Первый секретарь комсомольской организации Аллаяров Муртаза, уроженец д.Нижнеяикбаево. В своих воспоминаниях он говорит:

«В 1925-1930 гг. пришлось беспощадно бороться с врагами Советской власти. Было очень тяжело, но мы победили». С 1931г. стал помощником секретаря партийной ячейки Зулкарнаева Мухамета. Несмотря на свои политические убеждения, Аллаяров Муртаза помог сохранить Хидият хазрету минарет Нижнеяикбаевской мечети, построенной в начале XIX века, с 1992г. – архитектурный памятник.

 Первые комсомольцы: Раев Шамсимухамет Султанович (15.11.1909г.р.), Утарбаев Шарифулла (1909г.р.). Вступили в комсомол в 1925 году. Утарбаев Шарифулла – секретарь комсомольской организации с 1931 года. Комбайнер первого комбайна «Коммунар».

В годы второй пятилетки (1933-1937гг.) секретарем комсомольской организации был Гайсин Аюп Шугаипович. Новый комбайн, полученный в 1937г., доверили передовому комсомольцу Юлгутлину Зиннуру.

Первые комсомолки: До Великой Отечественной войны девушки не вступали в комсомол. Первыми комсомолками стали Бикбулатова Киньябика, Гарифуллина Хашия, Нигматуллина Марзия. Они же стали первыми трактористками колхоза.

В 30-х годах ХХ века по всей стране начинается коллективизация сельского хозяйства. Жители деревень Нигаматово, Нижне- и Верхнеяикбаево, Иткулово, Баимово, Саитбатталово активно включились в процесс строительства нового общества. В 1930 году, существовавшие ранее артели «Кызыл карагай» и «Ш.Худайбердин» объединились в один колхоз «Сталин». Активистами и инициаторами колхозного строительства стали Аллаяров Муртаза, Абайдуллин Абдрахман, Алтынгужин Хажи, Амиров Абубакир, Ахметов Гале, Зулкарнаев Мухамет, Идрисов Файзулла, Исмагилов Магзум, Мусин Дауыт, Мусин Лукман, Якупов Лукман и многие другие. Большинство из них вступили в ряды комсомола и стали главными помощниками новой власти и коммунистической партии. В первые годы

коллективизации не было сельхозтехники и все работы выполнялись вручную. И здесь главным помощником становится молодежь и только зародившаяся комсомольская организация. Комсомольцы первыми осваивают поступавшие в деревню новую технику, становятся инициаторами всех благих начинаний и культмассовых мероприятий. 

 Гарифуллин Гали (Шагигале) Хамзович (1920 - 1969) – один из первых комсомольцев.

Родился в 1920 году в д. Верхнеяикбаево Баймакского района. Окончил Нигаматовскую начальную, 2 Иткуловскую семилетнюю школу, Стерлитамакское культурно-просветительское училище. В 1939г.призван в армию. Служил на Дальнем Востоке. В ВОВ был участником битвы на Курской дуге, освобождения Белоруссии, Западной Украины,Молдавии, Польши, Берлина, форсирования р. Висла, Одер. За военные подвиги награжден Орденом Красной Звезды в 1942 г. (приказ № 01238 от 05.11.1942г.), медалями «За взятие Берлина», «За освобождение Варшавы». Молодой офицер, капитан Гарифуллин Г.Х. победу встретил в Германии комендантом г. Бранденбург. После увольнения в 1946 году сразу начинает активную трудовую деятельность. Работает заведующим отдела культуры Баймакского района, повышает квалификацию в г. Москве. Также работает председателем рабочего комитета в совхозе «Зилаир», председателем Нигаматовского сельского Совета, страховым агентом.

Комсомольцы-участники Великой Отечественной войны: Гайсин Агзам Шугаипович, 1923 г.р. Ушел на фронт в 1943 году. Вернулся инвалидом второй группы. Долгое время работал почтальоном, развозил почту на лошади в три деревни: Нижнеяикбаево, Верхнеяикбаево, Нигаматово.

Бикметов Анвар Якупович.

1922 г.р. Воевал на фронтах Великой Отечественной войны в 1941-1943гг. Получив тяжелое ранение, вернулся с фронта в 1943 году. Долгие годы работал председателем колхозов в Баймакском районе, затем – главным зоотехником колхоза имени Салавата. В годы его работы колхоз добивался высоких показателей в поизводстве молока и мяса.

Гайсин Исхак Исмагилович, 1919 г.р., в рядах армии с 1937 г., демобилизовался в 1946г.

Раев Шамсимухамет Султанович, один из первых комсомольцев. В числе первых вступил в колхоз. Воевал на фронтах с 1942г. После войны в 1952-1956гг. работал председателем колхоза «Навил» (ныне – «Таналык»).

Мусин Агзам Лукманович, 1924 г.р. Ушел на фронт в 1942г. Воевал на I Украинском фронте. Демобилизовался в офицерском звании в 1945 году.

Мусин Хаварис Лукманович, 1926г.р. Ушел на фронт в 1943г. После войны до 1950г. служил на погранзаставе. 

Рахимов Ахмет Гиниятуллович (1927г.р.). Ушел на фронт в 1944г. Служил минометчиком. 

Комсомольцы-труженики тыла: В 1942-1949гг. секретарем комсомольской организации был Валихов Сергей.

Мусин Харис Лукманович, 1928 г.р. В 1943 году организовал комсомольское звено из своих сверстников-комсомольцев. Статью о Мусине Харисе Л., как о передовом комсомольце и руководителе звена включили в школьный учебник. После войны был представлен к награждению орденом Ленина, но по неясным причинам орден не получил. В 1960 году вступил в партию, долгие годы работал руководителем среднего звена. Изучал историю и составил шэжэрэ с.Нигаматово.Писал мемуары-воспоминания о председателях колхоза.

 Комсомольско-молодежное звено стало одной из основных структур колхоза, взявшей на себя выполнение сезонных работ в годы войны. На вспашке земли комсомольцы вместо установленной нормы 0,7 – 0,95 га вспахивали 1,1 – 1,3 га. Чтобы вспахать 1 га земли нужно было прошагать за лошадью 42-44 км. На бороновании двойную норму выполняли девушки. И на уборке урожая комсомольцы становились главной силой. Это были подлинно героические годы становления и укрепления комсомольской организации в деревнях. Вот они комсомольцы и члены молодежного звена: Мусин Харис, Гайсин Ильяс, Гайсин Махмут, Гатауллин Фарук, Кусеев Нуретдин, Юнусов Зайнагабдин, Бикметова Шакира, Гайсина Булякбика, Гайсина Гашура, Каримова Фаузия, Каримова Накия, Мусина Загита и другие.

Послевоенный комсомол: Комсомольцы-фронтовики вернулись с войны. Некоторые на фронте вступили в партию. Началось послевоенное восстановление и развитие экономики.

50-е годы: Идрисов Ахат Файзуллович – секретарь комсомольской организации. Комсомольцы этого периода активно включились в послевоенное восстановление экономики. Среди них активностью отличались Гатауллин Фарит, впоследствии вступивший в компартию и работавший бригадиром. Рахмангулов Рафак, секретарь комсомольской организации в 1956-57, 1960-61гг., работавший в дальнейшем секретарем парткома, библиотекарем. В каждой отрасли сельского хозяйства выдвинулись комсомольцы-передовики производства, в последующем удостоенные правительственных наград: Байрамгулова Залифа К. (доярка, кавалер ордена Трудового Красного Знамени); Тансыккужина Зульхиза (доярка, кавалер ордена Трудового Красного Знамени, медалей «За доблестный труд» и «За трудовое отличие»); Юлгутлин Ишбулды З. (первый комбайнер-целинник, кавалер ордена «Знак Почета»), Хибатуллин Нурмухамет М. (Заслуженный механизатор, кавалер ордена Трудового Красного Знамени),, Ахметов Янузак Г. (комбайнер, кавалер ордена Трудового Красного знамени), Хасанов Равиль Ф. (комбайнер, кавалер ордена Трудовой Славы III степени), Аллаяров Садик З. (механизатор, Заслуженный работник селского хозяйства РБ). Комсомольцы стали основной силой в поднятии целинных и залежных земель. В 50-е годы было поднято 984га целины.

60-е годы: В 1961 году колхозы «Урняк» и «Кызыл байрак» объединяются в один колхоз «Кызыл маяк». Председателем стал Мусин Чигатай (по воспоминаниям Мусина Х.Л.). Секретарем комсомольской организации выбрали Мурзагалина Амира Гильметдиновича (1937г.р.). Сын председателя колхоза Мурзагалина Гильметдина Альтафетдиновича, погибшего в 1943 году на фронте. Комсомольская организация в эти годы состояла из пяти первичных организаций, в которых насчитывалось 300 комсомольцев. Заместителем комсорга выбрали Ишмухаметова Вафу, жителя д. Второе Иткулово.

Мурзагалин А.Г. впоследствии работал секретарем партийной организации колхоза (1967-1975). В 1975-1985 гг. был председателем колхоза имени Салавата. За эти годы колхоз имени Салавата добился высоких показателей не только в производстве, но и в строительстве новых ферм, зерноскладов, тракторных парков. Были построены здания средней школы (1961г.), сельского клуба (1965г.), 3-хэтажное здание Нигаматовской средней школы (1978г.), 16-квартирный двухэтажный жилой дом.

Аллаяров Салават Муртазиевич, 1941 г.р., Заслуженный учитель РБ

Сын первого секретаря Нигаматовской комсомольской организации Аллаярова Муртазы., с детства воспитывался в духе комсомола и компартии. Прошел ступени всех общественных организаций. После окончания БГУ в 1964-2001гг. работал в школах Баймакского района учителем химии и завучем. В 1968-1985гг. входил в состав приемной комиссии БГМУ.

 

70-е годы: Секретари комсомольской организации: в 1971-1973 гг. Хисаметдинова Сания Сафеевна, работала начальником почты в д.Нигаматово, в г.Сибай. Заслуженный работник печати и связи РБ. 1977-1979гг. – Усманова Гульсира Сулеймановна (1956г.р.). Активисты-комсомольцы: Ахмерова Масура Б.(пионервожатая в Нигаматовской школе, затем – библиотекарь сельской библиотеки, Заслуженный работник культуры),  Мансуров Ринат Г.(водитель автобуса), Гатауллин Садик Ф.(механизатор, комбайнер), Каримов Раис Х., Кусеев Айрат Н.(механизаторы, заслуженные работники сельского хозяйства), Ахметова Надира У.(работала дояркой, затем – заведующей молочно-товарной фермой №2), Мурзагалина Ляля А. (пионервожатая, художественный руководитель клуба).

 

Гарифуллин Урал Галеевич (1954г.р.), заслуженный работник сельского хозяйства. Комсомолец-активист, в последующем - член КПСС. После службы в рядах Советской Армии вернулся в родной колхоз. Долгие годы работал бригадиром растениеводческой бригады, председателем ревизионной комиссии колхоза. Внес огромный вклад в развитие экономики и укрепление материально-технической базы колхоза в годы перестройки и обновления. Добивался высоких экономических показателей. Был председателем участковой избирательной комиссии.

 

Каримов Раис Хамзович. Родился в 1957г.в д.Нижнеяикбаево. Окончил Нижнеяикбаевскую начальную, Нигаматовскую среднюю школы. После армии до сегодняшнего дня работает механизатором СПК им.Салавата. Заслуженный работник сельского хозяйства РБ.

 

80-е годы: Секретари комсомольской организации в 1983-1984гг. Мавлютов Зуфар Гайфуллович (1961г.р.). В эти годы Нигаматовская комсомольская организация носит имя Салавата Юлаева. В ее рядах насчитывается 120 комсомольцев. В 1984-1985 гг. – Мусин Якуп Агзамович (1963г.р.), в 1985-1987гг. – Кагарманов Батыр Фасхетдинович (1962г.р., работал гл.агрономом колхоза, фермер),

Передовики-комсомольцы: Гатауллин Афтар Ф., Расулев Факил А. (механизаторы), Мухамедьянов Радик Х. (механизатор трактора К-700, за хорошую работу награжден путевкой в Кубу), Якупов Ильдар Н. (механизатор, бригадир растениеводческой бригады №4), Хасанов Нургале Х. (водитель), Рахимов Миннигале С., Мустафин Расих А. (скотники), Мурзагалин Расих С. (табунщик), Ишкуватова Хумайра М., Кашапова Альсима З., Хусаинова Мадина З. (доярки).

 

Секретари Нигаматовской комсомольской организации

1. Аллаяров Муртаза – 1925-1931гг.

2. Утарбаев Шарифулла – 1931 - 1933 гг.

3. Гайсин Аюп – 1933 - 1937 гг.

4. Валихов Сергей – 1942 – 1949 гг.

5. Мухаметшин Гале – 1949 – 1950 гг.

6. Гатауллин Фазылгаян – 1953 – 1955 гг.

7. Мурзагалин Зиганнур – 1955 – 1956 гг.

8. Рахмангулов Рафак – 1956 – 1957 гг., 1960 – 1961 гг.

9. Идрисов Ахат – 1957 – 1959 гг.

10. Мурзагалин Амир – 1959 – 1960 гг.

11. Барлыбаев?

12. Хажин Равиль

13. Хисаметдинова Сания – 1971 – 1973 гг.

14. Усманова Гульсира – 1977 – 1979 гг.

15. Мавлютов Зуфар – 1983 – 1984 гг.

16. Мусин Якуп -1984-1985гг.

17. Кагарманов Батыр – 1985-1987 гг.

                  23. Ниғәмәтауылытарихы

Ниғәмәт урта мәктәбе тарих кабинеты

Эшләне: Рәхимова Тәслимә Харис ҡыҙы,

Инеш һүҙ

Борон-борондан башҡорт халҡы үҙенең ер-һыуын, ете быынын, йәғни шәжәрәһен белеүҙе мотлаҡ тип һанаған. Шулай уҡ ата-бабаларыбыҙ һәр ырыу, һәр ауыл сиктәрендә халыҡ йолаларының үтәлеүен, дини ҡанундарҙың күҙәтелеүен, әхлаҡи тәрбиәнең еренә еткереп башҡарылыуын бер ваҡытта ла күҙ уңынан ысҡындырмағандар. Ауылдарҙа сетерекле хәлдәр килеп сыҡҡанда кәңәш итерҙәй аҡһаҡалдар, тыуған илен һаҡларҙай, үҫеп килгән малайҙарға таяныс та, үрнәк тә булырҙай ир-азаматтар, йәш-елкенсәкте, ҡыҙ-ҡырҡынды иманлы, инсафлы итеп тәрбиәләрҙәй ил инәләре булған. Уларҙың араһында уҡымышлы кешеләр күп тә булмаған, ләкин халҡыбыҙ үенең ғилемен, тарихын, мәҙәниәтен киләсәк быуынға тапшыра, еткерә алған. Быны ул күберәк ауыҙ-тел ижады – ҡобайырҙар, легендалар, йырҙар, риүәйәттәр, әкиәттәр, мәҡәл-әйтемдәр аша эшләгән. Батырҙар, сәсәндәр, уҡымышлы кешеләр миҫалында үҫеп килгән быуынды тәрбиәләгәндәр, үткән ваҡиғаларҙан, тарихтан фәһем алырға өйрәткәндәр.

Тарихты белеү әле лә бер тәрбиә сығанағы ул. Тарихты өйрәнеү, уға ҡарата ҡыҙыҡһыныу һөҙөмтәһе булып һуңғы йылдарҙа онотола башлаған күп шәхестәребеҙҙең исемдәре кире халыҡҡа ҡайтарылды: Әхмәтзәки Вәлиди, Алдар батыр Иҫәкәев, Буранбай сәсән Ҡотдосов, Мөжәүир хәҙрәт Сиражетдинов, Мөхтәр Байымов, Зәйнулла ишан Рәсүлев… Уларҙың һәр береһе тарихта юйылмаҫ эҙ ҡалдырған.

Һәр шәхестең тарихы булған кеүек, һәр ауылдың да үҙ тарихы бар. Ләкин Башҡортостан ауылдарының, шул иҫәптән Ниғәмәтауылының да, тарихы тейешенсә өйрәнелмәгән, таянырлыҡ фәнни-популяр хеҙмәттәр ҙә етерлек түгел.

Шулай ҙа һуңғы йылдарҙа Башҡортостанда милли-мәҙәни проблемаларға иғтибарҙың артыуы, шәжәрә байрамдары үткәрелеүе был проблемаларҙы хәл итеүгә булышлыҡ итә. Күп райондар, ҡалалар үҙҙәренең тарихын, мәҙәниәтен, ижтимағи-сәйәси үҫешен сағылдырған китаптарын, брошюраларын сығарҙы. Мәҫәлән, Баймаҡ районы 1998 йылда “Сказание о земле Баймакской” исемле китап сығарҙы. Билдәле крайҙы өйрәнеүсе Ә.Сәйғәфәровтың “Баймакский край”, “Баймаҡ районының ер-һыу атамалары”, В.Буранбаевтың “Күк Ирәндек буйында” китаптары ҙур әһәмиәткә эйә. Шулай уҡ айырым ауылдар тураһында тарихи брошюралар ҙа күренә башланы: “Беҙ – байымдар”, “Шүлкә”, “История Яковлевки: от хутора к селу”. Баймаҡ районы ауылдарының тарихын асыҡлауҙа тарихсы-ғалим Әнүәр Зәкир улы Әсфәндиәровтың “История сел и деревень Башкирской АССР” исемле күп томлы китабы төп сығанаҡтарҙың береһе булып тора. Был китаптың икенсе томында ул Баймаҡ районы ауылдары, шулар араһында Ниғәмәт ауылы, тураһында ла ҡыҫҡаса тарихи мәғлүмәттәр килтергән.

Ниғәмәт ауылы тарихын сағылдырған был яҙмалар күберәк оло быуын кешеләре һөйләгән буйынса һәм “Салауат исемендәге колхоз йылъяҙма”һына таянып яҙылды.Беҙҙең төп маҡсат – Ниғәмәт ауылы тураһындағы яҙма һәм яҙма булмаған сығанаҡтарҙы бер урынға туплау, тәртипкә килтереү, ауылдың шәжәрәһен төҙөү, ырыу-ара исемдәрҙе асыҡлау, ауылдың абруйлы кешеләренең исемдәренбарлау. Ғөмүмән, үҙ илеңдең, республикаңдың, халҡыңдың тарихын белер өсөн иң алда тыуған ауылыңдың тарихын белеү мотлаҡ.

Ниғәмәт ауылы тураһында тарихи сығанаҡтар:

Ауылдарҙың тарихы бер-береһенә бик тығыҙ бәйләнгән: бер ауылдың тарихын өйрәнә башлаһаң, ул әллә күпме “ептәр” менән икенсе, өсөнсө ауыл менән бәйләнгән булып сыға. Был хәл бик ябай аңлатыла: башҡорттар борон күсмә тормошта йәшәгән һәм яңынан-яңы ауылдарға нигеҙ һалған.

Ниғәмәт ауылының тарихы, уға башлап нигеҙ һалған кешеләрҙең сығышы 2-се Этҡол һәм Таулыҡай ауылдарына барып тоташа.

1815 йылда 2-се Этҡол ауылынан 8 ғаилә (Ишәле Юлъяҡшин, Һабанғол Ишбулатов, Ҡырғыҙбай Игебаев, Ғабдулла Чурин, Нәзир Барғотов, старшина писары Уҡра Ишбулдин, Әбделмән Уңғаров, Йәнекәй Моҡасов ғаиләләре менән айырылып сығып, Ирәндек тауҙары буйында Моҡас Райманов (1722-1812) утары урынында ауылға нигеҙ һалалар. 1816 йылда был ауылға тағы ла 11 ғаилә күсеп килә. Был ғаиләләр араһында 3 ғаилә Нуғай ауылынан була.

Моҡаста йәшәүсе Килдекәй Ҡәҙерғолов (1766 й.), уның улы Ниғмәтулла Килдекәйев (1791й.) 15 ғаилә менән 1847 йылда яңы ауылға – Ниғәмәт ауылына – нигеҙ һалалар.

1850 йылда 15 өйҙә 50 ир һәм 40 ҡатын-ҡыҙ йәшәгән. 1920 йылда ауылда 38 өйҙә 208 кеше йәшәгән.”

Ниғәмәт ауылының тарихы тағы ла бер ауыл – Исхаҡ ауылы менән тығыҙ бәйләнгән.Хәҙер Исхаҡ ауылы юҡ инде, ләкин бөгөнгө көндә Ниғәмәт ауылында йәшәгән бер нисә ғаилә үҙҙәренең төпсығышын Исхаҡ ауылы менән бәйләй. Исхаҡ ауылына Таулыҡай ауылы кешеләре нигеҙ һалған.

1792 йылда Таулы йылғаһы ҡушылдыҡтары Сыбалайыр һәм Саҡмағош йылғалары буйында Исхаҡ Солтанов етәкселегендә 50 кеше яңы ауыл – Исхаҡ ауылына нигеҙ һала. Уларҙың араһында Исхаҡтың улдары Хоҙайназар, Байназар (уның улы Ғәлимйән), Ҡотлобирҙе һәм шулай уҡ Сәлим һәм Сырсыбай Солтановтар, Әхмәр һәм Әхмәт Сәғитовтар, Сәлих Ҡотлобирҙин (уның улы Имелбай), Кейекбай Игебаев була. VIII ревизия 89, X – 150 кеше күрһәтә. Ләкин ерҙәргә булған талаш уларҙы кире ауылдарына ҡайтырға мәжбүр итә.

Тимәк, яңы ауылдар тик иркен һәм талашһыҙ ерҙәр булған урындарҙа ғына барлыҡҡа килгән. Бынан башҡа ауыл тирәһе тәбиғәте менән бай, урманы һәм һыуы йәнәш булырға тейеш булған.

Ниғәмәт ауылы кешеләре, 2-се Этҡол, Байым, Исхаҡ, Сәйетбаттал (икенсе исеме Ҡуяндар) кешеләре кеүек үк, күберәк малсылыҡ менән шөғөлләнгәндәр, бергәләп Урал тауҙарына Бетерә, Салажа, Маригина йылғалары, Әлекәй, Ҡашҡа-Айғыр шишмәләре буйҙарына һәм Ирәндек тауҙары яғына Сереккүлгә, Һаҡмар буйҙарына йәйләүҙәргә күсеп йәйләгәндәр.

Башҡорттарҙың йәйләп йөрөгән ваҡыттары риүәйәттәрҙә, әкиәттәрҙә, шәжәрәләрҙә һаҡланып легенда булып яңы быуындарға барып еткән.

Легендалар нимә һөйләй һуң?1815 йылда 2-се Этҡол ауылынан 8 ғаилә айырылып Ирәндек тауының көнсығыш битләүенә Моҡас ауылына нигеҙ һалалар. Был ысынбарлыҡ, әлбиттә, легенда-риүәйәт булып ҡалған.

Йәй башланыу менән улар тыуған яҡтарына, Һаҡмар буйына йәйләүгә күсеп килер булғандар. Улар араһында 1766 йылда тыуған Килдекәй Ҡәҙерғолов та булған. 1791 йылда Килдекәйҙең улы донъяға килгән. Килдекәй Ҡәҙерғолов хәлле генә кеше булған. Ул йылҡы һәм бер нисә һарыҡ һуйып, сабыйға исем ҡуштырыу табынына Һаҡмарбуйында йәйләүҙә ятҡан ырыуҙаштарын йыйған. Халыҡ йыйылып бөткәс, иң оло абруйлы аҡһаҡалға һүҙ биргәндәр.

Аҡһаҡал: “Ҡәрҙәштәр, беҙ бер ырыуҙан булһаҡ та, бер нисә араға бүленгәнбеҙ, төрлө исем йөрөтәбеҙ. Ә ауылыбыҙҙың исеме юҡ. Сабыйға Ниғмәтулла тип исем ҡушайыҡ, ә ауыл Ниғәмәт тип аталһын. Ниғәмәт байлыҡты, муллыҡты аңлата”, - тигән. Аҡһаҡал менән барыһы ла ризалашалар – “Быйыл иген, бесән яҡшы үҫте, малдарыбыҙ ишәйҙе. Аллаһы тәғәлә беҙгә байлығы, муллығы менән бергә ир-бала ла бирҙе. Шуға күрә ауылды ошо сабый исеме менән йөрөтөргә фатиха бирәйек”, - тип доға ҡылалар. Һәм ошо көндән алып ауыл халҡы үҙҙәрен “Беҙ Ниғәмәт ауылынан” – тип ғорурлыҡ менән әйтә башлайҙар.

Ә Ниғәмәтулла Килдекәев бик аҡыллы, көслө, һомғол буйлы егет булып үҫеп еткән. Ғәҙел, батыр, йомарт булғаны өсөн уны йәштән үк ауылдаштары ихтирам иткән. ауылға исем ҡушыуға дәғүә итеүсе араларҙа талаш бөткән.

Өс ауыл – өс исем

Ауыл ҡарты Утарбаев (Ғатауллин) Ғөбәйтулла һөйләүенән: ”Ниғәмәт ауылы 1840-1850 йылдар тирәһендә көньяҡ-көнсығыш Уралда йәшәгән башҡорттар тарафынан нигеҙләнгән. Һаҡмар йылғаһының һул яҡ ярының матур урынында Ниғәмәт исемле кеше башлап өй һалып сыҡҡан. Хәҙерге көндә лә ауыл ошо исем менән йөрөтөлә.Таулы йылғаһының һул яғына Йәмәт исемле кеше өй һала. Ауыл, Таулының Һаҡмарға ҡойған ерендә урынлашҡанға күрә, Тамаҡ ауылы тип йөрөтөлә.

1790 йылдар тирәһендә Таулы йылғаһының уң яғына тәү башлап Исхаҡ Солтанов исемле кеше өй һала.

Ауылдар ҙурая һәм өс исем менән йөрөтөлә башлай. ХХ быуаттың башында Ниғәмәт ауылында 52 хужалыҡ, Исхаҡтҡ – 61 хужалыҡ, Тамаҡта – 23 хужалыҡ иҫәпләнә. Ләкин ул йылдарҙа йылдам үҫкән ауылдарға бик ҙур ҡаза – тиф ауырыуы килә. 1918 йылда башланған тиф былай ҙа ярым-яланғас башҡорт өйҙәренең йөмен-ҡотон ала. Ҡарындыҡ тәҙрәләре ҡыйшайған, нигеҙе батҡан, һалам түбәләре туҙған буш өйҙәр күбәйә. Ниғәмәт, Тамаҡ, Исхаҡ хужулыҡтарының өстән бер өлөшө генә ҡала. Исхаҡ ауылынан ғына 45 хужалыҡ юҡҡа сыға.

Тиф ауырыуынан ҡотолоп, әҙерәк тын алып, һауығып та өлгөрмәйҙәр, бөтөн илде тетрәндергән 1921 йылғы йотлоҡ башлана.

Иҙелеү, яфаларҙан ҡотолдоҡ, үҙаллы тормош башлайбыҙ, тип йөрөгән халыҡты был афәт тамам бөлдөрә, Исхаҡ ауылы халҡы бөтөнләй ҡырыла.

Был йылдарҙа тик бер генә көн яҡты донъяла йәшәр өсөн бесәй, эт, хатта кеше ашаған кешеләр була.

Ауылдың яңынан күтәрелеүе1922-1927 йылдар үҙгәртеп ҡороу, яңы тормош башлау йылдары була. Яңылыҡтар Ниғәмәт ауылын да урап үтмәй.

1927 йылда Ниғәмәт, Тамаҡ, Яйыҡбай ауылдары берләшеп, “Иптәштәр йәмғиәте” төҙөйҙәр. Ярлылар булған малдарын, ат көсөн, эш ҡоралдарын берләштереп эш башлайҙар. Ер бүлеп алалар, иген сәсәләр, бергәләп йыйып алалар. Артабан йәмғиәтте Ш.Хоҙайбирҙинисемендәге артель итеп үҙгәртәләр. Артелдең етәксеһе булып Фәйзулла Иҙрисов, Дауыт һәм Лоҡман Мусиндар, Ғөбәйтулла һәм Шәрифулла Утарбаевтар (Ғатауллиндар), Шөғәип Ғайсин йөрөй.

Яйлап булһа ла ауыл яңы тормошҡа аяҡ баҫа. Халыҡтың да күңеле күтәрелә. Яңы өйҙәр һалына, урамдар барлыҡҡа килә, тәүге техника күренә. Тәүге йылдарҙа артелдең 14 һыйыры, 18 аты, 6 һабаны, 1 молотилкаһы, 2 веялкаһы, 6 арбаһы, 5 санаһы булһа, 1931 йылда дүрт бригаданан торған “Сталин” колхозының 70 һыйыры, 210 йылҡы малы, 11 һабаны, 4 молотилкаһы, 5 веялкаһы, 13 арбаһы, 16 санаһы була.

Был йылдарҙа колхоздың 1000 гектар ере була. 1934 йылда ауылға беренсе тапҡыр өс төрәнле һабан һәм тәгәрмәсле өс трактор алалар, ә 1935 йыыда “Сталинец” тракторы килә.

Ниғәмәт ауылы халҡын әле алда бик күп һынауҙар һәм уңыштар көтә: сәйәси репрессиялар, Бөйөк Ватан һуғышы, һуғыштан һуңғы ауыр йылдар, сиҙәм һәм ҡалдау ерҙәрҙе үҙләштереү, тәүге үҙйөрөшлө комбайндар, хужалыҡтағы уңыштар…

Ниғәмәт ауылында аралар һәм уларҙың

ялған исемдәре (ҡушаматтары)

Ауылдың тарихын өйрәнеүсе, Мусиндар араһының шәжәрәһен төҙөүсе Мусин Харис һөйләүенән:

“Бер ауылға берләшеп йәшәй башлағанға тиклем беҙҙең ырыу кешеләре ҡыш көндәре айырым утарҙарҙа, ә йәй йәйләүҙәрҙә йәшәгәндәр. был хаҡта ауыл тирәһендәге ер-һыу атамалары һөйләй: Муса утары, Утарбай утары, Хөсөй утары.

Шулай уҡ ырыу ҙа бер нисә араға бүленгән һәм араларҙың ялған исемдәре – ҡушаматтары булған.

Беҙҙең Мусиндар һәм Сиражетдиновтар араһы – “яһы табандар”, Ғатауллиндар, Юнысовтар һәм Утарбаевтар – “баталдар”, Ибраһимовтар һәм Ниғәмәтуллиндар – “тырыздар“, Ғайсиндар һәм Иҙрисовтар – “ҡутара һуҡҡыстар”.

Мул һыулы Һаҡмар туғайҙары йәйләүлектәр өсөн бик уңайлы булған, шуға күрә унда өйөр-өйөр йылҡылары, көтөү-көтөү малдары менән йәйләүгә ҡасандыр был яҡтарҙан Ирәндек буйына күскән кешеләр ҙә килгәндәр. Шундай йылдарҙың береһендә көҙгә табан “тырыздар“ араһында ир бала донъяға килгән. Уға ҡарттар байлыҡ, ырыҫ юрап, Ниғәмәтулла тип исем ҡушҡандар, ә йыл һайын йәйләгән ерҙәрен Ниғәмәт ауылы тип исемләр булғандар.

Ниғмәтулла үҫеп буйға еткәс, ата-олаталары йәйләгән ергә, Һаҡмар йылғаһы буйына килеп нигеҙ ҡорған. Уның менән бер нисә ғаилә лә бергә килгән. Шул ваҡыттарҙан башлап ауылдың исеме Ниғәмәт булып киткән.

Хәҙерге көндә Ниғәмәт ауылында ҡасандыр уға нигеҙ һалыусыларҙан 8 ара йәшәй: Ғайсиндар, Ғатауллиндар, Ибраһимовтар, Иҙрисовтар, Мусиндар, Ниғәмәтуллиндар, Юнысовтар, Утарбаевтар. “Яһы табандар” араһына ҡараған Сиражетдиновтар ғына репрессияға эләгеп, Силәбе яҡтарына ебәрелә.

Ниғәмәт ауылының урынлашыуы (1934й.)⁹

Шартлы билдәләр:

□ – өйҙәр                      2 – Муса ҡартатайҙың өйө

1 – мәсет                       3 – Фәттәхетдин ҡартатайҙың өйө

Иҫкәрмәләр

1 – Асфандияров А.З. История сел и деревень Башкирской ССР. Справочная книга. Книга вторая. – Уфа: Башк.кн.изд-во, 1991. – 192 с. – 26-я стр.

2 – шунда уҡ, 30-сы бит.

3 – Салауат исемендәге колхоз йылъяҙмаһы, Ниғәмәт.1986.

4 – Информант Мусин Харис Лоҡман улы, Ниғәмәт ауылы тарихын өйрәнеүсе, аралар шәжәрәһен төҙөүсе, 1928-1993 й.

7 – шул уҡ информант.

8 – информант Ғайсин Әғзәм Шөғәип улы, Ниғәмәт ауылы аҡһаҡалы, Бөйөк Ватан һуғышы ветераны, 1923-2007 й.

9 – Информант Мусин Харис Лоҡман улы, Ниғәмәт ауылы тарихын өйрәнеүсе, аралар шәжәрәһен төҙөүсе, 1928-1993 й.

 

24.Ауылымдың бөгөнгөһө

һәм иртәгәһе

 

Автор: Үрге Яйыҡбай төп дөйөм белем

биреү мәктәбенең ң класс уҡыусыһы

Ильсова Әлфиә Мирза ҡыҙы

                          Ғилми етәксе: Ильясова Миңнур Исмәғил ҡыҙы,

 Үрге Яйыҡбай төп дөйөм белем биреү

                                 мәктәбе уҡытыусыһы. 2013-2014 уҡыу йылы  

 

ТЕЗИСТАР

 

Секция: Башҡортостан тарихы һәм мәҙәниәте.

Тема: Ауылым, һиңә бәйле яҙмышым.

Автор: Ильсова Әлфиә Мирза ҡыҙы.

Етәксе: Ильясова Миңнур Исмәғил ҡыҙы

Маҡсат: ауылды статистик мәғлүмәттәр нигеҙендә өйрәнеү; уҡыусыларҙы патриотлыҡҡа өндәү; тыуған төйәккә ныҡлы иғтибар, лайыҡлы ихтирам сифаттарын, оло мөхәббәт тойғоларын үҫтереү.

Бурыстар: ауылдың статистик мәғлүмәттәрен төплө өйрәнеп, уны башҡа-ларға еткереү; йыйылған материалдарҙы туплау.

Тикшереүҙең актуаллеге: Ауылдың үҫешенә ҡағылышлы статистик мәғ-лүмәттәргә әһәмиәт бирелмәй. Ваҡыт үткән һайын яңырып торған күр-һәткестәр йыйып һәм һаҡланып барылмай, шунлыҡтан ауылға ҡағы-лышлы ҡайһы бер мәсьәләләрҙә факттар дөрөҫ күрһәтелмәй.

Тикшереүҙең методикаһы: Тикшереү эшендә ауыл Советы, райондың статистика бүлеге тарафынан бирелгән һәм гәзит-журналдарҙа баҫылған материалдар ҡулланыла. Был яҙмаларҙы ентекле анализлап, дөрөҫлөккә тартым булған факттарҙы ғына айырып алып, дөйөм нигеҙ булдырылды.

Тикшереүҙең һығымтаһы: Ауылдың йылъяҙмаһын төҙөргә терәк сығанаҡ булырҙай материал туплана. Был дөйөм һәм берҙәм көс талап итеүсе изге эш, шуға күрә ауылының яҙмышына битараф булмағандарҙың бары-һының да хеҙмәттәшлек итеүе мотлаҡ кәрәкле. 

 

Йөкмәткеһе

Инеш өлөш

Белешмә

Төп өлөш. Ауыл тарихынан

Ауылымдың бөгөнгөһө – һандарҙа

“Иң-иңдәр”

Йомғаҡлау. Ауылым кисә һәм бөгөн

Ҡулланылған әҙәбиәт һәм сығанаҡтар

 

ИНЕШ ӨЛӨШ

Кеше Бөйөк Ер шарының ҡайһы ғына тарафында донъяға килмәһен, барыбер ҙә һәр кеме өсөн үҙенең тыуған ере яҡын һәм ҡәҙерле, ҡабатланмаҫ һәм берҙән-бер генә була. Яҡты донъяға үҙ күҙҙәре менән баҡҡанынан алып, оло тормош юлдарына ныҡлы аҙымдар менән атлап, сит яҡтарға сығып киткәнендә лә уның күңелендә үҙенең тыуып үҫкән ере мәңгелеккә һаҡланып ҡала: ҡат-ҡат төштәренә кереп йонсота, һарғайтып һағындыра. Тыуған яғын үҙ ғүмерендә бер тапҡыр булһа ла һағынмаған кеше бармы икән был донъяла? Ай-һай, юҡтыр! «Ожмах булһа ла торған ер, һағындыра тыуған ер», «Сит ерҙең сәскәһенән үҙ ереңдең дегәнәге артыҡ», «Тыуған ер – алтын бишек»… Бының ише мәҡәл-әйтемдәрҙе әллә күпме дауам итергә мөмкин. Шиғыр-йырҙарҙа, повесть-романдарҙа һәм тағы ла әллә ниндәй әҫәрҙәрҙә һис шикһеҙ тыуған ил, ғәзиз атайсал темаһына арналған нәмәләрҙе күп итеп табырға була. «Тыуған ил, тыуған төйәк» темаһына мөрәжәғәт итеп, кеше уға ҡарата мәңгелек мөхәббәтен, унда тотҡан урынын белдерә. Был юҡҡа ғына түгел. Тимәк, «тыуған ил, тыуған төйәк» төшөнсәһе барыһы өсөн дә мәңгелек актуаль тема.

  Тыуып үҫкән ғәзиз еребеҙҙең һағыныу-яратыуҙарға ғына түгел, ә һаҡлау-ҡурсалауға ла мохтаж икәнлеген белһәк ине. «№аҡлау-ҡурсалау» тигәс, тыуған яҡтың йылға-күлдәрен, урман-ҡырҙарын экологик йәһәттән таҙа тотоу, уны бысратмау; кейек-януарҙарына зыян килтермәү, буштан-бушҡа тәләфләмәү тип аңларға мөмкиндер бәлки. Дөрөҫ, быныһы ла бик кәрәк. Ләкин шул уҡ ваҡытта үҙ төйәгеңдең тарихын, шәжәрәһен өйрәнеү, тыуған ереңдән сыҡҡан арҙаҡлы шәхестәрҙе асыҡлау, нәҫел тамырҙа-рыңды барлау ҙа иң кәрәкле, мотлаҡ эштәрҙән һанала. Бына ошо була ла инде тыуған ереңдең рухи хазиналарын һаҡлау. Арабыҙҙа тыуған ауыл-дарының тарихын белмәгән, уның менән бер ҡыҙыҡһынып та ҡарамаған, хатта ауылдарының атамаһы ни өсөн шулай булғанлығын, уның ҡайҙан килеп сыҡҡанлығын да аңлатып бирә алмаған кешеләр бар. Айырыуса, йәштәр араһында. Нимә был – вайымһыҙлыҡмы әллә тәрбиәһеҙлекме?..

  Был тикшеренеү эшемдең төп темаһы итеп тыуған ауылым тарихын өйрәнеүҙе алыуым осраҡлы ғына булманы. Сөнки беҙҙең ауыл тураһында дөйөмләштерелгән теүәл генә яҙма документтар юҡ кимәлендә. Булған-дары ла ҡыҫҡаса форматта, бер-нисә һөйләм менән генә тиерлек бирелгән ҙур булмаған текстарҙан ары китмәй. Тағы шуны билдәләп китер инем: һәр төрлө фаразлауҙар, ғәмәлгә тура килмәҫтәй нигеҙһеҙ факттар, бәхәсле урындар йыш осрай материалдарҙа. Был инде крайҙы өйрәнеүселәрҙең, тарихсыларҙың фекер уртаҡлыҡтары булмауҙан килеп сыға торғандыр.

 

Билдәләп үтелгәндәрҙән сығып:

– ауылым тарихын төплө өйрәнеүҙе (был юҫыҡта быға тиклем әҙәбиәттә баҫылып сыҡҡан мәғлүмәттәрҙе терәк материалдар сифатында ҡулланып, уларҙы яңылары менән байытып һәм мөһим факттарҙы хәлемдән килгәнсә дөрөҫләп ҡуйыуҙы);

– йәштәштәремде пат