Къуиижь цiыкiу и ныжьиблыр зэриукiар

Еуэщ-еIэри, зэрыжаIэмкIэ, Къуиижь ЦIыкIу Шэчэр Iуфэ Iусти, щхьэ блырыбл афIэту иныжьибл къакIуэри и щIы кIапэм къытетIыс­хьащ. КъытетIысхьащи, я джэд дэкIмэ, яубыд, я хьэ дэжмэ, къаукI, я мэш хъумэ фIашх.

Махуэ гуэрым Къуиижь ЦыкIу мэкъуауэ докI. Иныжьиблыр къокIуэри аби и выгур, и ужьгъэр, и пхъэIэщэр зэтралъхьэри ягъэс. Къуиижь ЦIыкIу къосыжри, цIутI жимыIэу, пхъэдзакIэ къыхэхумэ, хидзэжурэ, сын ирегъэухри, фIамыщIыр къыхегъэкъэбзыкI аби, IэгукIэ щIигъэпщурэ фэндым ирекIутэ. Иныжьиблыр бжыхь гъуа­пэмкIэ къыдоплъ, сыту пIэрэ мы цIыкIужьейми мурадыр жаIэурэ.

Йоуэри, Къуиижь ЦIыкIу фIамыщI къэпыр выгум ирелъхьэри къуажэ гуэрым макIуэ. МакIуэ аби, хъаныжьым деж йокIуалIэ.

- Ярэби, хъаныжь, сынолъэIунут.

- ЖыIэ!

- Си лIыщIапщIэ птелъыр пхузогъэгъу, мо Андзорей сымыкIуэу хъуркъыми, мы си фэндыр зы жэщ зы махуэкIэ схуэхъумэ, и щхьэр ямытIатэу, илъым нэ темыплъэу, - жи Къуиижь ЦIыкIу.

Хъаныжьыр мэгуфIэ:

- Хъунщ, - жи, - хьын, мо си пхъуитIым я пэшым щIэгъэувэ: сэ си Iуэхущ, абы цIыху щIыхьэу еплъмэ!

Къуиижь ЦIыкIу ехьри фIамыщI фэндыр хъыджэбз пэшым щIегъэувэ:

- Уэ тхьэIухудхэ, - жи, - сыволъэIу, мы къэпым и щхьэр фымытIатэ: мыбы илъыр дыщэщ, нэ теплъэмэ, фIамыщI хъунущ.

ХъыджэбзитIым я нэр къоцIыщхъукI, Къуиижь ЦIыкIуи зы­хуеиххэрати, йоуэри, докIыж.

Дыщэ жыпIауэ бзылъхугъэм я псэр пхуэубыдын: зэрытегъэгуш­хуэм-зэреуштыжурэ къэпыщхьэр ятIатэри - фIамыщI сабэр къызэ­рыдоуей аби, я нэкIухэр къахуегъэуфIыцI. Алыхь-алыхь, табум дебакъуэри дыщэр фIамыщI хъуащ, жаIэри хъыджэбзитIым забзыщIыж..

Къуиижь ЦIыкIу жэщым ХьэмшутIхэ щоIэри, пщэдджыжьым къегъэзэж:

- Уий зиусхьэн, си фэндыр псэу? - жери.

- Дэнэ кIуэн уфIэщIрэ-тIэ: щIэтщ хъыджэбзитIым я деж, - жи Хъаным.

- НтIэ къыщIэсхыж хъун?

- УмыпIащIэ, хъыджэбзхэр къэтэджакъым.

- СопIащIэ, зиусхьэн, пащтыхьым и унэр ещэжри къэсщэхунущ, - жи Къуиижь ЦIыкIу. - Сыгувэмэ, сIэщIэкIынущ.

- СыткIэ къызэрыпщэхунур?

- Си фэндым илъ дыщэмкIэ!

- НакIуэ-тIэ, сэ къыщIозгъэхыжынщ, - жи хъаныжьым, ар зэрыдыщэр щхьэ сымыщIарэ жери зыхузэгуэпыжу.- НакIуэ, мы­гъуэ дыушх!-

Унэм щIохьэри - фэндыщхьэр тIэтарэ фэндым илъыр фIамыщI защIэу! Къуиижь ЦIыкIу магъ-мабжэ:

- ЕIым-еIыж, анэмэтым гъейнэт тепщIащ, - жери.- И щхьэр ямытIатэу, илъым нэ темыхуэу схуэпхъумэну дызэгурыIуатэкъэ! Щхьэ сыбгъэунэхъуа? Ар къыщызэпщIакIэ, си лIыщIапщIэри къызэтыж, си дыщэри къысхуэгъуэтыж!

Хъаныжьым жиIэнур имыщIэу къызоплъэкIри - и пхъуитIми я нэкIур фIыцIабзэщ. Сыт ищIэжынт?

- Тхьэм и хьэтыркIэ, сумыIуэтэж!- жери и лIыщIапщIэри мэлипщIу къретыж, и фэндыми изу дыщэ кIанэр къыхурегъахъуэри къыдегъэкIыж.

Иджы, Iуэхур абыкIэ зэфIэкIыну щытамэ, Къуиижь ЦIыкIу щхьэкIэ Къуиижь ЦIыкIу жаIэнт! Йоуэри, мэлипщIыр япэ иту, езым вытIощыщIэр иIыгърэ, выгум зыгуэрхэр илъу иныжьхэм я дежкIэ къыблокIыжри и унэ къыдохьэж.

Иныжьхэм ягъэщIагъуэ: мыр сыт телъыджэ, фIамыщI щIэгъэпща дишри дэкIащ, мэлипщI къихури къэкIуэжащ, - мыбы зыгуэр щыщыIэщ!- жаIэ аби, къокIуэри къыкIэщIодэIухь, къыкIэщIоп­лъыхь. Ялъагъур сыт жыIэт - Къуиижь ЦIыкIу дыщэ кIанэхэр ибжурэ зы фэндым кърехри адрей фэндым ирелъхьэ: иныжьхэм я нэр къоху. Зэхахыр сыт жыIэт:

- Сыт щIэпта мыпхуэдиз дыщэм?- къоупщI Къуиижь ЦIыкIу и анэр.

- Изым из, - жи Къуиижь ЦIыкIу.- Дыщэ меркIэм фIамыщI меркIэ щIэстащ.

- Ан-на, а фIамыщI щIэгъэпщар пудыIуэу ептакъэ?

Иныжьхэр зоплъыж, я жьэ Iурыхуауэ.

- Уа, ухьэлэмэтщ уэ, нанэ, - къэгубжьыфэ зытрегъауэ Къуиижь ЦIыкIу, - мо мэлипщIыр къытрезгъэлъхьакъэ! Ар уфIэмащIэ?

Иныжьхэр къоджэри Къуиижь ЦIыкIу щIаш:

- Дэнэ щIыпIэ ущыIа, цIыкIужьей?- жаIэри.

Мыдрейми зытримыгъэхьэ хуэдэ зещI. Иныжьхэр мэлъаIуэ:

- ДяпэкIэ фи джэди дыубыдыжынкъым, фи хьи дыукIы­жынкъым, фи мэши тшхыжынкъым: уздэщыIар къыджеIэ закъуэ!­- жари.

- Хъунщ-тIэ, - жи мыдрейми, - апхуэдизу фыщылъаIуэкIэ: Мыштракъей сыщыIащ.

Иныжьхэр щIопхъуэри, мэкIуэж аби, я выгуиблри, я ужьгъибл­ри, я пхъэIэщнблри, я Iэниблыр абы хэтыжу, ягъэс, фIамыщIу къисыкIар IэбжьыгукIэ щIагъэпщ, фэндиблым иракIутэри, фэндыщ­хьэхэр быдэу щхьэщапхыкIыж аби, традзэри Мыштракъей макIуэ.

- ФIамыщIыр дыщэкIэ дохъуэж, - жаIэурэ уэрамышхуэмкIэ йох-къыдокIуеиж. - Изыр изкIэ, ныкъуэр ныкъуэкIэ!

Жылэр уэрамым къыдожри къащодыхьэшх нныжь делэхэм.

- Дэ ди фIамыщIыр Къуиижь ЦIыкIу и фIамыщIым нэхърэ нэхъ къабзэщ, нэхъ дахэщ, нэхъ пIащэщ... - жаIэурэ мэкIий.

Сытми зы зэман зэ къагуроIуэж къызэрыпцIари, къагъэзэж аби, Къуиижь ЦIыкIу дэстэкъыми, и анэр яукIри мэкIуэж.

Къуиижь ЦIыкIу къосыжри - и анэ мыгъуэр яукIауэ! Сыт ищIэжынт, иныжьхэм закъримыгъащIэу и анэр егъеиж, итIанэ иныжьхэм къалъагъуу хьэдэгъэпскI къешэри ирегъэгъэпскI, къаб­зэу ехуапэри, гум ирелъхьэ аби, йоуэри, ХьэмшутIейм я пщым деж макIуэ. ВитIыр щIетIыкIри мэкъу ярет, хьэдэ дияр кърехри гупкIэм деж иреупсей, езыр макIуэри хьэщIэщым щIотIысхьэ.

- Уэ еблагъэ, ди хьэщIэ лъапIэ! - жаIэри бысымыр къос.­ ТIыc, зыгъэпсэху, ди Iэнэри иджыпсту къахьынщ.

- Гъусэ сиIэщ.

- Хэт?

- Ди анэр.

- Дэнэ щыIэ-тIэ?

- Гум бгъэдэтщ.

ЩIэхыу жаIэри гуащэ хъыджэбзитIыр ягъакIуэ, нанэр унэмкIэ ирагъэблэгъэну. Бгъэдолъадэ мо тIури;

- Еблагъэ, нанэ!- жраIэ.- НакIуэ, унэмкIэ ныщIыхьэ.

Нанэм цIутI жиIэркъым.

- НакIуэ, тхьэм щхьэкIэ, умыукIытэ! - жаIэу и Iэр щаубыдкIэ, нанэр мэджалэ.

- АIей мыгъуэ, дауэ ухъут! Зыгуэр игъэуза? - жаIэри гуащэ хъыджэбзхэм зрадзых.- къэтэджыжыт, нанэ, иIэт, дн псэр зышхын! - жаIэурэ йолъэIу.

Нанэм зигъэгусащи, захуигъэхъейркъым.

- Къащтэ уи Iэр, дэ укъэтIэтыжынщ! - жаIэурэ епхъуэ щхьэ­кIэ, нанэм захуигъэхъейркъым, и Iэри къаритыркъым.

Зий нанэм щыхэмызагъэм, алыхь, и жагъуэ тщIащи арам, жаIэри, гуащэ хъыджэбзхэр къокIуэж аби, къэхъуар щаIуэтэжкIэ, унэм щIэсыр зэрыщIох, я напэр зэрытекIым иригузавэу. Къуиижь ЦIыкIу псом япэ носри, и анэр къеIэтыж аби, гъыуэ-зиукIыжу щIедзэ:

- Еууей, сыту гъуэгу мыгъуэм сыкъеужьэт! - жери зефы­щIыж.- Сыту пщIантIэ мыгъуэм сыкъыдэухьэт! - жи.- Си анэжь тхьэмыщкIэ мыгъуэр гум кърадзри яукIащ: сыт гущэр сщIэжыну иджы?..

ЕрагъкIэ зэтрауIэфIэ Къуиижь ЦIыкIури, хьэщIэщым щIашэж.

Нанэр къабзэу ягъэпскI, брамбыху джанэр щатIагъэ, чэсейм и хужьыр джэбыну кърашэкI аби, гуащэ хьэдэм хуэдэу, ягъэлъа­пIэу щIалъхьэ, кхъэлэгъуни хутрагъэувэж. Ехьэжьауэ хьэдэIусыш­хуи хуащI.

- Уи анэ тхьэмыщкIэ мыгъуэр дэнэ къыпхуитхыжын, ауэ мыбы узэрихьэнщ, - жаIэри гуащэ хъыджэбзхэм я зыр къратри къаутIып­щыж, дыщырыкIыу мылъкуфI тIэкIуи и гъусэу.

Иныжьиблым ар щалъагъукIэ, я щхьэ блырыблыр къахьри, къокIуэ:

- Мы фыз дахэри мыпхуэдиз фIыгъуэри къыздипхар къыдже­Iэ!- жаIэри.

- СлIо вжесIэнур? Фэ фымыщIэ хэлъ абы!- жи Къуиижь ЦIыкIу.- Си анэм и хьэдэр хьэдэ щылъапIэм сшэри хъыджэбз дахэкIэ схъуэжащ, мыпхуэдиз мылъкуи къысхутралъхьащ.

Иныжьхэр делэ лъэпкъкъэ - къокIуэж аби, пщафIэу жьэгум пэрыс я анэжьыр къыщIалъэфри яукI, къабзэу ягъэпскI, яхуапэри, хьэдэ щылъапIэм яшэну, йожьэ. Йожьэри - здэкIуэнур ящIэркъым.

- Уо, Къуиижь ЦIыкIу, хьэдэ щылъапIэр дэнэ?- жаIэри къожэ.

- Муштокъуэ-Муштейщ. Ауэ къуажэм фыщыдыхьэкIэ фызэры­дыхьэн хуей щIыкIэр фщIэрэ?

- Дауэ?

- Нэхъыжьым вытIощыщIэр иIыгъыу я пэ итын хуеищ. Выгум и бгъуитIымкIэ иныжь тIурытI вгъэув, къэнагъитIыр гум иужь фиувэжи - апхуэдэу фыдыхьэ аби, «хъыджэбз дахэкIэ фызыжь хьэдэ дощэрэ, дощэрэ: хэт ищэхун?» - жыфIэурэ къэфкIухь, ­яжреIэ.

Арати, къуабэбжьабэжьхэр Муштокъуэ-Муштей носри дохьэ, Къуиижь ЦIыкIу зэригъэIущам хуэдэу. Дохьэр аби, кIииуэ докIуеи­къохыж:

- Хъыджэбз дахэкIэ фызыжь хьэдэ дощэрэ, дощэрэ: хэт ищэхун?- жаIэурэ.

«Сыту делэ защIэ мы иныжь къуомыр!» - жаIэри муштеидэсхэм я хьэхэр къраушт аби, къыдахуж делэжьхэр.

«Аргуэру дыкъигъэпцIащ зинэкIэ къалъхуа Къуиижь ЦIыкIу.»­ - жаIэри къыщIопхъуэри, къокIуэж аби, Къуиижь ЦIыкIу яубыд:

- Ди мылъкур дыбгъэгъэсыжащ, ди анэжьыр дыбгъэукIыжащ, ди иныжь напэри къытхутепхащ: удмыукIыу хъунукъым! - жаIэри.

- Сыт мыгъуэр сщIэн-тIэ, сывукI!- жи Къуиижь ЦIыкIу.

Йоуэри зэшиблым Къуиижь ЦIыкIур чачэу мэзым ялъэфри, жыгеижь гуэрым ирапх аби, зэраукIын бжэгъу зырыз хахыну мэзым хохьэж.

Насып уиIэмэ, куэдрэ, йоуэри, а дакъикъэм ирихьэлIэу хьэмшу­тIеипщым и къуэр шууэ къокIуэ, дзапэ уэрэд жиIэурэ. Пщы щауэр хъыджэбз гуэрым телIэрт, жи, кърамыту-кърамыщэу, мори хьэщыкъ хъуарэ нэгъуэщI къахуимышэу. Арати, йоуэри, Къуиижь ЦIыкIум зифыщIыжу-кIийуэ щIедзэ:

- Сыхуейкъым, сыхуей мыгъуэкъым, Къэрэбыхуэ Дахэ мы­гъуэм сыхуейкъым, къэсшэнукъым, сывукIами, къэсшэнукъым! – ­жери.

ХьэмшутIей пщы щауэр къыбгъэдолъадэ:

- Хэт, - жи, - уэ Къэрэбыхуэ дахэр къашэ жиIэу къыппэзыубы­дар?

- Иныжь зэшиблым къыспаубыдащи, къэзмышэмэ, саукIынущ, къасшэми, сыкIуэдащ: ар зи дахагъэр сэ фыз схуэхъун, cэ cы­ Къуиижь ЦIыкIущ!- жери зефыщIыж.

- НтIэ, ауэ думыгъэщI, - жи пщы щауэм.- Сэ сыкIэрыпхэ абдежым, уэ мо си шым шэси, зыIуегъэх. Сэ си Iуэхущ, ахэр куэдрэ зэзгъэлъэIумэ!.

ЗэгуроIуэ, я щыгъынхэр зэрахъуэж, Къуиижь ЦIыкIум пщы щауэр жыгым быдэу ирепх аби, и шым къошэсри къожьэж. Иныжьиблым бжэгъу зырыз яIыгъыу къокIуэлIэжри пщы щауэр яудыну ирагъажьэ. Ирагъажьэри, пщы щауэр мэкIий:

- Куэдщ иджы, вгъэбэяу!- жи.- Содэ, содэ, Къэрэбыхуэ Дахэр къэсшэну сарэзыщ, фыбэяуж!...

- ·Хэт мы хьэбыршыбырым къишэну жыхуиIэр?- нэхъри зэ­рогъэгубжь Иныжьхэр.- Аргуэру дыкъигъэпцIэну аращ зыхэтыр: феуэ, маржэ!- жаIэри пщы щауэ делэр яукI аби, Шэчэр хадзэж.­ - Тхьэр бгъэпцIакъэ, уэ дяпэкIи дыкъыумыгъапцIэмэ!

Арати, Къуиижь ЦIыкIу и Iуэхур зэфIэкIащ жаIэри Шэчэр аузкIэ къыздехыжым маплъэри - Къуиижь ЦIыкIу пщIэгъуалэ къазыр псым хигъэсыхьу къалъагъу. Къалъагъу аби, зэщIоувыIыкI.

- Е гъуэгу мыгъуэм ежьэн цIыкIужьей, иджыпсту удукIри Шэчэрыжь ухэддзэжащ, укъыздикIыжар дэнэ? - жаIэри къыщохьэ.

- Дэнэ сыкъикIыжын, Шэчэрыжь сыкъыхэкIыжащ.

- Сыт щхьэкIэ, удукIатэкъэ?

- СывукIaт, шэчэрыжь сыхэвмыдзэжамэ! - къащодыхьэшх Къуиижь ЦIыкIу. - Шэчэрыпсыр псэ гъэхъужщ щIыжаIэр сыт фыфIэщIрэ! КъызэрысIурылъадэу сыкъэхъужащ. Си нэр къызэ­тесхмэ - Шэчэр лъащIэ Iэщрэ былыму щIэтым бжыгъэ ямыIэу. Сыт сщIэнт, къыхэсхумэ, здэсхун сиIэтэкъыми, мы шыр къэзубыдауэ сыкъыхокIыж. Чэт сщIынщ, Iуэ сщIынщи, итIанэ згъэзэжынщи, къыхэсхунщ.

Иныжьхэр зоплъыжри, бзаджагъэ хуекIуэну мурад ящI:

- НтIэ, а жыпIэр Пэжмэ, дэри дыукIи, дыхэдзэж Шэчэрыжьи дегъэплъыт!

- Уэлэхьи, сэ фэ къомыр фызукI-фыхэздзэжу фтезгъэкIуэдэн зэман хьэулей симыIэ: сэ чэт-Iуэ сщIын хуейщ.

- НтIэ ди ужь къинэр тхуэукIи, нытхухэдзэж!

АбыкIэ зэгуроIуэри, Шэчэрыщхьэ докIуей. Иныжьхэр нэхъыжь­нэхъыщIэкIэ зэроукIыжри псым зэрыходзэж, нэхъыщIэ дыдэр я ужь къинати, ар Къуиижь ЦIыкIу еукIыж аби, псым якIылъыхедзэж.

Мис апхуэдэу Къуиижь ЦIыкIу и бийхэм кIэ яритри къигъэзэ­жащ и фыз гуащэм деж. И фызми къанжэм и фIыцIэр и фIыцIэу, къанжэм и хужьыр и хужьу дахэщи, малъхуэ-мапIэ-мэбагъуэри къуажэшхуэ зэрыгъэхъуауэ Шэчэр Шыгуэбыкъуэ щыхэхуэж тIya­щIэм деж дэсщ, Хьэтууейри къехъуапсэу, Андзорейри къехъуапсэу, езыр зэхъуэпсэж щымыIэу. Автобус макIуэ, мафIэгу йокIуалIэ, слъэгъуарэт жыпIэмэ, итIысхьи, кIуэ!..

 

ШЭЧЭРЫПС И IУБЫГЪУЭ 3АКЪУЭР

Еуэри, жеIэ, Нану и цIэу зы щIалэжь цIыкIу псэути, и анэр къытехуэри сымаджэшхуэ хъуащ. Iэзэри гъуазэри пэмылъэщу фызыр мэткIу. Апхуэдэурэ мазэ кIya, илъэс кIya - сытми фызым пщIыхьэпIэу елъагъу, зыгуэрым къыжриIэ хуэдэу: «Уи къуэр Шэчэрыщхьэ гъакIуи, вагъуэ нур фIэкIа хэмыпсауэ, псы Iубыгъуэ къегъэхьи, абы уефэмэ, сапсэууэ ухъужынущ», - жиIэу.

Нэху къокIри, пщIыхьэпIэр игу къыщыкIыжкIэ, фызыр хощтыкI: «Алыхьым имыухкIэ, - жи, - сэ си псэм щхьэкIэ си щIалэ цIыкIур хьэм езгъэшхыну!» И лIым абы гу лъетэри хегъэзыхь, щхьэ ухэщтыкIат, жери.

- Аууей, - жи фызым, - пщIыхьэпIэ делэ слъэгъуати аращ.

- Хъер ухъу: бегъымбархэм хуауIуати, мелыIычхэм яуIуэтэж! Уи пщIыхьэпIэр къызжеIэ!- жери, лъэщыгъэкIэ кърегъэIуатэ.

КърегъэIуатэри, Нану къреджэ аби, мыпхуэдэу жреIэ и адэм:

- Нану, - жи, - уи анэр хъужыну ухуей?

- Сыхуейщ, - жи и нэпсхэм къызэпажыхьауэ.

- НтIэ, уи анэр хъужыну ухуеймэ, мо псылъэ цIыкIур къащти, Шэчэрыщхьэ кIуэи, вагъуэ нур фIэкIа хэмыпсауэ, зы псы Iубыгъуэ къигъахъуи къэхь: уи анэм ар зэрыIухуэу хъужынущ, - жери жреIэ.

И анэм идэркъым:

- АIэ, - жи, - умыкIуэ, си щIалэ, хьэм уашхынщ, кхъуэм уашхынщ; сэ арыншэми сыхъужынущ, нэхъыфIи сыхъуащ.

- Нанэ, - жи щIалэ цIыкIум, къопсалъэри, - умыгузавэ уэ: хьэми самышхыу кхъуэми самышхыу сыкъызэрыкIуэжын Iэмал сощIэ сэ.

- АIэ, - жи и анэм, - алыхьым имыухкIэ! Уэ абы укIуэмэ, делэ сыхъуни, занщIэу сылIэни!..

АрщхьэкIэ Нану псылъэр къещтэри, йоуэр аби, Шэчэрыщхьэ макIуэ. МакIуэри, зыгуэрым цырхъ жиIэху, хэщтыкIыу щысщ, псыр къыщыщIэжым деж тIысауэ. Щысым-щысурэ, кIыфI игъэхъущ, вагъуэхэр лынду къригъэтIысхьэщ аби, шэчэрыпсыр изу псылъэ цIыкIум къригъэхъуащ. Къригъахъуэщ, псылъэм и щхьэр быдэу IуиукIэжри, и гуфIакIэм дилъхьэжащ, езыр кIуэри, кхъужьеишхуэ щытт абдежи, а кхъужьейм дэпщейщ аби, къудамэ гуэрым тетIысхьащ.

Жэщ ныкъуэм деж мазэр къыщIокIри дунейр егъэнэху. Иджы а кхъужьейр зы мыщэжь гуэрым къигъэунэхуауэ кхъужьашхэ къакIуэ и хабзэти, мазэгъуэ нэху зэрыхъуу, къосри жыгым къыдопщеи. Нану мэшынэри мэкIий: мыщэжьыр, мащтэри йохуэхыж аби, цым-цым жиIэу мэзым щIолъэдэж. Нану тхьэмыщкIэм и гур къихьэжа­къимыхьэжауэ, дыгъужьыжь къокIуэри жыг щIагъым къыщIотIыс­хьэ, къыдэплъейрэ къугъыу. ЩIалэ цIыкIур мэкIэкуакуэ, магъ, кхъужь къыпичурэ къоух, дыгъужьым зигъэхъейркъым. Жэщ псом жыг щIагъым щIэсри нэхущыращ щыщIэпхъуэжар.

Пщэдджыжьым Нану шынэ-гузавэурэ жыгым къолъэжри къо­жьэж, си анэр хъужынкъэ иджы жиIэурэ гуфIэу. КъакIуэм-къалъэм, къакIуэм-къалъэурэ, къуажапщэм деж зы хьэфиз щысу кърохьэлIэ.

-Уэ ухэт?- жи хьэфизым.

-Сы-Нанущ.

-Дэнэ укъикIыжрэ?

-Мэзым.

-Сыт къэпхьрэ?

-Шэчэрыпс.

-Сыт пщIыну?

-Ди анэр езгъэфэнурэ згъэхъужынущ.

-КхъыIэ, сэр и зэ сегъэIуб! - жи хьэфизым.

Нану ар фIэгуэныхь мэхъури ирегъэIуб, зэреIубарауэ и нитIыр къоплъэж аби, кIииуэ Къуажэм долъэдэж:

- Уо-уо-о, Нану си нитIыр къигъэплъэжащ! - жери.

ЩIалэ цIыкIур къожьэжри, къакIуэм-къакIуэурэ, зы хъыджэбз нэIуджэ къыхуозэ, зыми зэрамыпэсу къыдэнэжауэ.

-Дэнэ укъикIыжрэ, Нану?- Жери къоупщI хъыджэбз къыдэнэжар.

-Мэзым.

-Сыт къэпхьрэ?

-Шэчэрыпс.

-Сыт пщIыну?

-Ди анэр езгъэфэнурэ згъэхъужынущ.

-Хьэфизыр зыгъэхъужар уэра?

-Сэращ.

- КхъыIэ, сэри зэ закъуэ сегъэIуб! - жери къолъэIу хъыджэбз нэIуджэр.

Нану ар фIэгуэныхь мэхъури хегъэф, зэрыхэфарауэ Хъыджэбзым, тхьэIухудым хуэдэу, зеукъэбзыж аби, гуфIэу жылэм холъэдэж:

- Уо-уо-о, Нану и псым сиукъэбзыжащ! - жери.

Нану къожьэж аргуэруи, къакIуэм-къалъэурэ, зы щIалэ цIыкIу, и лъакъуитIыр къыдэмыбзэу, IэплIэкIэ къахьщ аби, куэбжэпэм къагъэтIысауэ къыхуозэ:

- Дэнэ укъикIыжрэ, Нану?- къоупщI ари.

-Мэзым.

-Сыт къэпхьрэ?

- Шэчэрыпс.

-Сыт пщIыну?

-Ди анэр езгъэфэнурэ згъэхъужынущ.

-Хьэфизыр къэзыгъэплъэжар уэра?

-Сэращ.

-НэIуджэри зыукъэбзыжар уэра?

-Сэращ.

-КхъыIэ, сэри зэ закъуэпцIий сегъэIуб псапэ къэпхьынщ! - жери щIалэ цIыкIур къолъэIу.

Нану аргуэрыр фIэгуэныхь мэхъури псылъэр ирет:

- НтIэ зэ фIэкIа уемыIуб, ди анэм къыхуэнэжыр мащIэщ - жери.

ЩIалэ цIыкIум псылъэр егъэщIейри, къуртI-къуртI-къуртI жиIэу щэ еIубыгъуэ иоIубыр аби, и лъакъуитIыр къыщIоувэж. МэгуфIэри къыщолъэт, псылъэр Iэпохури къинэжа тIэкIур йожыж.

- Уо-уо-о, Нану си лъакъуитIыр къызитыжащ! - жери щIалэ цIыкIур кIииуэ долъэдэж.

Нану и псы тIэкIур щикIутакIэ игу фIы щыщIэнт - и щхьэр къыфIэхуауэ къожьэжри, къакIуэурэ, къакIуэурэ, и адэр зыщIыпIэ къикIыжу къыхуозэ:

- Къэпхьа шэчэрыпс?

- Хьэуэ.

- НтIэ щхьэ къомыхьарэ?

- Къесхьэжьам хьэфиз хэзгъэфри къэплъэжащ, нэджэIуджэ езгъэIубри зиукъэбзыжащ, лъэншэм Iузгъахуэри и лъэ къыщIэувэ­жащ - къыщыщIэувэжым псылъэр Iэпыхури къинэжа тIэкIур икIутыжащ, - жи Нану.

- Едым и лыр ушхи ушх уэ гъуамэм: жылэр бгъэхъужри уи анэр бгъэлIащ! - жери, къощхьэфауэр аби, и тхьэкIумэр иIыгъыу кърешэжьэж.

Кърешэжьэжри, къакIуэм-къалъэм, къакIуэм-къалъэурэ, и анэ­дэлъхур къахуозэ:

-Къэпхьрэ шэчэрыпс?- жи.

- Хьэуэ.

- НтIэ слIо къыщIомыхьыр?

- Къэсхьти, хьэфизым Iузгъахуэри къэплъэжащ, нэджэIуджэ хэзгъэфри зиукъэбзыжащ, лъэншэ езгъэIубри и лъэ къыщIэувэ­жащ - къыщыщIэувэжым псылъэр Iэпыхури къинэжа тIэкIур икIу­тыжащ.- жи Нану.

- Едым и лыр ушхи ушх уэ гъуамэм: жылэр бгъэхъужри уи анэр бгъэлIащ! - жери, аргуэрыр къыхущIоуэ аби, адрей тхьэкIумэр еубыдри кърашэжьэж.

КъакIуэм-къалъэм, къакIуэм-къалъэурэ, къэсыжыпауэ я гъу­нэгъур къыдокI:

- Къэпхьрэ шэчэрыпс? - жи.

-Хьэуэ.

- НтIэ щхьэ къыумыхьрэ?

- Къэсхьти, хьэфизым Iузгъахуэри къэплъэжащ, нэджэIуджэ хэзгъэфри зиукъэбзыжащ, лъэншэ езгъэIубри и лъэ къыщIэувэ­жащ - къыщыщIэувэжым псылъэр Iэпыхури къинэжа тIэкIур икIутыжащ, - жи Нану.

- Едым и лыр ушхи ушх уэ гъуамэм: жылэр бгъэхъужри уи анэр бгъэлIащ! - жери, аргуэрыр фIыуэ къыхущIоуэр аби, я ужь къоувэри къашэж.

Къэсыжри унэм щIашэж, здыщIашэжам и анэр хъужарэ пщафIэу ирохьэлIэж.

- А си щIалэ цIыкIу, а си нэ, а си псэ, псэууэ укъысхуэкIуэ­жа! - жери и анэм IэплIэшхуэ къыхуещI.

Нану къыщеудри магъ:

- Нанэ, - жи, - шэчэрыпс къыпхуэсхьти, хьэфизым Iузгъахуэри къэплъэжащ...

- Тхьэ, абдей сэри си нэр къэплъэжам!- жи и анэм.

-... нэджэIуджэ хэзгъэфри зиукъэбзыжащ...

- Тхьэ, абдей си узри сщхьэщыкIам!- жи и анэм.

-.. лъэншэ езгъэIубри и лъэр къыщIэувэжащ...

-Тхьэ, абдей сэр и сыкъэтэджыжам! - жи и анэм.

-... и лъэр къыщыщIэувэжым, псылъэр Iэпыхури къинэжа тIэкIур икIутыжащ, - жи Нану.

- А къурмэн сызыхуэхъун, сэ псы хущхъуи сыхуэныкъуэжкъым, сыту фIыт а тхьэмыщкIищым я дунейр зэрептыжар!- Жери, Iэнэ къахуегъэуври, и къуэр, и лIыр, и дэлъхур, я гъунэгъур егъатхъэ- егъашхэ.

Хьэфизу щытар лажьэурэ бей мэхъури, шы-уанэ зэтелъ къыхуешэ Нану, и чэзум тхьэигъэпсэу бжесIэну сигу къэкIыжатэкъым жери.

НэджэIуджэу - щытар хъаным и къуэм ешэри, фащэ eкIу къыщетIагъэ, и чэзум тхьэигъэпсэу бжесIэну сигу къэкIыжатэкъым жери.

Лъэншэу щытар ныбжьэгъу пэж къыхуохъу, и чэзум тхьэигъэпсэу бжесIэну сигу къэкIыжакъым жери.

Ноби шэчэрыпс вагъуэ нур фIэкIа хэмыпсауэ уефэмэ, уегъэхъуж жаIэ.

Пэжи, пцIыи.