Объединенная повелительно-желательная парадигма

Поскольку наиболее употребительными являются повелительное наклонение и 1-е лицо ед. и мн. числа желательного наклонения, эти формы часто объединяются в следующую единую парадигму, имеющую смешанные личные аффиксы III и IV групп:

Лицо Ед. число Мн. число
1-е yazayım (напишу-ка я) geleyim (приду-ка я) yazalım (давайте напишем) gelelim (давайте придем)
2-е yaz (напиши) gel (приходи) yazın или yazınız (напишите) gelin или geliniz (приходите)
3-е yazsın (пусть он напишет) gelsin (пусть он придет) yazsınlar (пусть они напишут) gelsinler (пусть они придут)

Новые слова

hiç — совсем, вовсе (усиление отрицания)
ceviz — орех (грецкий)
kabak — тыква
kafa — голова
meraklı — любопытный, любознательный
telaş — волнение, беспокойство
aradan… geçti — тем временем прошло …
toprak — земля
tavşan — заяц
gürültü — шум
daha — еще
hafta — неделя
kez, defa — раз
hepsi — 1) все, 2) все (они)
tas — чашка; миска; таз
komşu — сосед
kazan — казан, котел
yuvarlak — круглый
yuvarlamak — катить
yuvarlanmak — катиться; скатиться
tencere — кастрюля
ağrı — боль
ağrımak — болеть
çare — средство
..е inanmak - верить (кому-либо, чему-либо)
..i merak etmek - интересоваться (чем либо)
..i baştan savmak - отвязаться от (кого-либо, чего-либо), избавиться
gözü..e ilişmek - увидеть (что-либо); попасться на глаза (о чем-либо)
davet etmek - пригласить
ağırlamak - хорошо принять, угостить
kapı çalınmak - послышаться (о стуке в дверь)
çalmak - стучать (в дверь)
tanımak - знать (кого-либо); быть знакомым
…e buyur etmek - пригласить (например, за стол)

Упражнения

I.Переведите на русский язык.

I. Söyleyin lütfen, hangi ülke Türkiye’nin kuzey komşusudur? 2.Bu ördek çok büyük, tencereye sığmaz, Aliye söyle, daha büyük bir tencere veya kazan getirsin. 3.Söyleyin lütfen, bu adam yuvarlak masa toplantısına ne sıfatıyla başkanlık edecek? 4.İşe kısa bir ara verelim, bu denli ağır taşlar yuvarlamaktan benim ayaklarım, dizlerim, bileklerim ağrıyor. 5. Ya bilim bu korkunç yeni hastalığa karşı çare bulsun, ya da insanoğlu ölsün, yer yüzünde hiç kalmasın. 6. Gözün bir kaplumbağaya ilişti ve ben sordum: söyleyiniz lütfen, ben şunu merak ediyorum, bu hayvanlar ne zaman ortaya çıktı ve nasıl gelişti. 7. Bu meşhur savaş kahramanını bize davet edelim, onu iyice ağırlayalım, onunla tanışalım. 8. Tırnaklarımı kesin ve temizleyin, bahçede çalıştım, tırnaklarımda toprak ve toz var. 9. Kapıyı çalmayın, içinde kimse yok, hepsi tarlaya gitti. 10. Baştan savma iş yapmasınlar, iyi çalışsınlar. 11. Ali’nin kurşunu kabağa isabet etti, “Ali, bu kez (bu defa) şu cevize isabet ettir”, dedik. 12. Maymunun kafası pek büyükmüş, insandan daha akıllı olmasın (как бы она не оказалась умней человека; а что, если она умней человека) 13. Bütün halk telaş içinde, insanlar, ekmek fiyatı artmasın diye söyluyorlar. 14. Masanın ortasına üzüm dolusu tas koyalım. 15. Aradan üç hafta geçti, onlardan cevap yok, bir mektup daha yazalım. 16. Komşuya söyle, о kadar gürültü yapmasınlar. 17. Bu adam yalancı, ona inanmayınız.

II. Переведите на турецкий язык.

1. У меня болит гнилой зуб, давайте его удалим. 2. Скажите, пожалуйста, мне интересно знать, когда на земле жили эти человекообразные создания? 3. Скажите, пожалуйста, знаете ли вы (лично) этого ученого? 4. Скажите, пожалуйста, эти частицы летят в пространстве по направлению к солнцу? 5. Скажи, пожалуйста, почему ты такой любопытный? 6. В дверь постучали, посмотри-ка, кто там. 7. Как бы армия этого властителя не захватила нашу страну. 8. Мне понравился тот заяц, давайте его купим. 9. Скажите, пожалуйста, что было первым орудием человека? 10. Пусть они приедут через неделю, сейчас у нас много работы.

Турецкие пословицы

Allah zengine mal verir, fakire çocuk.
Allah seni Sultan Selime vezir yapsın.
Ak köpek, kara köpek, ikisi de köpektir.
Ağır taş yerinden oynamaz.
Rüzgarın önüne durulmaz.
Önüne bakma, sonuna bak.
Oğlun oktur, her evde yoktur.
Kurttan çoban olmaz.
Bir okla iki kuş vurulmaz.
Bir eliyle verir, iki eliyle alır.
Araba ile tavşan avlanmaz.

vezir — визирь kara — черный avlamak— охотиться

Загадки

Bir ufacık mezar bütün dünyayı gezer (ayakkabı).

Dağda tak eder, evde yatar (balta).

Sıcacık sıcacık içilir Ondan vaz mi geçilir? (çay)

Ufacık bir şeydir dünyayı gezer (para).

ufacık - küçücük
tak — звукоподражание: тук-тук
yatmak —лежать

Из народных песен-мани

Türkülerim iyi mi?
Daha soyleyim mi?
İsmar eyle, ey hanım,
Yanına geleyim mi?

türkü — тюркю, народная песня
ismar eyle — заказывай

Обороты и выражения

Yok canım! — Да нет! Да ну!
Olur mu? — Разве такое бывает?
Aman! — Ох! ой! боже!
Hayrola! — Доброе утро! Привет!
Sizlere omür — Приказал долго жить
Başınız sağ olsun — Дай вам бог долгих лет жизни (говорится человеку, потерявшему близкого)
Bak! — Послушай!
Hey! — Эй, послушай!

Nasreddin Носа hikayeleri

Içinde ben de vardım

Bir gün komşuları hocaya sormuşlar, “Hocam, dün gece sizin evden gürültüler duyduk, önemli bir şey mi oldu?”. Носа cevap vermis “Yok canım… Benim kaftan merdivenlerden yuvarlandı”. Meraklı komşular, “Olur mu Носа kaftan о kadar ses çıkarır mı?” demişler, Носа da cevap vermiş “lçinde ben de vardım”.

kaftan — кафтан

Kazan öldü

Günlerden bir gün, Носа komşusundan bir kazan alır, işini bitirir, içerisine de bir tencere koyar, komşusuna götürür. Komşusu kazanının içerisindeki tencereyi görür, “Hayrola Hocam bu nedir?” diye sorar. Носа, “Aman komşum,senin kazan gebeymiş, doğurdu” der ve kazan ile tencereyi bırakır. Komşu da hiç bir şey söylemez,kazanla tencereyi alır. Bir süre sonra, Носа yine kazanı ister. Komşu bakalım bu defa Носа kazanla birlikte ne verecek diye merak eder, kazanı Hocaya verir. Ancak,aradan uzun zaman geçmesine rağmen Носа kazanı getirmez. Komşu bunu merak eder, Hocaya gider ve kazanı ister. Носа üzgün bir biçimde “Ah komşum ah,sizin kazan sizlere omür öldü, başınız sağ olsun” der. Komşusu güler cevap verir, “Hocam hiç kazan ölür mü?” Bunun üzerine Hoca,”Komşu komşu,kazan doğurdu dedim inandın,kazan öldü dedim niçin inaimıyorsun?” der adamı başından savar.

Bas ağrısının çaresi

Bir gün biri hocaya, “Hocam, başım çok ağrıyor ne yapsam da geçse” demiş. Носа, “Bak, birkaç gün önce benim de dişim ağrı yaptı, çektir dediler, çektirdim geçti” demiş.

Allahın işi

Günlerden bir gün, Носа bahçesindeki ceviz ağacının altında uzanmış. Bir ara gözü ağaçtaki cevizlere ve bahçedeki коса bal kabaklarına ilişmiş. “Hey Allahın işi, kocaman ağaçta küçük küçük cevizler, incecik bitkilerde коса коса bal kabakları” demiş. Bu arada rüzgarın etkisiyle ceviz ağacından hocanın kafasına bir ceviz düşmüş. Носа telaşla başını gök yüzüne kaldırmış “Aman Allahım, sen işini doğru yapmışsın, cevizler ağaçta, bal kabakları da toprakta daha iyiymiş.

bir ara — однажды, как-то; и вот
коса — громадный, большой
kocaman — громадный

Tavşanın suyunun suyu

Köylünün biri bir gün Hocaya bir tavşan getirir. Носа da köylüyü eve davet eder, ağırlar, yedirir, içirir.

Bir hafta sonra köylü yine gelir, “Bir hafta önce bir tavşan getirdim ya” der. Носа bu kez de köylüyü eve davet eder, çorba içirir, bir güzel ağırlar.

Aradan bir hafta daha geçer. Hocanın evine birkaç köylü gelir. “Iki hafta önce bir köylü sana tavşan getirmiş, biz о köylünün komşularıyız” derler. Носа onları da eve alır, ağırlar, nesi var, nesi yoksa hepsini önlerine koyar.

Aradan bir sure geçer. Bir sabah, hocanın kapısı çalınır. Носа, “Buyrun ağalar, ne istiyorsunuz?” der. Köylüler, “Носа efendi, bir sure önce bir köylü sana tavşan getirmiş, biz о köylünün komşularının komşularıyız” derler. Носа onları da eve davet eder. Yemek zamanı gelir. Носа ortaya коса bir tas su getirir ve köylüleri buyur eder. Köylüler, “Aman hoca efendi bu nedir?” diye sorarlar. Hoca, “Bu da tavşanın suyunun suyu” diye cevap verir.

Диалоги

Otelde

— Gün aydın
— Gün aydın efendim.
— Iki yataklı boş odanız var mı?
— Var efendim.
— Lütfen, oda arka tarafta olsun, penceresi avluya ve denize baksın.
— Olur efendim.
— Fiyatı ne kadar?
— Bir gece 2 bin lira.
— Aslında çok pahalı, fakat olsun, odayı tutuyorum.
— Şu fişi doldurmanız lazım. Adınızı, soyadınızı, baba adını, doğum tarihinizi, doğum yerinizi yazacaksınız… Siz kaç gün kalacaksınız?
— Bir hafta.
— Onu da yazınız, lütfen
— İşte yazdım, buyrun.
— Teşekkür ederim.
— Rica ederim.
* * *
— Otelde yedi gün mü kalacaksınız?
— Kesin değil. Aslında uzatacağım.
— Ne kadar uzatacaksınız?
— Ayın 23′üne kadar.
* * *
— Odada telefon var mı?
— Var efendim. Şehir içi konuşmalar için otel santralından şehri istersiniz. Bunun için para vermezsiniz. Fakat şehirler arası ve
yabancı ülkelerle konuşma paralıdır.
* * *
— Iyi günler hanımefendi.
— Iyi günler.
— 556 78 24 numarayı verir misiniz?
— Hemen veriyorum, ayrılmayınız.

Комментарий к диалогу

fiş — бланк
santral — телефонная станция
numara — номер (телефона)

Контрольные упражнения

I. Прочитайте и переведите следующие предложения, оформляя их в виде двух сингагм. Обычно главное фразовое (логическое) ударение находится во второй синтагме на слове, предшествующем сказуемому, иногда оно может падать на само сказуемое или на другое выделяемое по смыслу слово в пределах второй синтагмы. Слоги, имеющие главное фразовое ударение, подчеркнуты. Приведены пары идентичных или почти идентичных предложений, отличающихся лишь порядком слов и соответственно интонационным выделением различных членов предложения. Обратите особое внимание на обязательное оформление винительным падежом прямого дополнения, если оно находится в первой синтагме и отделено от сказуемого другими словами. Образец:

а) Nisan ayına kadar yüz yeni iş yeri yaratacağız
— До апреля месяца мы создадим сто новых рабочих мест.

Yüz yeni iş yerini nisan ayına kadar yaratacağız
— Сто новых рабочих мест мы создадим до апреля месяца.

б) Bu şehirde yeni bir hastane kuralacak.
— В этом городе будет построена новая больница.

Yeni hastane bu şehirde kurulacak.
— Новая больница будет построена в этом городе.

а) Предложения, содержащие прямое дополнение:
1. Bu derste tarih öğreniyoruz. Tarihi bu derste öğreniyoruz. 2. Tanrı sonsuz bir Evren yarattı. Sonsuz Evreni tanrı yarattı. 3. Benim ekmeğimden bir parça ayırdım. Ikinci parçayı senin ekmeğinden ayıralım. 4. Elli bin liraya yeni bir takvim aldım. Yeni takvimi elli bin liraya aldım. 5. Torunuma silgi, cetvel ve defter getirdim. Silgiyi, cetveli ve defteri torunuma getirdim. 6. Ağacın altında akıllı karıncalar çok katlı bir ev yapmışlar. Ağacın altındaki çok katlı evi karıncalar yapmış.

б) Предложения, не содержащие прямого дополнения:
1. İki yüz bin yıl sonra bu yıldız sönecek. Bu yıldız iki yüz bin yıl sonra sönecek. 2. Rüzgar milyarlarca kar taneleriyle oynuyor. Milyarlarca kar taneleriyle rüzgar oynuyor. 3. Ondan sonra büyük bir sıçan gözüme ilişti. Büyük sıçan gözüme ondan sonra ilişti. 4. Dedem masanın başına oturdu. Masanın başına dedem oturdu. 5. Savaştan sonra yeni sosyal tabaka ortaya çıktı. Yeni sosyal tabaka savaştan sonra ortaya çıktı.