Тiасутiэ дахэрэ хъаныкъуэмрэ

Еуэрэ-еуэрэт, жи, ТIасутIэ и цIэу зы хъыджэбз цIыкIу псэути, и анэр сымаджэ хьэлъэ хъури гъуэлъащ, жеIэ. Зэрымыхъужынур щищIэм, и бгъэ лъэныкъуэр къыщIигъэжри, и пхъум къритащ:

- Сэ солIэ, си хъыджэбз, уэ мы дуней гугъум уи закъуэ укъытызонэ, - жери. - Ауэ, сэ пхуэсщIэжыфынуращи, умэжалIэ хъумэ, мыбы ущIэфу зехьэ!- жиIэри. - Зыми йомыгъэлъагъу за­къуэ, нэгъуэщI зыхуеин щыIэкъым.

ТIасутIэ пхъуантэ цIыкIу иIэти, и анэм и бгъэр абы дилъхьэри, игъэбыдэжащ. ЦIыхубзри лIэри щIалъхьэжащ.

Зэман докIри, и адэм фыз къешэж, хъыджэбз цIыкIу щIэсу. Къишэжар фыз нащхъуэ пэрикъэти, бзаджэу къыщIокIри, и мылъху­пхъур дунейм тримыгъэт мэхъу. Езым и пхъур ехуапэ, егъафIэ, егъатхъэ; и мылъхупхъур егъэлажьэ, егъэмэжалIэ, хъыданыжькIэ кърегъэкIухь, токIие, йобг. Хъыджэбз цIыкIур зыхуэтхьэусыхэн иIэкъым, и адэм фыз бзаджэр къытекIуащи, игъэпсалъэркъым. Сыт ищIэнт тхьэмыщкIэм, псори и фэм дегъахуэ; мэжэлIамэ, зегъэкIуэдри, и пхъуантэр зэтрех аби, и анэбгъэм щIоф, зэрыщIэфарауэ зегъэнщI, и къарум хохъуэ, и гуауэр щхьэщоу.

Апхуэдэурэ здэпсэум, анэнэпIэсым и пхъур нэIуаджэрэ Iэпэ задэу къохъу, мылъхупхъур кIуэ пэтми нэхъ дахэ, нэхъ IэкIуэлъакIуэ мэхъу. Фызыр абы иризэгуоп, мабгэ... ИтIанэ сыту щытми, мыбы зыгуэр щыщыIэщи, ар зэзмыгъэщIауэ сыбэяункъым жеIэри, хъыджэбз цIыкIум кIэлъыплъу щIедзэ. КIэлъыплъым, кIэлъыплъурэ, ТIacy­тIэм и пхъуантэр зэтрихри, анэм и бгъэр къыдихауэ щIэфу къелъагъу. «Iaxa, къэзгъуэтащ иджы!» - жери, хъыджэбз цIыкIур щхьэл егъакIуэ аби, езым ТIасутIэ и анэбгъэр къедыгъури, я бжьыхьэкIапэм щыщIетIэ.

ТIасутIэр хуей мэхъури, и анэбгъэр щимыгъуэтыжкIэ, къэхъуар къыгуроIуэ аби, магъ-магъри - сыт ищIэнт, зызэпелъэщIыхьыжри лэжьэн щIедзэж. А жэщ дыдэм я бжьыхьэкIапэм зы жэм натIэху щыту нэху къокI. Жэмыр дыдейщ жаIэу зыри къыщыкъуэмыкIкIэ, къахуонэри къашу ирагъажьэ. Арати, йоуэри, махуэ гуэрым ТIасутIэ бор къитхъуу здыщIэтым, Iейуэ къэмэжэлIащ. Жэмыр къеплъщ, къеплъри, адыгэбзэ къабзэкIэ къепсэлъащ:

- А си хъыджэбз цIыкIу, ущымэжалIэкIэ, зыми укъамылъагъуу къакIуи къысщIэф! – жери.

ТIасутIэ мажэри жэм натIэхум щIоф, зэрыщIэфарауэ зегъэнщI, и и къарур къызэрогъуэтыж, и гуауэри щхьэщоуж.

Фыз нащхъуэ пэрикъэм нэхъри зэгуэуду щедзэ.

Зы махуэ гуэрым зэанэзэпхъур хамэ къужэ хьэщIапIэ, кIуен хуей мэхъури, щежьэкIэ и мылъхупхъум къыжреIэ:

- Мы унэм икIи ущIэмыкI икIи ущIэмыс, е ущIэкIауэ е ущIэсу сыкърихьэлIэжу щытмэ, къызжиIакъым жомыIэж, псищ пIуту щытми, зы псэ къыпIузмынэу мы си IитымкIэ хэсхынщ! – жери.

ТIасутIэ ищIэнур имыщIэу гъыуэ щхьэгъубжащхьэм здытесым, зы жэнэтбзу цIыкIу къокIуэри и дамэм къытотIысхьэ:

- Щхьэ угърэ, ТIасутIэ, хэт уи жагъуэ къищIа? – жери.

- Си анэнэпIэсым мыпхуэдэ телъыджэ къыспиубыдри дэкIащ, - жи хъыджэбз цIыкIум. – Иджы сщIэнур сщIэркъым.

- Ар гугъу – тIэ, абы щхьэкIэ умыгузавэ, - жи бзу цIыкIум. – Уи анэнэпIэсым и къэкIуэжыгъуэм деж кIуэи уи лъакъуэ лъэныкъуэр щIыбым дэту, адрей лъэныкъуэр унэм щIэту уви – аракъэ икIи ущIэмыкI икIи ущIэмыс жыхуаIэжыр! – жери жэнэтбзур мэлъэтэж.

ТIасутIэ и Iуэхухэр ещIэри, пщыхьэщхьэ пщIондэ мэджэгу, мо зэанэзэпхъур къэкIуэжу щилъагъукIэ, макIуэри, бзу цIыкIум къызэрыжриIам хуэдэу, мэув.

Мо тIур къосыжри, анэнэпIэсыр къыхуолъ:

- СлIожь, пщIэн умыгъуэту ара, щхьэ ущыт абдеж! – жери.

- Тхьэ, сымыщIэ, - жи ТIасутIи, - икIи ущIэмыс икIи ущIэмыкI къызжепIати, зэрыжыпIам хуэдэу сщIащ.

И мылъхупхъур къызэрытекIуар къыгуроIуэ фызми, нэхъри зэгуоп:

- Елъыркъэ, - жи, - а гъуамэр: зэрымылэжьэн щхьэусыгъуэщ къилъыхъуэр!

ЕтIуанэ махуэми зэанэзэпхъур аргуэру хьэщIапIэ кIуэн хуей мэхъури, щыдэкIкIэ, цIыхум хузэфIэмыкIын лэжьыгъэ кърет ТIасутIэм – зы ху къэпрэ зы хьэ къэпрэ зэхекIутэ, фIыуэ зэхегъэзэрыхьри къыбгъэдегъэувэ:

- Мы хумрэ мы хьемрэ зэхэдзи, зэпэщхьэхуэ щIы, - жи. –Ар умыщIауэ сыкърихьэлIэжмэ, псибл пIутми, зы псэ къэмынэу хэсхынщ! – жери, зэанэзэпхъур къызэплъэкIмэ, дыхьэшхыурэ докI.

ТIасутIэ магъри щысщ, хьэмрэ хумрэ хузэхэмыдзу. Жэнэтбзу гуэрыр къокIуэри и дамащхьэм къытотIысхьэ:

- Сыт къэхъуа, си хъыджэбз цIыкIу, - жери, - щхьэ угърэ?

- Дауэ сымыгъынрэ, - жи хъыджэбз цIыкIум, - си анэнэпIэсыр хьъщIапIэ щыкIуэм, мыпхуэдэ лэжьыгъэ сыпэригъэтIысхьэри дэкIащи, ар сымыщIауэ къэсыжмэ, псибл сIуту щытми, зи псэ къысIуимытэу блыри хихынущ!

- Ар гугъу – тIэ! – жи бзу цIыкIум. – Абы щхьэкIэ умыгъ: псори арэ лъэгум къикIути, уэ джэгу, ар зэхэзыдзын сэ иджыпсту къыпхуэзгъэкIуэнщ, - жери мэлъэтэж.

А зы дакъикъэм тхьэрыкъуэ гупышхуэ къыщIолъатэ унэми, хьэмрэ хумрэ зэпэщхьэхуэу къэп зырызым иралъхьэж. Хъыджэбз цIыкIури, мэгуфIэ аби, джэгуу мэтIысыж.

Зэанэзэпхъур къосыжри, анэнэпIэсыр ТIасутIэм къыщохьэ:

- Аркъыми аркъым, - жи, - хьэмрэ хумрэ зэхэдз жысIэу сэ унафэ зыхуэсщIар уэрат, хьэмэрэ ди гъунэгъум я нысэрат!

- Сэрат, - жи ТIасутIэ. – Сэрати, мес, зэхэздзри, зэпэщхьэхуэу згъэувыжауэ щыти, ди анэ.

- ХьэдрыхэпцI ухъуи! – жи фыз нащхъуэ перикъэм. – Алыхь, IипщI къыпфIэкIами пхузэхэмыдзын апхуэдизыр!

- НтIэ еплъыт!

Мажэри йоплъ: хьэмрэ хумрэ зэхэдзат, жи, зым щыщ зым хэмылъу.

- Алыхь, ар зэхэзыдзар уэрмыра! – жи анэнэпIэсым, хъущIэрэ щIатэу.

И адэм шхуэIу жьэдэлъ пэтми, хуэмышэчыжу, и пхъум къыщож:

- Щхьэ армырауэ, - жери, - ТIасутIэ сыт щыгъуи IэкIуэлъакIуи, зым хуэмыщIыр ищIыфу!

- ЕI, ар уэ жыпIауэ щхьэ сымылIэрэ! – жери фызым сабэр дрепхъей. – Ар уэ щIыжыпIар си сабий закъуэр бгъэпудыну аращ, - жи.

- Сэ а уи нэ плъыжьыжьымкIэ уэзгъэлъагъункъэ уэ уи пхъур Iэ гуахъуэрэ сэ си пхъур Iэ гуахъуэрэ! – жеIэри, етIуанэ махуэм хьэ къэпрэ ху къэпрэ къыхузэхекIутэ аби, и пхъур бгъэдегъэтIысхьэ. – Сэ сыкъэкIуэжыхукIэ мыр зэхэдзи зэпэщхьэхуэу гъэувыж! – жери езым и мыъхупхъур здешэри пыжьыхьэ макIуэ.

АнэнэпIэсым и пхъур гъырэ бжэуэ здэщысым, жэнэтбзур къокIуэри, щхьэгъубжащхьэм къытотIысхьэ:

- Щхьэ угърэ, щхьэ убжэрэ, хъыджэбз цIыкIу? – жери. – Хэт уи жагъуэ къищIа?

- Си анэм си жагъуэ къищIащ, - жи. – Си шыпхъужь цIыкIум ещхьу, сэри мы къомыр зэхэдзыну сыкъигъэнащ.

- Умыгъ абы щхьэкIэ, - жи бзу цIыкIум. – Абы хурикъун сэ къыпхуэзгъэкIуэнщ, уэ кIуэи джэгу! – жери мэлъэтэж.

Тэлай дэмыкIыу къанжэ гупышхуэ унэм къыщIолъатэри, хьэрэ хурэ зэхамыдзу, яшхри йожьэж.

И анэр пщыхьэщхьэм къосыж:

- Зэхэбдза, - жи, - си шыр?

- Хьэуэ.

- Ар сыт щхьэкIэ?

- Къанжэ гупышхуэ къакIуэри сфIашхащ.

ЕкIи фIыкIи псалъэ жриIэркъым и пхъум, и мылъхупхъум нэщхъкIэ йопыджри щIохьэж.

«Уэ пхуэфI сымыхъумэ, тхьэр си бийщ!» - жеIэ фыз нащхъуэ бзаджэми, и мылъхупхъум пиубыдын Iуэху къегупсыс:

- Сэ си дыщым сокIуэж, - жи, - уэ мы цыр цей хуэдэ цей пщIауэ пщыхьэщхьэ сыкъромыгъэхьэлIэжмэ, псибгъу пIутами, зы псэ къыпIузмынэу пIусхынщ! – жери, ТIасутIэ и пащхьэм цы домбеищ кърелъхьэ аби, езым и пхъур дешри докI.

Апхуэдизыцыр бжьыщIу, бгъэгъущыжу, упщIу, упхыу, уудэу, бджыуэ, пщэуэ, убзу, бдыуэ цей пщIын щхьэкIэ, и кIэ къинамэ, мазэ ухуейт! Магъ – мэтхьэусыхэ ТIасутIэ. Абдеж жэнэтбзур къосри и дамэм къытотIысхьэ:

- Сытыр къэухъу, - жи, - си хъыджэбз: щхьэ угърэ, щхьэ утхьэусыхэрэ?

- Дауэ сымыгъынрэ, - жи, - дауэ сымыбжэнрэ, - жи, - мыпхуэдиз бацэр пщыхьэщхьэ пщIондэ цей хуэдэ цей сщIыуэ згъэтIылъыжын хуейщ, ар сымыщIмэ, си мылъхуанэм си псэр хихынущ.

- Ар гугъу – тIэ! – жи бзу цIыкIум. – Абы щхьэкIэ умыгъ: ар зэфIэзыгъэкIын сэ къыпхуэзгъэкIуэнщ иджыпсту. Уэ кIуэи, джэгу! – жи.

Тэлай дэкIа – дэмыкIауэ жэм натIэхур къокIуэри, цыр егъэныщкIу аби, ирегъэх, сыхьэти дэмыкIауэ къыдрегъэжеижри, екIурэ ещхьу цей морэ дахэ къызэIурегъэху аби, езыр хъуакIуэу йожьэж.

Пщыхьэщхьэм зэанэзэпхъур къосыжри, мылъхуанэ гуэрыр ТIасутIэм къыщохьэ:

- Аркъыми аркъым, - жи, - цеяпхъэр ищэу цей хуэдэ цей ищIыну унафэ зыхуэсщIар уэрат, хьэмэрэ ди гъунэгъум я нысэрат? – жери.

- Сэрат, - жи мылъхупхъум. – Сэрати, сщIыри гъуэлъыпIэм ислъхьэжауэ илъщ.

- Дунейм теткъым, - жи, - уэ узыхуэфI, пцIыупсыным фIэкIа: тхьэ, IипщI къыпфIэкауэ щытми, упщIын къудей ухунэмысынт!

- НтIэ еплъыт!

Фыз нащхъуэ бзаджэр мажэри йоплъ, цей дахэр зэрилъагъуу, IуроуфIыцIыкI:

- Ар зыщIар уэрмыра пщIондэ уи IитIыр фIэгъукIащэрэт!- жи.

И адэм и пхъур фIэгуэныхь мэхъури, шхуэIур зэрыжьэдэлъым хуэдэурэ къыщож:

- Щхьэ армырауэ? – жи. – А тхьэмыщкIэм нэхъ IэпщIэлъапщIэрэ нэхъ лэжьэрейрэ, уэлэхьэ, мы жылэм дэмыс! – жери.

- ЕIым еIыж, ар уэ жыпIауэ сэ щхьэ сымылIэрэ! – жери, фыз нащхъуэ бзаджэм уафэм сабэр дрепхъей. – Уэ узыхэтыр сэ си зеиншэр бгъэпудыну аращ, - жи. – Сэ а уи нэ плъыжьыжьымкIэ уэзгъэлъагъункъэ си пхъур Iэ гуахъуэрэ уи пхъур Iэ гуахъуэрэ! – жеIэри, етIуанэ махуэм цы домбеищ къехь аби, ипхъу зэгуэкIыкIам и пащхьэ кърелъхьэ: - Мэ, си шыр, - жи, - пщыхьэщхьэ пщIондэ мыбы уэркъ цейм къыхэщIыкI!

Езым ТIасутIэ гъубжэ дзагуэ иретри гуэдзых здешэ.

Сыт хуэщIэнт хъыджэбз цIыкIум: магъ – мабжэри цым бгъэдэсщ. Абы хэту жэм натIэхур къыбгъэдохьэ:

- Щхьэ угърэ, щхьэ убжэрэ, хъыджэбз цIыкIу? – жери. – Хэт уи жагъуэ къищIа?

- Дауэ сымыгъынрэ, дауэ сымыбжэнрэ, си анэр къызэгуэуащ, -жи.

- Сыт жиIэу?

- Си шыпхъужь цIыкIум ещхьу, сэри мы бацэжь къомым уэркъ цей къыхэсщIыкIыну си пщэ кърилъхьащ, - жи.

- Ар Iуэху – тIэ! – жи жэм фэкъум. – Мыдэ къащтэ! – жери, цищри ешх аби. ТIасутIэ и цей дахэр зэрылъа гъуэлъыпIэм вэнвеишхуэ кърелъхьэри щIокIыж. – Зыгуэр тепхъуэ абы! – жери.

И анэр къосыжри:

- ПщIа, си шыр? – жи.

- НтIэ, - жи, - гъуэлъыпIэм илъщ.

Фызыр гуфIэрэ жэмэ – напэIэлъэщI тепхъуауэ пIэкум гуарцэ цIынэшхуэ илъу! Iэл фыцэу къызэкIуэкIынтэкъэ ар:

- Мыр дауэ хъуа? – жи.

Хъыджэбз цIыкIум еIуэтэж зэрыхъуар.

Фыз нащхъуэ пэрикъэм екIи фIыкIи псалъэ жриIэркъым и пхъум, и мылъхупхъум йопэбжьауэри:

- Уи адэ нэ плъыжьыжьым къеджэ! – жи.

- Сыт ухуей, зи уз кIуэдын? – жи лIым и цыр уауэ.

- Сызыхуейращ, -жи, - мо жэм фэкъужьыр укIи дыгъэшхыж!

ТIасутIэ щIокIуэсыкIри, и жэм натIэхум жреIэж зэхихар:

- ПсынщIэу дэкIи зыгъэпщкIу! – жи.

- Ау-уей! – жи жэм натIэхум. – Сэ дэнэ сыкIуэми, абы сыкъагъуэтынущ. Абы нэхърэ мыпхуэдэу щIыи, нэхъыфIщ: сэ си лым щыщ уэ умышх, - жи. – Сэ сашха нэужь, си къупщхьэр, зы къэмынэу, зэхуэхьэси, мо си хъупIэжьу щыта Iуащхьэ хъурейм и лъапэм щыщIэтIэж. Уи Iуэху Iей хъумэ, накIуи, щэ къызэджэ, итIанэ зэрыхъур плъагъункъэ! – жи.

Арати, жэм натIэхур яукIри ягъавэ, жылэр зэхуашэсри ирагъэшх. ПщIантIэр ТIасутIэм зэлъыIуихыжын хуейти, зы къэмынэу, къупщхьэр зэхуехьэс аби, ехьри Iуащхьэ хъурейм и лъапэм щыщIетIэж.

Абы и ужькIэ зэман докIри, хъаным и гъуор къыхохьэ:

- Жылэ махуэ хъун, - жи, - ди зиусхьэным и Iэблэр къутауэ щIэпщакIуэ хуащIри, фызэрынэкIуэн, фызэрыджэгун, фызэрыгушыIэн!

Мо зэшу щIэс зэанэзэпхъур зыхуеххэт арии, жэщ зэрыхъуу загъэщIэращIэ щIэпщакIуэм кIуэну:

- Абы уэркъ щауэ нэкIуэнущ, - жи фыз нащхъуэ пэрикъэм. – Зыгуэр къызэрыдэпхьэхыным иужь ит, си шир, уи дэкIуэгъуэр къэблэгъащ.

- КхъыIэ, сэри сыздэфшэ! – жери мэлъаIуэ ТIасутIи. – Сэ зэи щIэпщакIуэ слъэгъуакъым, - жи.

- НтIэ, - жи мылъхуанэм, - япэ къэс гъумэр щIагъэхьэ хъанхэ я хьэщIэщым! Уэ къыпхуиухаращи, мы цы тIэкIур пщIыи, уритеунщ! – жери, зы цы хъурей къыхуедз аби, езым ипхъу нэджэIуджэр ешэри щIэпщакIуэм макуэ.

ТIасутIэ магъ-магъри, жэм натIэхум къыжриIар игу къокIыж аби, Iуащхьэ хъурейм мажэри щэней маджэ. Зэрыджарауэ, Iуащхьэр тIууэ зэгуокIри пщIэгъуалэ дахитIщIэщIауэ фитон къыдокI. Пхъуантэ къуэлэн цIыкIу итт фитонми, ТIасутIэ ар зэтрегъэпкI, дарий бостейр къыдехри щетIагъэ, дыщэ бгырыпхри зыщIепхэ, дыщэ пыIэр зыщхьэрегIагъэ, дыщэ Iэлъын цIыкIуи дэлъти, зыIэретIагъэ аби, фитоным ису макIуэ.

Нос аби, и жьгъырухэр жыгъыжьгъыу фитоныр хъанхэ ядей долъадэ.

- Алыхь-алыхь, ди щIэпщакIуэм тхьэIухуд къэкIуащ! - жаIэри, къызэрыщIох аби, и Iэпэр яIыгъыу хьэщIэщым щIащэ.

«ТхьэIухуд къэкIуащ, ди щIэпщакIуэр махуэ хъуащ, зиусхьэныр псынщIэу хъужынущ!» - жаIэри псори хузэблах, къагъафэ, ягъэ­джэгу, ягъэгушыIэ. Зэхуэсам абы фIэкIа Iуэху яIэжкъым. Хъа­ныкъуэми и нэр тенауэ йоплъ ТIасутIэм. Мо зэанэзэпхъуми къацIыхужыркъым ар, зы дурэш гуэрым дэсщи къыдоплъ, тобэ Iистофрилэхь, мыпхуэдиз зи дахагъыр пащтыхьым ипхъу хьэмэрэ тхьэIухуд жаIэри.

Жэщыр нэхущым хуэкIуэ щыхъум, ТIасутIэ къогэджыж: - Тхьэ, сэ си ежьэжыгъуэр блокIмэ! - жери.

- Зэ умыпIащIэ, тхьэIухуд, шу гъусэ пхуэтщIынщ! - жери, хъаныкъуэр мапхъуэ аби, и Iэр къеубыд.

И Iэр къеубыдри, модрейм щыIэщIичыжкIэ, Iэлъын цIыкIур къыIэроху аби, тохуэри, дэлъейрэ зууэ щIож. ТIасутIэ, абы гу лъимытэу, фитопым зредзэж, пщIэгъуалитIыр йолъри, нэр темы­пыIэу, дожыж, тхьэIухудым къыкIэлъыщIэжа къомыр кIэлъыплъу.

Нэху мэщри, тIэкIу зиукъуэдиину хъаныкъуэр къыщыщIэкIкIэ, дыщэ Iэлъыныр дыгъэм пэлыду къелъагъури къеIэт:

- Уэлэхьи, - жи, - мыр дыгъуэпшыхьрей тхьэIухудым и Iэлъын цIыкIурам, - жери.- Уащхъуэ Мывашхъуэ КIанэ, - жи, - сэ мыр зи Iэлъыныр, мы дунеижьым тетмэ, къэзгъуэтынкIэ!

Йоуэри, хъаныжьым хуит зыкърегъэщI аби, мэшэс и хуарэми Къэбэрдейр щIещыкI: пщыи, уэркъи, лъхукъуэлIи, пщылIи, зэ­хэгъэж имыщIу, хъыджэбзу игъуэтым Iэлъыныр яIэритIагъэну хуожьэ - яIэрыхуэркъым. Щимыгъуэтым, къегъэзэж, тIэкIу зигъэп­сэхуу Джылахъстэнейм плъэну. Хъаныкъуэм и вагъуэр ижам хуэдэу къыздэкIуэжым, фыз нащхъуэ бзаджэр пыкъуокI, къигъапцIэу и пхъу нэджэIуджэр IэщIигуэн и гугъэу - ТIасутIэр щIыунэм щIеубыдэри, езыр хъаныкъуэм поув:

- Зиусхьэн, а уэ къэплъыхъуэр мыдэ щыIэщ, - жери.

- Дэнэ здэщыIэр? - жери щIалэр шым къолъэ.

- Мыдэ уи Iэлъын цIыкIур къызэти, еплъыт ар си дыгъэ-мазэм зэрыIэрыщатэм!

Iэлъыныр къыIехри, сыт имыщIэми Iэригъэхуэфыркъым и пхъу­жьым и IэпхъуамбэжьакIэми. ЕшытIэ, сабынщыку ещI - Iэрыхьэр­къым. Щымыхъужыххэм, йоIащэри, Iэпхъуамбэ лыджанэр фIеублэ­ракIэ аби, хъыджэбзыжьыр уэуау жиIэу егъэкIий.

- Теурэзыр къыпхукIуэ уэри узейми! - жеIэри, фыз нащхъуэ пэрикъэм Iэлъыныр щытридзэкIэ, Iэлъыныр дэлъейрэ зууэ мажэри щIыунэбжэм Iуолъадэ.

Iэлъыныр къищтэжыну хъаныкъуэр макIуэри - гъы макъ зэхех.

Йолъэпауэри щIыунэбжэр Iуиудмэ - набдзэ зытелъым я нэхъ дахэр абы щIэсщ Iэлъыныр IэретIагъэри - хуэфIыпсу къыщIокI.

- Си хьэдэм уемыбэкъуауэ ар мы пщIантIэм дэпшынкъым!­ - жери къоув анэнэпIэсыр.

Абы хэту ТIасутIэ и адэр мэз къокIыжри къыдохьэж:

- УемыдаIуэ, - жи, - а нэжьгъущIыдзэм: пхъур зейр сэра щи узот. Куэдщ мо нащхъуэ бзаджэм и хьэзабу а тхьэмыщкIэм ишэчар! - жери, ТIасутIэ и фэм дэкIари езым и фэм дэкIари хъаныкъуэм хуеIуэтэж.

Жылагъуэр зэхуэсауэ щытти, ар щызэхахым, фыз нащхъуэ пэрикъэр яубыдри, шы емылыджитIым трапхэри яутIыпщыж.

Абдежым Iуащхьэ хъурейр зджызджщ тIууэ зэгуэкIри, ТIасутIэ и анэр псэууэ къыщIэкIыжащ. ХьэгъуэлIыгършхуэ хуащIри ТIасутIэ дахэр хъаныкъуэм иратащ, хъаныкъуэм и шызешэ щIалэм фыз нащхъуэ бзаджэм и пхъур иратри, езы тIyp тхъэрэ шхэуэ къызыхуэнэжауэ ди къуажэкIэ дыдэм деж щысщ.

 

Б3УМ И БАНЭР

Еуэрэ-еуэрэт, жи: зы бзу цIыкIу улъэпхъащэурэ и лъабэм банэ къыхэуащ. Лъатэри зы Нанэжь щIакхъуэ игъажьэу хьэкум бгъэдэт ти, и дамэм тетIысхьащ:

Ей Нанэжь, Нанэжь! - Сыт ухуей, бзу цIыкIу?

- Си лъабэм банэ къыхэуащи, къысхухэчыж!

- Данэ щыIэ? - жиIэри еплъмэ, бзум и лъакъуэм банэшхуэ къыхэпIинкIыу хэлъщ!

Нанэжьым банэр къыхечыжри бзу цIыкIум къыхуешииж.

- ФIыкIэ зыухьэ! - жеIэри.

Бзу цIыкIур Нанэжьым нолъэIу:

- КхъыIэ, ипщэкIэ сылъэтэп хуейщи, сыкъэлъэтэжыху си банэм схуеплъ!

- Хъунщ!

Бзу цIыкIур ипщэкIэ мэлъатэри къаплъэу мэтIысыж: Нанэжьым банэр хьэкум иредзэри егъэс, Бзу цIыкIур къосыжри:

- Дэнэ щыIэ, - жи, - си банэр?

- Мэхь-мэхь: уи банэр кIуэдащ.

- Е си банэр къызэтыж, е уи щIакхъуэр къызэт! - жеIэри щохьэ.

- Уи банэр дэнэ къисхыжын, си щIакхъуэм мыгъуэ дыушх!- Нанэжьым выгу шэрхъ хуэдиз хъу щIакхъуэшхуэр тебэм кърехыжри кърет.

Бзу цIыкIур мэгуфIэри, щIакхъуэр къепхъуатэ аби, тыр-р-р жиIэу мэлъэтэж. КIуэм-лъейм, кIуэм-лъейурэ, зы бжэныхъуэ цIыкIу бжэн игъэхъуу губгъуэм иту къелъагъури къотIыс.

- Ей, бжэныхъуэ цIыкIу, бжэныхъуэ цIыкIу!

- Сыт ухуей, бзу цIыку?

- КхъыIэ, ипщэкIэ сылъэтэн хуейщи, сыкъэлъэтэжыху мы си щIакхъуэм схуеплъ!

- Хъунщ!

Бзу цIыкIур ипщэкIэ мэлъатэри къаплъэу мэтIысыж. Бжэныхъуэ цIыкIур, зыхусиххэти, зы бжэныжь къешри мэтIыс аби, еIубым­едзакъэурэ щIакхъуэр еух. Бзу цIыкIур къосыжри:

- Дэнэ щыIэ, - жи, - си щIакхъуэр?

- Мэхь-мэхь: уи щIакхъуэр бжэныжьым ишхащ.

- Е си щIакхъуэр къызэтыж е бжэныжьыр къызэт! - жеIэри щохьэ.

- Уи. щIакхъуэр дэнэ къисхыжын, си бжэныжьым мыгъуэ дыушх! - Бжэныхъуэ цIыкIур мэщатэри щыхь хуэдиз хъу бжэ ныжьыр кърет.

Бзу цIыкIур мэгуфIэ, бжэныжьыр къепхъуатэри, тыр-р-р жиIэу мэлъэтэж. КIуэм-лъейм, кIуэм-лъейуэрэ, фызышэ гуэр къэкIуэжу къелъагъури къапотIыс:

- Ей, фызышэ, фызышэ!

- Сыт ухуей, бзу цIыкIу?

- КхъыIэ, ипщэкIэ сылъэтэн хуейщи, сыкъэлъэтэжыху, мы си бжэныжьым фысхуеплъ!

- Хъунщ!

Бзу цIыкIур ипщэкIэ мэлъатэри къаплъэу мэтIысыж: фызышэр зыхуеиххэти, бжэныжьыр яукI, ягъавэри фадэ-пIастэншэу яшх: Бзу цIыкIур къосыжри:

- Дэнэ щыIэ, - жи, - си бжэныжьыр?

- Мэхь-мэхь: уи бжэныжьыр кIуэдащ.

- Е си бжэныжьыр, е фи нысащIэр! - жеIэри ящохьэ.

- Уи бжэныжьыр дэнэ къитхыжын, ди нысащIэм мыгъуэ дыушх! - фызышэм я нысащIэ дахэр къратри езыхэм ягъэзэж.

Бзу цIыкIур мэгуфIэри, нысащIэр къепхъуатэ аби, тыр-р-р жиIэу мэлъэтэж. КIуэм-лъейм, кIуэм-лъейуэрэ, зы джэгуакIуэжь гуэр псы Iуфэм Iycy къамыл епщэу къелъагъури къотIыс:

- Ей джэгуакIуэжь, джэгуакIуэжь!

- Сыт ухуей, бзу цIыкIу?

- КхъыIэ, ипщэкIэ сылъэтэн хуейщи, сыкъэлъэтэжыху, мы си нысащIэм схуеплъ!

- Хъунщ!

Бзу цIыкIур ипщекIэ мэлъатэри къаплъэу мэтIысыж. Джэгуа­кIуэжьым нысащIэр егъэпщкIу: «апхуэдэ бзу делэжь цIыкIу щхьэкIэ мыпхуэдэ нысащIэ дахэ бгъэкIуэд хъуп!» - жеIэри. Бзу цIыкIур къосыжри:

- Дэнэ щыIэ, - жи, - си нысащIэ дахэр?

- Мэхь-мэхь: уи нысащIэ дахэр псым хэхуэри ихьащ.

- Е си нысащIэр е уи къамылыр!- жеIэри щохьэ.

- Уи нысащIэр дэнэ къисхыжын, си къамылым мыгъуэ дыушх! - ДжэгуакIуэжьым и къамылыр кърет.

Бзу цIыкIур мэгуфIэри, къамылыр къепхъуатэ аби, тыр-р-р жиIэу мэлъэтэж. КIуэм-лъейм, кIуэм-лъейурэ, къуажэ гуэрым и курыкуп­сэм мэрэкIуеишхуэ иту къелъагъури, потIысхьэ аби, къамылым епщэу щIедзэ.

Си лъабэм банэ къыхоуэ,

Си банэм щIакхъуэ къыпокIуэ,

ЩIакхъуэр бжэныжькIэ сохъуэж,

Бжэныжьым нысащIэ къыпокIуэ,

НысащIэр къамылкIэ схъуэжащи,

Къэфэнур фыкъызэхуэс! - жи.

Псом я пэ къэсагъитIыр къытохьэ, жылэ къызэхуэсари Iэгу еуэу мэув.

Бзу цIыкIур пшынэ йоуэ, къытехьагъитIыр къофэ, жылэм ар къаувыхьауэ Iэгу йоуэри, нобэр къыздэсам зэхэтщ.