III. Переведите на русский язык.

1. Elimi yüzümu yıkamam lazım. 2. Kendi öz babanı sevmen lazım. 3. (Onun) bu sayıyı bulması gerek. 4. (Bizim) bu kravatı almamamız gerek. 5. Kaldırımdan inmeniz gerekir. 6. Onların işi aksatmamaları gerekir.

IV. Переведите на турецкий язык.

1. Тебе нужно одеться. 2. Нам нужно умножить тридцать на сорок два. 3. Мне нужно знать таблицу умножения. 4. Вам не следует одевать это платье. 5. Им не следует быть рассеянными. 6. Ему не следует идти в аптеку.
_______
“Не нужно” в значении “нет надобности” передается дательным падежом + gerek yok:
Onun eczaneye gitmesine gerek yok. — Ему нет надобности идти в аптеку;
Benim bunu ona söylememe gerek yok. — Мне нет надобности говорить ему об этом.

V. Переведите на турецкий язык.

1. Приставь к этой стене лестницу (dayamak). 2. Не бросай сигарету на тротуар. 3. Сварливая женщина (şeytan kadın) не может себя сдержать (zaptetmek). 4. Мой старый муж впал в детство. 5. Я каждый день схожу на этой остановке. 6. Умножь восемнадцать на девять. 7. Сложи сто восемь и семьдесят два. 8. Вычти пятьсот шестьдесят из тысячи двадцати двух. 9. Машина сбила человека. 10. Вечером в деревне собаки начинают лаять. 11. В таком положении мы обычно берем полномочия директора на себя и снимаем деньги с банковского счета. 12. Мы на такие капиталовложения гарантийных писем не даем. 13. Солнце всходит из-за того леса. 14. Женщина дала лжецу пощечину. 15. Каждый вечер мы встречаемся с моим товарищем по классу перед гостиницей. 16. Эта кобыла сильная, она тащит за собой тяжелую телегу (araba).

 

 

Содержание урока 9:

• Будущее категорическое время
• Прошедшее время на -mış
• Условное наклонение
• Желательное наклонение
• Повелительное наклонение
• Объединенная повелительно-желательная парадигма
• Nasreddin Носа hikayeleri

Текст

Dünya ve Timur

Dünyaya iki hükümdarın sahip olmasına gerek yok. Dünya о kadar değerli değildir.
Timur
_________
Dünya iki hükümdarın sahip olacağı kadar değerli değildir”: Prof. Dr. Ismail Aka’nın “Timur ve Devleti” adlı kitabından (Ankara, 1991).

Dünya ile Güneş arasındaki uzaklık 150 milyon kilometredir. Güneşi bir top kadar küçültsek, Dünya ondan sekiz metrecik bir mesafede bulunur. Moskova’daysak, en yakın yıldız yine küçücük bir top biçiminde Paris’te olacak.

Dünyanın yaşı 3 milyar yıl kadardır. İlk bitkiler 340 milyon yıl önce ortaya çıktı, 310 milyon yıl önce ilk balıklar, 200 milyon yıl önce de ilk kurbağalar ve arkasından kaplumbağalarla timsahlar gelişti. İnsana yakın maymunlar 30 milyon yıl önce yaşamaya başladı. Insanımsı yaratıklar ilk taş aleti de 600 bin yıl önce yaptı, asıl insan olma yolunu tuttu. Dünyanın yaşı 24 saat kabul edilse insanoğlunun bütün tarihi son 30 dakikaya sığar.

Dünya sonsuz Evrenin soğuk ve karanlık mekanlarında ya uçar ya da kıvılcım gibi yanar söner. Buna göre dünya bir toz parçacığı değil midir? Düyanın değeri ne olabilir? Yani Timur’un sözlerine hak vermez miyiz?

* * *

Timur, 9 Nisan 1336 Salı günü Oniki Hayvanlı Türk Takvimine göre Sıçan yılında Keş şehri yakındaki Носа Ilgar köyünde doğdu. Babasının adı Turagay, annesinin adı Tekina hatun’du. Timur’un 1405 yılında ölümünden sonra torunu Uluğ Beg dedesinin mezarı üzerine bir taş diktirdi. Bu taşta yazılı bilgilere göre Timur Cengiz Han’ın soyundanmış. Fakat bazı bilim adamlarına göre Timur aşağı tabakadandı, yol kesiciydi, asil değildi.

Timur bir eşkiya çetesi reisi sıfatı ile faaliyet meydanına atıldı. Bir çarpışmada sağ eline ok isabet etmiş, Timur yaralanmış.

Timur ile karınca hakkındaki meşhur hikaye

Yaralı Timur yere oturmuş ve duvara dayanmış, üzüntü içindeymiş. Elleri ve ayakları çok zayıflamış. Kendisine “Bundan böyle her şeyden vaz geçeceğim ve bir köşeye çekileceğim” diye düşünmüş. О sırada zayıf bir karınca duvara tırmanmaya başlamış. Fakat biraz sonra düşmüş. Sonra yine düşmüş. Fakat sonunda duvara tırmanmayı başarmış. Timur, karıncanın durumunu kendi durumuna benzetmiş, yeniden faaliyete geçmek ve büyük bir devlet kurmak kararını vermiş..

* * *

Timur, 1386—1388 yıllarında Kuzey Iran’ı, Azerbaycan bölgeleri ile Isfahan ve Şiraz’ı, 1393 yılında Bağdat’ı, 1398-1399 yıllarında Hindistan’ın bazi bölgelerini ele geçirdi, 1399-1404 yıllarında Suriyede Memlukleri ve 1402 yılında Ankara Savaşında Osmanlıları yendi. Yani Timur, hayatının sonuna doğru dünyayı fethetti.

* * *

Milattan önceki VII—VI. asırlardan Milattan sonraki I. asra kadar Orta Asya ve Doğu Avrupa’da göçebe milletler arasında yayla ve hayvan sürülerini ele geçirmek için çok savaş yapıldı. Bu sürekli savaş halk kahramanlarını yarattı. Destanlar binlerce yıl nesilden nesle anlatılır. ilk Türk destanlarının kalıntılarını Çin kaynaklarında buluyoruz. Bu kaynaklara göre Türkler Milattan sonra VI. asırda bir devlet kurmuş ve eski Hunların torunlarıymış. Başbuğları Kapan-pu’nun on altı kardeşi varmış. Bunlardan birinin anası kurtmuş. Bu kurt çocuğu, rüzgarlara ve yağmurlara hükmetmiş. Onun iki karısı varmış: biri yaz tanrısının, diğeri de kış tanrısının kızıymış.

Türk destanları arasında Oğuz destanı onemli bir yer tutar. Destancılar, Cengiz Han’ı da Oğuz’un oğlu Gök Han’in neslinden sayarlar. Cengiz’in atalarından Tumavul Mergen’in karısı Ülemelik hakkında şunları anlatırlar: “Evvel zamanda Akdenizde Malta adlı bir sehir vardı. Bu şehrin hanı Altın Han idi, hatununun adı Kürlevüç idi. Bunlardan bir kız dünyaya geldi. Bu kıza Ülemelik adını verdiler. Bu kız çok güzeldi. Kırk kulaç taş saraya kapadılar… Yanında Orduhan adlı dayısı vardı. Bir gün dayısına sordu: “Bu dünyadan başka dünya var mı?” dedi. Dayısı: “Dünya dışarıdadır. Güneş ve ay vardır” dedi. Kız pencereyi açtı, baktı ve güneşin ışığından gebe oldu. Altın Han bunu duydu, Ülemelik’i bir gemiye koydu ve denize yolladı. Bu gemiyi Cengiz’in atalarından Tumavul Mergen ele geçirdi ve kızla evlendi. Bu kızdan, ışıktan dünyaya bir çocuk geldi. Ona Duyın adını verdiler. Cengiz’in babası budur”.

Комментарий к тексту

-acak, -ecek — аффикс будущего категорического времени:

olacak (будет), geçecek (пройдет).

acağım, -eceğim — аффикс будущего категорического времени + личный аффикс I группы 1-го лица ед. числа:

geçeceğim (я пройду, пересеку), çekeceğim (я буду тащить).

-(y)mış, -(y)miş, -(y)muş, -(y)müş — аффикс прошедшего времени на -mış как в глагольном сказуемом:

oturmuş (он, говорят, присел), dayanmış (он, говорят, прислонился),

так и в именном сказуемом:

..soyundanmış (он, говорят, из рода…), ..torunlarıymış (они, говорят, внуки…),

а также с var:

varmış (говорят, было …).

-sa, -se — аффикс условного наклонения:

yapsa (если б он сделал), kabul edilse (если б было принято, сочтено приемлемым).

-(y)sak, -(y)sek — аффикс условного наклонения + личный аффикс II группы 1-го лица мн.числа:

küçültsek (если б мы уменьшили).

Те же аффиксы в именном сказуемом:

Moskova’daysak (если б мы были в Москве; если мы находимся в Москве).

en yakın - самый близкий
bundan böyle - отныне
…mak kararını vermek - решить сделать что-либо
.. .mağa karar vermek
Memluk - мамлюк
Hun - гунны
başbuğ - главнокомандующий
Milattan önce - до нашей эры
Milattan sonra - после нашей эры
Akdeniz - Средиземное море
kulaç - маховая сажень (расстояние между концами средних пальцев, вытянутых в разные стороны рук как мера длины)

Числительные: числа с точкой обозначают порядковые числительные, которые имеют аффикс -ıncı, -inci, -uncu, -üncü:

altinci (шестой), beşinci (пятый), dokuzuncu (девятый), yüzüncü (сотый).

Новые слова

asıl (-slı) — основа, сущность; подлинный; в сущности
insanoğlu — человек; человеческий род
tarih — история
sıra — ряд; время; очередь; скамейка
dakika — минута
evren — вселенная
mekan — пространство
о sırada — тогда, в то время
kıvılcım — искра
diğer другой, иной
toz — пыль
parça — часть
parçacık — частичка, частица
dışarı — внешняя сторона; снаружи
ya…yada — либо…либо; то ли…то ли
nisan — апрель
salı — вторник
takvim — календарь
hükümdar — властитель, владыка
sıçan — мышь; крыса
mesafe (uzaklık) — расстояние
torun — внук
dede - дед
ata — отец
yıldız — звезда
mezar — могила
ilk — первый, начальный
soy — род, династия
bazı — некоторый
bilim — наука
bilim adamı — ученый
tabaka — слой; прослойка
bitki — растение
kurbağa — лягушка
kaplumbağa — черепаха
timsah — крокодил
maymun — обезьяна
insanımsı — человекообразный
yol kesici — грабитель с большой дороги
yaratık — создание
taş — камень
asil — благородный, знатный
alet — инструмент, орудие
eşkiya çetesi reisi — главарь банды разбойников
yayla — пастбище
halk — народ
kahraman — герой
nesil (-sli) — поколение
sıfat — качество
sıfatıyla — в качестве
faaliyet — деятельность
çarpışma — сражение, столкновение
ok (-ku) — стрела
karınca — муравей

kabul etmek — принять
sığmak — поместиться
uçmak — лететь
meşhur — знаменитый, известный
hikaye — рассказ
ışık — свет
gebe - беременная
…e sahip olmak — владеть, обладать (чем-либо)
…yolunu tutmak — встать на путь…; отправиться
…den vaz geçmek — отказаться от (чего-либо)
…e hak vermek — признать справедливость (кого-либо)
…e dayanmak — прислониться к (чему-либо); выдержать (что-либо)
…e isabet etmek — попасть во (что-либо)
…e tırmanmak — карабкаться, влезать на (что-либо)
ortaya çıkmak — появляться
gelişmek — развиваться
sönmek — гаснуть
yaratmak — создавать
yanmak — гореть
bakmak — смотреть
zaman — время
yaralı — раненый
yaralanmak — быть раненым
uzuntu — грусть
köşe — угол
zayıf — слабый
zayıflamak — ослабеть
devlet — государство
kuzey — север
savaş — война; сражение
destan — дестан
kalıntı — остаток
kaynak — источник
asır (-srı) — век
kurt — 1) волк; 2) червь
rüzgar — ветер
tanrı — бог
göçebe — кочевник; кочевой
millet — нация; народ
düşmek - падать
…ı başarmak - выполнить с успехом (что-либо)
…e benzemek - походить на (что-либо, кого-либо)
benzetmek - находить сходство (с чем-либо)
anlatmak - рассказывать
kurmak - строить
ele geçirmek - захватить
yenmek - победить
fethetmek - завоевать
faaliyete geçmek - начать действовать, развернуть деятельность
…e hükmetmek - повелевать (кем-либо, чем-либо)
duymak - 1)чувствовать; 2) узнать