtlık, zıtlık’ ilgisiyle birbirine bağlar.

Çok çalıştı ama sınavı kazanamadı.

Özge’nin arabası var fakat ehliyeti yok.

Dün akşam size geldim ancak evde yoktunuz.

 

Çünkü – Потому что

Bu bağlaç sebep ve açıklama bildiren tümcelerin başında kullanılır.

Şemsiyeni almalısın. Çünkü yağmur yağıyor.

Bugün okula gitmeyeceğim. Çünkü çok hastayım.

Bu yıl su kesintileri olabilir, çünkü çok az yağmur yağdı. 

 

Oysa / Oysaki – Но/А

Karşıt anlamlı tümceleri birbirine bağlar.

Hiç kimse ona inanmıyor, oysaki o doğruyu söylüyor.

Herkes Ayla’yı suçluyor, oysa onun bu olayla hiç ilgisi yok.

Beni anladığını sanıyordum, oysaki beni hiç anlamamış.

 

Eğer - Если

Şart (koşul) tümcelerinin başında bulunarak anlamı güçlendirir.

Eğer zamanın varsa bana yardım eder misin?

Eğer erken kalkmazsanız uçağa yetişemezsiniz.

Eğer çarşıya gidersen bana da bir ekmek al.

 

Yani - Значит

Bu bağlaç, anlatılanları özetlemek, kısaca söyleyerek bir yargıya bağlamak için kullanılır.

Geleneklerimize, örflerimize, inançlarımıza yani manevî değerlerimize sahip çıkmalıyız.

Siz ön sıraya, siz de arka sıraya geçin, yani yer değiştirin.

Bayramlarda dedemizi, amcamızı, halamızı, teyzemizi, yani akrabalarımızı ziyaret ederiz. 

 

Hatta - Даже

İki tümceyi ‘bile, üstelik’ anlamı katarak birbirine bağlar. Yani bu bağlaç, anlamı güçlendirmek için kullanılır.

Yemek yiyecek hatta çay içecek zamanım bile yok.

Ona çok yardım ettim hatta ödevlerini bile yaptım.

Dün seni çok aradım hatta sekretere not bile bıraktım.