Тэма 8. Сістэма міжнародных культурных сувязей перыяду “халоднай вайны” (1945-1989)

1. Фарміраванне пасляваеннай структуры суб’ектаў міжнародных культурных кантактаў.

2. Міжнародныя арганізацыі ў сферы культуры.

3. Распад каланіяльнай сістэмы і барацьба за культурныя ўплывы.

4. Культурныя сувязі ў рамках інтэграцыйных аб’ядннаяў.

 

1. Палітызацыя культуры, якая ўзмацнілася міжваеннай прапагандай, у пасляваенны час ператварае культуру ў сродак ідэалогіі і сінонім ідэалогіі. Пасля заканчэння Другой сусветнай вайны дыпламаты ў Злучаных Штатах пачынаюць у большай ступені ўсведамляць неабходнасць для краіны экспарту амерыканскага ладу жыцця як часткі ідэалагічнай прапаганды. У 1946 г. пасля некалькіх пераўтварэнняў быў створаны Аддзел міжнароднай інфармацыі і адукацыйных абменаў. У гэтым жа годзе пачалася гісторыя першай глабальнай праграмы адукацыйных абменаў паміж ЗША і замежнымі краінамі – праграмы Фулбрайта. З абвастрэннем «халоднай вайны» ў 1953 г. ствараецца Інфармацыйнае Агенцтва ЗША (USIA). У мэтах умацавання і развіцця кантактаў паміж амерыканскімі і замежнымі дзеячамі мастацтва і культуры ЦРУ удзельнічала ў стварэнні Кангрэса за свабоду культуры (1950-1967 гг). У 1961 г. быў прыняты Закон «Аб узаемных адукацыйных і культурных абменах» і закон Фулбрайта-Хэйса, што вярнула міжнародным культурна-адукацыйным і абменным праграмам амерыканскага ўрада прызнанне ў якасці самастойнага афіцыйнага напрамку знешняй палітыкі ЗША.

У 1945 г. у МЗС Францыі была створана Генеральная дырэкцыя па культурных сувязях з замежжам. У 1967 г. за мяжою налічвалася 59 Французскіх інстытутаў і 160 французскіх культурных цэнтраў.

Першыя гады існавання ФРГ сталі часам аднаўлення старых і фарміравання новых арганізацый, уцягнутых у рэалізацыю знешнепалітычных мэтаў ФРГ у галіне культуры і адукацыі. Гэта былі Германская служба акадэмічных абменаў (ДААД, створана у 1925 г., аднавіла дзейнасць у 1950 г.), Інстытут замежных сувязяў (ІЗС, створаны ў 1917 г., аднавіў дзейнасць у 1950 г.), арганізацыя «Інтэр Націонес» (1952 г.), Фонд ім. А. фон Гумбальдта (ствараўся ў 1860 і 1925 гг., аднавіў дзейнасць у 1953 г.), Нямецкі Савет мастацтваў (1954 г.), Міжнародны музычны савет (1953 г., з 1955 – Нямецкі музычны савет), інфармацыйная радыёстанцыя «Нямецкая хваля» (1953 г.). У 1951 г. быў заснаваны Гётэ-Інстытут. У 1959-1960 гг. ўсе дзяржаўныя федэральныя ўстановы культуры за мяжой сталіся часткай інстытута ім. Гётэ. У 1963 г. за мяжою налічвалася больш за 100 германскіх культурных інстытутаў.

У 1957 г. для сістэматызацыі знешняй культурнай дзейнасці СССР быў створаны Дзяржаўны камітэт па культурных сувязях з замежнымі краінамі (ДККС) пры Саветe Міністраў СССР. У 1967 г. ДККС быў скасаваны і кантроль над знешнекультурнай дзейнасцю краіны атрымаў Аддзел па культурных сувязях з замежнымі краінамі МЗС. У 1958 г. УТКС было ператворана ў Саюз савецкіх таварыстваў дружбы і культурнай сувязі з замежнымі краінамі (ССТД). У задачы арганізацыі цяпер уваходзілі не толькі развіццё замежных кантактаў, але і знаёмства савецкіх грамадзян з культурай і гісторыяй іншых краін. Гэтаму працэсу спрыяла ўзнікненне рэгіянальных аддзяленняў таварыстваў дружбы. У 1959-1975 гадах быў адкрыты 21 інфармацыйна-культурны цэнтр СССР за мяжою.

Свае культурныя цэнтры за мяжою адкрылі краіны Ўсходняй і Цэнтральнай Еўропы. Іх мела Балгарыя, Чэхаславакія, Венгрыя.

2. Абноўленага даверу да культурнай складаючай міжнародных адносін у пасляваенны час стала стварэнне ў лістападзе 1945 г. ЮНЕСКА ў якасці галоўнага інстытута міжнароднага культурнага супрацоўніцтва. Адным з першых дасягненняў ЮНЕСКА ў галіне культуры стала Сусветная канвенцыя аб аўтарскім праве, прынятая ў 1952 г. і накіраваная на абарону правоў творчых дзеячаў і, тым самым, на ахову культурнай разнастайнасці. У 1966 г. ЮНЕСКА прыняла Дэкларацыю прынцыпаў міжнароднага культурнага супрацоўніцтва. 16 снежня 1966 г. Генеральная Асамблея ААН прыняла Міжнародны пакт аб эканамічных, сацыяльных і культурных правах. ЮНЕСКА першай прапанавала тэзіс, што культура з'яўляецца адным з найважнейшых кампанентаў развіцця. Сярод ключавых падзей у гэтай галіне варта адзначыць Сусветную канферэнцыю па палітыцы ў галіне культуры, якая прайшла ў Мехіка ў 1982 г.

У гэты перыяд быў створаны шэраг міжнародных няўрадавых арганізацый, якія аб’ядналі спецыялістаў розных галін культуры: Міжнародны савет музеяў (ICOM, 1946 г.), Міжнародны музычны савет (ММС, 1949 г.), Міжнародная арганізацыя фатаграфічнага мастацтва (1950 г.), Міжнародная арганізацыя журналістаў (1954 г.), Міжнародная арганізацыя фестывальных арганізацый (ФІДОФ, 1965 г.), Міжнародны савет на захаванню помнікаў і славутых месц (ICOMOS, 1965 г.) і інш.

3. У эпоху распаду імперый, знешняя культурная палітыка была шырока разгорнута для захавання або развіцця эканамічных і культурных сувязяў паміж метраполіяй і былымі каланіяльнымі краінамі, забяспечваючы альтэрнатыўную, новую структуру інтэграцыі. Аб гэтым яскрава сведчыць замацаванне Брытанскага Савета ў краінах Садружнасці, пашырэнне амерыканскіх, нямецкіх і французскіх культурных інстытутаў у паўднёвым паўшар'і. З дапамогай праграм адукацыйнай дапамогі і студэнцкіх грантаў, навуковага супрацоўніцтва і перадачы тэхналогій, іх асноўная мэта заключалася ў тым, каб атрымаць перамогу над мясцовымі элітамі.

У сувязі з прадастаўленнем большай частцы сваіх афрыканскіх калоній незалежнасці ў 1958-1960 гг. перад Францыяй паўстала пытанне аб захаванні трывалых сувязяў з новымі незалежнымі дзяржавамі. Асновай устанаўлення ўзаемавыгаднага дыялогу стала французская мова. Таму ў 1960-х гг. Францыя пачала інтэнсіўна развіваць лінгвістычны напрамак сваёй знешняй культурнай палітыкі. У 1960 г. была створана Канферэнцыя міністраў нацыянальнай адукацыі франкафонных дзяржаў (CONFEMEN), у 1961 г. была створаная Асацыяцыя універсітэтаў, якія выкарыстоўваюць поўнасцю або часткова французскую мову (AUPELF) і інш. З 1970-х гг. пачаўся працэс інстытуцыяналізацыі Франкафоніі. У 1986 г. у першым Саміце прыняла ўдзел 41 франкафонная дзяржава.

СССР быў ініцыятарам прыняцця на XV сесіі Генеральнай Асамблеі ААН у 1960 г. "Дэкларацыі аб прадастаўленні незалежнасці каланіяльным краінам і народам" і імкнуўся ўсталяваць дыпламатычныя, дзелавыя, грамадскія і культурныя сувязі з кожнай з афрыканскіх краін адразу пасля абвяшчэння незалежнасці. Часткай савецкай дзяржаўнай палітыкі стала прыцягненне афрыканскіх студэнтаў у савецкія ВНУ.

4. У пасляваенны перыяд у Еўропе сфарміравалася дзве групы краін, якія будавалі больш цесную інтэграцыю ў палітычнай, эканамічнай і культурнай сферах. Першая група знаходзілася пад сферай уплыву Савецкага Саюза. Гэта так званыя краіны “сацыялістычнага лагеру” ці краны Савета эканамічнай ўзаемадапамогі (створаны ў 1949 г. шасцю краінамі, пазней далучыліся краіны па-за Еўропы). Другая група краін разгортвала інтэграцыю ў рамках Савета Еўропы (створаны ў 1949 г. дзесяццю краінамі).

19 снежня 1954 г. у Парыжы пад эгідай Савета Еўропы была заключана Еўрапейская культурная канвенцыя, якая заклікала еўрапейскія краіны да палітыкі сумеснага дзеяння ў сферы культуры і адукацыі. 1 студзеня 1962 г. Савет Еўропы заснаваў Савет па культурнаму супрацоўніцтву.

Прыкладам рэгіянальнага культурнага супрацоўніцтва з’яўляюцца краіны поўначы Еўропы. У 1947 г. у Осла адбылася першая сустрэча Паўночнай культурная камісіі. У 1962 г. было заключана Пагадненне аб Паўночным супрацоўніцтве. У 1966 г. для рэалізацыі сумесных праектаў быў створаны Паўночны культурны фонд.

У 1977 г. быў прыняты першы план культурнай дзейнасці Еўрапейскага Саюза.

 

Тэма 9. Міжнародныя культурныя сувязі ў перыяд глабалізацыі

1. Уплыў глабалізацыі на культурныя кантакты. Культурны капіталізм.

2. Асноўныя напрамкі і формы культурных сувязей. Культурныя цэнтры.

3. Развіццё рэгіянальнага культурнага супрацоўніцтва.

4. Роля Савета Еўропы ў развіцці культурных сувязей.

 

1. Працэсы глабалізацыі, якія прынялі маштабны планетарны характар, істотна паўплывалі на змяненне культурна-гуманітарнага клімату ў свеце. У большай ступені даводзіцца казаць пра вестэрнізацыю сусветнай культуры. Амерыканская масавая культура стала дамінуючай і паступова выцясняе нацыянальныя культуры. У выніку распаўсюджвання амерыканскіх каштоўнасцяў скарачаецца культурная прастора іншых культур, пазбаўляючы іх магчымасці захаваць сваю ўнікальнасць, быць адметнымі ад Амерыкі.

Эпоха культурнага капіталізму па-сутнасці з’яўляецца новым перыядам культурнай прапаганды. Маркетызацыя і менеджменізацыя ахапіла ўсе галіны дзяржаўнай культурнай палітыкі і патрабавала перагляду нормаў знешняй культурнай палітыкі. У эпоху культурнага капіталізму, дзе ўсе віды культурных рэсурсаў, вытворчасці і вопыту камерцыялізаваныя, культурныя інстытуты пачынаюць выглядаць ўсе больш і больш месцамі культурнага гандлю. Камерцыялізацыя ахапіла міжнародны турызм і спадчыну, развіцці нацыянальных сродкаў масавай інфармацыі і культурную індустрыю, прыцягненне замежных студэнтаў ва ўніверсітэты. Напрыклад, Французскі Інстытут быў створаны ў  2010 г. як агент Міністэрства замежных спраў у сферы знешнекультурнай дзейнасці з мэтай «як мага лепш прадаваць культуру Францыі за мяжой». У камерцыйны экспартны прадукт ператварыліся не толькі творы мастацтва і кіно, але і літаратуры. У экспарце культуры кожная краіна робіць стаўку на сваё. Калі ў Кітаі асаблівы акцэнт робіцца на гістарычную і культурную спадчыну (філасофія, літаратура, этыка, эстэтыка, воінская культура), а поп-культура асуджаецца, то Японія і Паўднёвая Карэя асабліва прывабныя для свету з пункту гледжання масавай культуры – пашыраюцца слоганы «крутая Японія» (Cool Japan) і «карэйская хваля» (Korean Wave).

Варта адзначыць супярэчлівасць вынікаў глабалізацыі. З аднаго боку, адкрытасць межаў спрыяе знаёмству з іншымі культурамі, з другога – нясе пагрозу страты нацыянальнай ідэнтычнасці. З прычыны гэтага шматлікія дзяржавы сталі праводзіць палітыку нацыянальнага культурнага пратэкцыянізму з мэтай захавання нацыянальнай ідэнтычнасці. Прыкладам можа служыць палітыка Францыі ў дачыненні да захавання і прасоўвання французскай мовы (Закон Тубона, 1994 г.).

2. Для сучасных міжнародных культурных сувязяў характэрна вялікая разнастайнасць напрамкаў і формаў. У многіх краінах свету да найбольш распаўсюджаных напрамкаў адносяцца ўзаемадзеянне ў галіне мастацтва (выяўленчае і сцэнічныя мастацтва, кіно, музыка), навукі і адукацыі, а таксама выдавецкая, музейная, бібліятэчная і архіўная справа, спорт і турызм. У апошнія гады вялікая ўвага надаецца пытанням супрацоўніцтва ў галіне захавання культурных каштоўнасцяў, прыроднай і культурнай спадчыны, культурнай разнастайнасці, захавання аўтарскіх правоў, маладзёжнай палітыкі, супрацоўніцтва ў сферы абмену інфармацыяй і г.д.

Для шэрагу краін актуальным з'яўляецца моўны кірунак МКС. Як правіла, гэта абумоўлена геапалітычнымі зменамі, якія прывялі да скарачэння арэала выкарыстання гэтых моў у свеце. Падобныя праблемы адчуваюць Францыя і Расія, Германія і Аўстрыя, Іспанія і Партугалія.

Акрамя універсальных прыярытэтаў знешняй культурнай палітыкі ў кожным канкрэтным выпадку можна казаць і пра нацыянальную спецыфіку. Так, напрыклад, для Францыі важным аспектам яе знешняй культурнай палітыкі з'яўляецца ўзмацненне канкурэнтаздольнасці ў сферы аўдыёвізуальных мастацтваў, для Расіі, Германіі і Аўстрыі – пытанне аб рэстытуцыі культурных каштоўнасцяў і г.д.

Пасля 1989 г. адбываецца пашырэнне такой формы МКС як культурныя цэнтры. Што сведчыць аб стандартызацыі сістэмы міжнародных і міжкультурных сувязяў. Імкліва раслі іспанскі Інстытут Сервантэса (1991) і партугальскі Інстытут Камоэнса (1992). У 2015 г.: налічвалася 80 аддзелаў культуры ў пасольствах Кітая, 4 кітайскіх культурных цэнтраў, 456 Інстытутаў Канфуцыя. Кітай паставіў задачу павялічыць да 2020 г. колькасць культурных цэнтраў да 50 а Інстытутаў Канфуцыя да 1000. Побач з Кітаем ствараць культурныя цэнтры за мяжой пачала Індыя.

Відавочна пашырылася геаграфія культурных цэнтраў краін Цэнтральнай Еўропы. Калі раней такія ўстановы знаходзіліся ў асноўным ў краінах “сацыялістычнага лагеру”, то пасля 1989 г. прыярытэты мяняюцца. Іх можна акрэсліць наступным чынам: краіны Цэнтральнай і Усходняй Еўропы, дзе існуе значны цікавасць да краіны і яе культуры; вялікія краіны, дзе існуюць значныя нацыянальныя абшчыны, якія служаць натуральнай сацыя-культурнай базай для дзейнасці такіх культурных цэнтраў; вядучыя ў эканамічным, палітычным і культурным плане краіны Еўропы і іншых рэгіёнаў свету (Германія, Вялікабрытанія, Францыя, Кітай, Японія, Індыя).

У шэрагу пасольстваў працавалі аташэ па культуры. Напрыклад, Польшча ў 2011 г. мела такія пасады ў 36 сваіх дыпламатычных прадстаўніцтвах.

Важную ролю ў рэалізацыі знешняй культурнай палітыкі адыгрывалі ўстановы, якія размяшчаліся непасрэдна ў краіне, але асноўная іх дзейнасць была накіравана на папулярызацыю айчыннай культуры за мяжою. Напрыклад, заснаваны ў 2000 г. Інстытут А. Міцкевіча (Польшча), Латвійскі інстытут (заснаваны ў 1998 г.), Літоўскі інстытут (з 2014 г. – Інстытут культуры Літвы), Рассупрацоўніцтва (заснавана ў 1994 г. як Расійскі Цэнтр міжнароднага навуковага і культурнага супрацоўніцтва).

Постсацыялістычныя краіны спрабуюць з дапамогай культурных цэнтраў змяніць свой міжнародны імідж. Старыя імперскай дзяржавы, як Аўстрыя і Партугалія імкнуцца аднавіць свае адносіны са сваімі былымі ўладаннямі. Новыя сусветныя эканамічныя дзяржавы, такія як Японія, Кітай і Індыя распрацоўваюць свой вобраз "мяккай сілы". Рэгіянальныя дзяржавы, такія як Турцыя, Ізраіль і Іран прасоўваць свае эканамічныя і палітычныя праграмы. Іншыя краіны развіваюць рэгіянальныя інтарэсы (удзельнікі Вышаградскай групы), або захоўваць сувязі са сваёй дыяспарай (Мексіка, Польшча).

3. Важным аспектам знешняй культурнай палітыкі з’яўлялася рэгіянальнае супрацоўніцтва. Напрыклад, калі разглядаць цэнтральную Еўропу, то можна выдзеліць тры геаграфічныя рэгіёны. Краіны Балтыі (Латвія, Літва і Эстонія) засяродзілі ўвагу на моцных культурных сувязяў у рэгіёне Балтыйскага мора (Польшча, Расія, Фінляндыя, Данія, Швецыя, Германія). Найбольш вядомым органам у рэгіёне ў гэты перыяд з'яўляўся Савет дзяржаў Балтыйскага мора, які меў сваю ўласную культурную ініцыятыву – праграма Ars Baltica. Яна служыла платформай для шматбаковага культурнага супрацоўніцтва ў рэгіёне і рабіла акцэнт на агульных праектах, аддаючы прыярытэт культуры і мастацтвам.

Іншымі прыкладамі транснацыянальнага культурнага абмену з'яўляецца Балтыйская летняя школа музеязнаўства, якая была створана ў 2004 г. як сумесны праект міністэрстваў культуры Літвы, Латвіі і Эстоніі. Для прасоўвання фільмаў трох краін на буйных кінафестывалях і рынках у 2005 г. была створана асацыяцыя Baltic Films. Яна аб’яднала ўрадавыя органы трох краін, якія ажыццяўлялі нагляд за кінаіндустрыяй. Платформа дзейнічала да 2009 г. У 2015 г. было падпісана новае пагадненне аб супрацоўніцтве. У 2006 г. тры краны стварылі сетку палітыкаў у сферы творчых індустрый для развіцця і абмену інфармацыяй. Гэта быў адзін з першых прыкладаў міжнароднага супрацоўніцтва на ўрадавым узроўні ў гэтым сектары ў Еўропе.

Іншым важным рэгіянальным цэнтрам краін Балтыі з'яўляліся культурныя сувязі з паўночнымі краінамі (Швецыя, Данія, Ісландыя, Фінляндыя і Нарвегія). Афіцыйнае культурнае супрацоўніцтва здзяйснялася праз Паўночны Савет і Савет Міністраў Паўночных краін. Краіны Балтыі маглі атрымаць фінансаванне сваіх культурных праектаў ад Фонду культуры Паўночных краін.

Адным з найбольш значных рэгіянальных альянсаў у Цэнтральнай і Усходняй Еўропе з'яўлялася Вышаградская група (створана ў 1991 г.), якая аб’ядноўвала Польшчу, Славакію, Венгрыяю і Чэхію. У 2000 г. быў створаны Міжнародны Вышаградскі фонд. Ён прапаноўваў грантавую падтрымку агульных культурных, навуковых і адукацыйных праектаў у рэгіёне.

Важную ролю ў развіцці рэгіянальнага культурнага супрацоўніцтва адыгрывала Цэнтральнаеўрапейская ініцыятыва (CEI), заснаваная ў 1989 г. Першапачаткова арганізацыя дэкларавала мэту садзейнічання еўрапейскай інтэграцыі і збліжэнне паміж ЕС і еўрапейскімі дзяржавамі, што не ўваходзілі ў яе склад. З 2009 г. у дзейнасці ЦЭІ з’явілася новая ініцыятыва – Усходняе партнёрства. Яна была скіравана на садзейнічанне развіццю супрацоўніцтва краін-членаў ЕС з Малдовай, Украінай і Беларуссю.

У пяці краін (Балгарыі, Чэхіі, Польшчы, Румыніі і Украіны) ў якасці аднаго з напрамкаў знешняй культурнай палітыкі вызначана супрацоўніцтва са сваімі дыяспарамі.

Славянскія краіны ў правядзенні сваёй знешняй культурнай палітыкі выкарыстоўваюлі магчымасці Форуму славянскіх культур. Гэта недзяржаўная некамерцыйная ўстанова была створана ў 2004 г. з мэтай падтрымкі славянскага супрацоўніцтва шляхам рэалізацыі сумесных праектаў, развіцця мабільнасці дзеячаў і работнікаў культуры.

4. Дзейнасці Савета Еўропы ў галіне культуры былі пабудаваныя на чатырох асноўных прынцыпах у тым ліку: садзейнічанне ідэнтычнасці, падтрымка творчасці, павагі да культурнай разнастайнасці і ўдзелу ў культурным жыцці. У 2001 г. Камітэт міністраў Савета Еўропы прыняў рашэнне аб пераўтварэнні Савета па культурным супрацоўніцтве (CDCC) і яго спецыялізаваных камітэтаў ў чатыры кіруючы камітэты; уключаючы Кіруючы камітэт па культуры (CDCULT). У 2012 г. новы кантралюючы орган – Кіруючы камітэт па пытаннях культуры, спадчыны і ландшафту – замяніў папярэднія спецыялізаваныя камітэты ў галіне культуры, спадчыны і ландшафту і ў цяперашні час кантралюе ўсе мерапрыемствы, якія ажыццяўляюцца Саветам Еўропы ў гэтых сектарах.

У маі 2005 г. Трэцяя сустрэча на вышэйшым узроўні кіраўнікоў дзяржаў і ўрадаў Савета Еўропы (Варшава, Польшча) прыняла палітычную дэкларацыю і план дзеянняў, абвясціўшы міжкультурны дыялог і дэмакратычнае кіраванне разнастайнасцю ў якасці аднаго з галоўных прыярытэтаў для арганізацыі ў цэлым, і для культурнага сектара, у прыватнасці. Была прынята Белая кніга па міжкультурнаму дыялогу (апублікавана ў маі 2008 г.). У ёй сцвярджаецца, што наша агульная будучыня залежыць ад нашай здольнасці ахоўваць і развіваць правы чалавека, дэмакратыі і вяршэнства закона, а таксама садзейнічаць ўзаемаразуменню. У якасці перспектыўнай мадэлі для кіравання культурнай разнастайнасцю быў прапанаваны міжкультурны падыход.

З 1985 г. дзейнічае Канвенцыя аб абароне архітэктурнай культурнай спадчыны Еўропы, а з 1992 г. – аналагічны дакумент, звязаны з археалагічнымі помнікамі. Савет Еўропы удзельнічае таксама ў падтрымцы кінематаграфічнай і тэлевізійнай прадукцыі. Ім прынята канвенцыя аб трансгранічным тэлебачанні (1995). Камітэт экспертаў па пытаннях кіно Савета Еўропы распрацаваў і прыняў ў 1992 г. Еўрапейскую канвенцыю па сумеснай вытворчасці фільмаў.

 

ПРАКТЫЧНЫ РАЗДЗЕЛ

3.1 Тэматыка і метадычныя парады па падрыхтоўцы да семінарскіх заняткаў

Семінарскія заняткі

Семінар 1. Культурныя кантакты ў старажытным свеце

Пытанні для абмеркавання

1. Уплыў дасягненняў старажытных егіпцян ў навуцы і мастацтве на іншыя народы.

2. Дасягненні Шумерскай і Вавілонскай цывілізацыі і іх уплыў на іншыя культуры.

3. Вусная літаратурная творчасць народаў Месапатаміі ў міжкультурным кантэксце.

4. Культурны ўплыў фінікіян на культуры іншых народаў.

5. Уплыў культуры Старажытнай Індыі на краіны Азіі.

6. Культурная ўплыў цывілізацыі Старажытнага Кітая на іншыя краіны і народы.

 

Пры падрыхтоўцы адказа на першае пытанне неабходна выкарыстаць матэрыял электронных рэсурсаў, які змешчаны ў спісе літаратуры пад нумарамі 10 і 4. Неабходна падрабязна спыніцца на міфе аб Асірысе і распаўсюджанні культа Асірыса і Ісіды па-за межамі Егіпта, уплыве асобных сюжэтаў на хрысціянскае вучэнне.

Значнымі былі дасягненні егіпцян у асобных навуках, што было звязана з развіццём будаўніцтва і сельскай гаспадаркі. Неабходна прывесці канкрэтныя прыклады.

Асобна неабходна адзначыць Егіпет як месца, дзе ўзніклі першыя хрысціянскія культурныя цэнтры.

У літаратуры гэтай старажытнай краіны паўсталі многія жанры і матывы, якія перайшлі ў еўрапейскую літаратуру. Традыцыі і элементы архітэктуры былі запазычаныя антычным архітэктурным геніем.

Адказ на другое пытанне неабходна рыхтаваць з выкарыстаннем кнігі А. Аппенхейма “Старажытная Месапатамія” (старонкі 244-264) а таксама электроннага рэсурса “Культура Старажытнага Ўсходу”. Яны змешчаны ў спісе літаратуры да семіанара пад нумарамі 7 і 4. Асаблівая ўвага павінна быць звернута на характарыстуку міжкультурных уплываў Шумерскай цывілізацыі ў перыяд Убайдска-Урукскай культуры., калі з’явілася манументальная архітэктура, развівалася земляробства, кераміка, з'яўвілася першае ў гісторыі чалавецтва пісьменства (піктаграмы-малюнкі) – клінапіс на гліняных таблічках. Неабходна адзначыць яго ўплыў на пісьменнасць многіх моў і фарміраванне грэчаскага алфавіту ранняй эпохі. У другой палове II тысячагоддзя да н. э. клінапіс становіцца сродкам міжнародных зносін на Блізкім Усходзе.

Вавілонская цывілізацыя ўвайшла ў сусветную гісторыю, як першая цывілізацыя, у якой падчас праўлення цара Хамурапі (1792-1750 г. да н.э.) была распрацавана і створана заканадаўчая сістэма. Другога росквіту Вавілон дасягнуў пры Навухаданосары II (605-562 да н.э.), які падпарадкаваў сабе Сірыю і Палестыну, пашырыўшы межы Вавілона. Пры ім жа горад Вавілон стаў цудоўнейшай сталіцай старажытнага свету.

Падрыхтаваць адказ на трэцяе пытанне дапаможа матэрыял, які змешчаны ў кнізе А. Аппенхайма (пазіцыя 7 у спісе літаратуры, старонкі 198-218) і электронная публікацыя пад нумарам 1. Найстаражытныя міфы Двуречча – гэта тая культурная аснова, на якой паўсталі і расквітнелі многія легенды, міфы, вераванні і звычаі антычнасці. З імі шмат у чым звязаныя або пераклікаюцца біблейскія гісторыі. Адгалоскі светаразумення, характэрнага для дзяржаў Двуречча, можна знайсці ў старажытнаяўрэйскіх, егіпецкіх і арабскіх міфалагічных і рэлігійных сістэмах.

Неабходна звярнуць увагу на месца і ролю старажытнай Асірыі, якая вяла актыўны міжнародны гандаль і заваёйніцкую палітыку. У VII ст. н.э. яе межы распасціраліся ад Персідскага заліва да Міжземнамор'я на захадзе і Егіпта на поўдні.

У падрыхтоўцы адказу на чацвёртае пытанне дапаможа матэрыял электроннай публікацыі Э. Элк “Фінікія” (нумар 11 у спісе літаратуры). Дзяржава Фінікія ўтварылася 4 тыс гадоў таму ў сувязі з развіццём рамёстваў, а не земляробства. Фінікія стала унікальным месцам у свеце. Справа ў тым, што ў ёй зліліся культуры Егіпта, Сірыі, Палесціны, Шумера, Аккад, Анатолі і дзікіх качавых плямёнаў, накшталт хуррытаў. Ужо ў 2300 гг. да н.э. краіна вядзе актыўны гандаль з Егіптам, што спрыяла ўплыву апошняга на Фінікію.

Неабходна адзначыць дасягненні фінікіян у рамёствах і гандлі, іх ролю ў распаюсюджанні манет. Асобна належыць спыніцца на фінікійскай сістэме пісьменства як аснове грэчаскага і лацінскага алфавіту, а таксама распаюсюджанні папіруса як матэрыялу для пісьма.

Асобна неабходна расказаць пра рэлігію фенікіян і некаторыя запазычанні з яе абраднасці іншымі народамі.

Выкарыстанне зместу кніг і публікацый пад нумарамі 2, 5, 9 дапаможа падрыхтаваць адказ на пятае пытанне. Уражлівымі былі поспехі старажытных індыйцаў у матэматыцы, астраноміі, медыцыне, лінгвістыцы. Іх навуковыя дасягненні аказалі немалое ўздзеянне на культуру іншых народаў, але асабліва яны паўплывалі на развіццё арабскай і ірана-персідскай навукі. Зробленыя індыйцамі адкрыцця апярэдзілі многае з таго, да чаго пазней прыйшла і еўрапейская навука Новага часу. Неабходна прывесці канкрэтныя прыклады.

У тыя часы, калі Еўропа знаходзілася ў неаліце, Індыя валодала распрацаваным і завершаным рэлігійным сімвалізмам і ўжо мела філасофскія школы. Рэлігійны вопыт Індыі з'яўляецца самым поўным і усёабдымным сярод вядомых сёння. Да ІІ тысячагоддзя да н.э. адносіцца ўзнікненне першага літаратурнага помніка – “Веды”. Грунтуючыся на аўтарытэце ведызму ў VII-VI стст. да н.э. афармляецца новы рэлігійнае кірунак – індуізм. У VI ст. да н.э. ў Індыі зарадзіўся быдызм.

Асобна неабходна распавесці пра дасягненні ў галіне музыкі і харэаграфіі, архітэктуры, выяўленчага і дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, іх распаўсюджанне на тэрыторыі мацерыковай Азіі, у басейнах Ціхага і Індыйскага акіянаў.

Старажытнаіндыйскай культура аказала вялікае ўздзеянне на культуру Шры-Ланкі і Паўднёва-Усходняй Азіі. Пісьменства гэтых рэгіёнаў склаліся на аснове індыйскай сістэмы брахмі, у мясцовыя мовы ўвайшло шмат індыйскіх слоў. Вялікім уплывам карысталіся ў Шры-Ланцы і ў Кітаі будызм і будыйская літаратура, а ў краінах Паўднёва-Усходняй Азіі – індуізм і санскрыцкая літаратура. Вынайдзеныя ў Індыі ў V-VI ст. шахматы распаўсюдзіліся практычна па ўсім свеце, стаўшы неад'емнай часткай чалавечай культуры. Адным з вынаходак старажытнай Індыі, якія распаўсюдзіліся па ўсім свеце, стаў кальян.

Асобна неаабходна раскрыць пытанне распаўсюджання будызму ў Кітаі і Японіі. У гэтых краінах ён набыў новую форму – чань-будызму (пазней у Японіі ён стаў называцца дзэн-будызмам). Неабходна распавесці пра ўплыў будызму на класічны кітайскі жывапіс, паэтычныя жанры і выяўленчае мастацтва Японіі, распаўсюджанне садовага мастацтва.

Больш поўнаму адказу на шостае пытанне дапаможа матэрыял публікацый, што змешчаны пад нумарамі 5 і 8 у спісе літаратуры. Асоба трэба спыніцца на распаўсюджанні кітайскай сістэмы іерагліфічнага пісьма. У старажытнасці ў Японіі, Карэі і В'етнаме кітайскія іерогліфы з'яўляліся адзінай афіцыйнай пісьмовай сістэмай.

Важным момантам з’яўляюцца тэхнічныя вынаходніцтвы, якія былі запазычаны іншымі народамі. Асобна неабходна распавесці пра станаўленне тэатральнага мастацтва ў Кітаі і яго далейшае распаўсюджанне па свеце.

Кітай паслужыў арэалам пачатковага распаўсюджвання на Далёкім Усходзе будызму і месцам складання асаблівай, у параўнанні з эталонным (індыйскім) веравучэннем, традыцыі, якая і легла ў падмурак карэйскага і японскага варыянтаў будыйскай культуры.

Кітайская дзяржаўнасць аказала якаснае ўздзеянне на сацыяльна-палітычны лад суседніх краін (стварэнне імперскіх рэжымаў па мадэлі кітайскай імперыі) і сістэму іх афіцыйнай ідэалогіі. Такі ж уплыў выяўляецца ў грамадска-палітычнай думцы гэтых краін, у іх мастацкай славеснасці, у выяўленчым і дэкаратыўна-прыкладным мастацтве. Кітайскія вытокі маюць многія з асобных рэалій духоўнага жыцця Карэі і Японіі, якія ўспрымаюцца, на першы погляд, у якасці цалкам мясцовых па паходжанні, як, напрыклад, знакамітая японская чайная цырымонія або мастацтва карлікавага саду.

 

Тэмы рэфератаў:

1. Старажытнагрэчаскі каляндар і яго сувязь з еўрапейскім.

2. «Эпас пра Гільгамеша» і Біблія.

3. Гісторыка-культурныя сувязі Старажытнай Індыі.

 

Літаратура:

1. Акимов, В.В. Вавилонская поэма «Энума Элиш» и рассказ Библии о творении мира Богом / В.В. Акимов // Официальный сайт Минской духовной семинарии [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://minds.by/articles/vavilonskaya-poe-ma-e-numa-e-lish-i-rasskaz-biblii-o-tvorenii-mira-bogom#.V8gAC9SLT4Y. Дата доступа: 0108.2017.

2. Бонгард-Левин, Г.М. Индия в древности / Г.М. Бонгард-Левин, Г.Ф. Ильин. – М.: Наука, 1985. – 758 с. – Глава XXIV. Историко-культурные связи (URL: http://evolv.ho.ua/Drevnejshie%20tsivilizatsii/Books/Indija%20v%20drevnosti/03%20Indija%20V%20Drevnosti%20-%20Glava%20024.html).

3. Конфуцианско-даосистский тип культуры. Культура Китая [Электронный ресурс]. – 15.05.2007. – Режим доступа: http://linguistic.ru/index.php?module=main&op=printpage&id=77&header=1. Дата доступа: 01.08.2017.

4. Культура древнего Востока [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://lybs.ru/index-8991.htm. – Дата доступа: 01.08.2017.

5. Культурология. История мировой культуры: Учебник для вузов / Под ред. проф. А.Н. Марковой. - 2-е изд., перераб. и доп. М: ЮНИТИ, 2004. – 600 с. Электронное издание: режим доступа: http://www.hi-edu.ru/e-books/xbook804/01/eabout.htm. – Дата публикации: 18.10.2011. См. главы «Культура Древней Индии» и «Культура Древнего Китая» (http://www.hi-edu.ru/e-books/xbook804/01/part-006.htm; http://www.hi-edu.ru/e-books/xbook804/01/part-007.htm.

6. Любимов, Лев. Искусство Древнего мира / Лев Любимов. – М.: Просвещение, 2003. – 561 с. 3

7. Оппенхейм А. Древняя Месопотамия. – М.: Наука, 1990.

8. Определение места китайской цивилизации в мировом историко-культурном процессе в современной науке // GUANGOU.RU Всё о китайском городе Гуанчжоу [Электронный ресурс]. – 10.09.2014. – Режим доступа: http://guangoy.ru/2155.htm. – Дата доступа: 01.08.2017.

9. Самые интересные факты об Индии // География. Международная туристическая сеть [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://geografiatour.by/blog/самые-интересные-факты-об-индии/ – Дата доступа: 01.08.2017.

10. Титаренко, И.Н. История культуры Древнего Востока: Учебное пособие / И.Н. Титаренко. – Таганрог: Изд-во ТТИ ЮФУ, 2010. – 222 с. (URL доступ: http://window.edu.ru/catalog/pdf2txt/446/69446/44169?p_page=1 и до конца=10).

11. Элк, Элена. Финикия // Древние цивилизации [Электронный ресурс]. – Режим доступа: древние-цивилизации.рф/Ancient-civilizations/Phoenicia.html. Дата доступа: 01.08.2016.

12. Эпос о Гильгамеше // Википедия. Свободная энциклопедия [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://ru.wikipedia.org/wiki/Эпос_о_Гильгамеше. – Дата доступа: 01.08.2017.

 

Семінар 2. Культурныя кантакты ў антычным свеце

Пытанні для абмеркавання

1. Рэлігія і міфалогія Старажытнай Грэцыі ў кантэксце міжкультурных кантактаў і ўплываў.

2. Уплыў дасягненняў культуры Старажытнай Грэцыі на іншыя краіны і народы.

3. Культура элінізму ў суседніх дзяржавах.

4. Распаўсюджанне рымскай культуры, навукі і адукацыі.

 

Для адказу на першае пытанне выкарыстоўваецца матэрыял публікацый пад нумарамі 5, 7, 10 са спісу літаратуры. Неабходна падкрэсліць факт уплыву ўсходніх культаў на фарміраванне рэлігіі Старажытнай Грэцыі. Прывесці канкрэтныя прыклады. Асобна адзначыць культ сінкрэтычнага грэка-егіпецкага бога Серапіса.

Неабходна расказаць пра шэраг міфалагічных сюжэтаў і матываў, якія былі запазычаны грэчаскай міфалогіяй. Сюды трэба аднесці міф пра патоп (відавочна, вавілонскага паходжання), а таксама міфы, звязаныя з багамі, якія прыйшлі з Усходу (Дыяніс, кабіры і інш.).

Пры адказе на другое пытанне неабходна выкарыстаць раздзел “К читателю» з кнігі М. Куна “Богі і героі” (пазіцыя 7 у спісе літаратуры). Гэты матэрыял дапаможа расказаць пра месца грэчаскіх міфаў у агульначалавечай культуры. Матэрыял главы “Старажытнагрэчаская архітэктура” падручніка культуралогіі (пазіцыя 5 у спісе літаратуры) дазволіць расказаць пра ролю архітэктуры Старажытнай Грэцыі ў развіцці сусветнай архітэктуры. А у матэрыяле электроннай публікацыі пад намарам 5 неабходна знайсці матэрыял, які расказвае пра ўплыў філасофіі Старажытнай Грэцыі на філасофскую думку розных краін і народаў, тэатральнае мастацтва і драматургію, скульптуру і выяўленчае мастацтва.

Адказ на трэцяе пытанне таксама павінен асноўвацца на канспектыўным пераказе зместу электроннай публікацыі пад нумарам 5. Неабходна сказаць, што распаўсюджанне старажытнагрэчаскай культуры адбывалася шляхам каланізацыі, а таксама заваёўніцкіх паходаў Аляксандра Македонскага. Па-за межамі Грэцыі склаліся найбуйнейшыя цэнтры культуры. Такія, напрыклад, як Александрыя ў Егіпце і Пергам ў Малой Азіі. Пасля смерці Аляксандра яго імперыя распалася на шэраг манархій, які спалучалі ў сабе ўсходнія і грэчаскія формы праўлення. Перыяд іх існавання таму і называюць эліністычным. Яго культура мела эклектычны і экстэнсіўны характар. Інтэнсіўна развівалася толькі навука.

Характэрнай рысай эліністычнай культуры стала урбанізацыя. Новыя гарады Егіпта і Азіі былі грэчаскімі па абліччы, побыце, але іх кіраўнікі імкнуліся да не характэрнай для грэкаў ўсходняй раскошы. Галоўным цэнтрам эліністычнага свету стала Александрыя Егіпецкая. Эліністычная навука была шматграннай. Сярод яе самых высокіх дасягненняў варта вылучыць геаметрыю Еўкліда, геліяцэнтрычную гіпотэзу Арыстарха Самоскага, вопыт злучэння навукі і тэхнікі ў механіцы Архімеда, вынаходніцтва паравой турбіны Геранімам Александрыйскім, даследаванні ў галіне фізіялогіі і анатоміі Герафіла і Эрасістрата. Палібій распачаў першую спробу апісаць сусветную гісторыю, Эратасфен вымераў акружнасць зямлі і стварыў яе карту з паралелямі і мерыдыянамі, Тэафраст заклаў асновы батанікі і заалогіі, а Зенадот Эфескі і Філет Коскі займаліся праблемамі лексікі і стварылі першыя кнігі па гісторыі літаратуры, слоўнікі. А для класічных жанраў літаратуры элінізм стаў часам заняпаду.

Пры адказе на чацвёртае пытанне выкарыстоўваецца матэрыял з публікацый, пазначаных у спесе пад нумарамі 1, 4, 8. Асаблівая ўвага павінна быць звернута на працэсы раманізацыі, якія ахапілі ўсе народы, што ўваходзілі ў склад Рымскай імперыі. Неабходна азначыць, што ў перыяд Імперыі атрымліваюць вялікі ўплыў і шырокае распаўсюджванне асноўныя плыні рымскай філасофіі – эпікурыз, стаіцызм і неаплатанізм. Стаіцызм, асабліва погляды Сенэкі, аказаў моцны ўплыў на ранняе хрысціянства.

Філосаф Сенека ўнёс значны ўклад у развіццё трагедыйнага жанру. Менавіта антычную трагедыю драматургі Новага часу абралі ў якасці ўзору для пераймання. Уплыў на паэзію Новага часу аказала паэзія Гарацыя.

Дасягненні рымскай матэрыяльнай культуры сталі асновай тэхнічнага развіцця Заходняй Еўропы ў эпоху Сярэднявечча. Неабходна прывесці канкрэтныя прыклады.

Асобна патрэбна спыніцца на найважнейшай культурнай навацыі рымскай антычнасці – юрыспрудэнцыі.

 

Тэмы рэфератаў:

1. Эліністычная культура дзяржаў Малой Азіі, Блізкага Ўсходу, Егіпта.

2. Старажытнарымская культура як сінтэз старажытных культур і культур народаў Рымскай імперыі.

 

Літаратура:

1. Античная романизация // Википедия. Свободная энциклопедия [Электронный ресурс]. – Режим доступа: https://ru.wikipedia.org/wiki/Античная_романизация. – Дата доступа: 02.08.2017.

2. Влияние этрусской цивилизации на формирование римской культуры // Студенческая библиотека URL [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://studbooks.net/528773/istoriya/vliyanie_etrusskoy_tsivilizatsii_na_formirovanie_rimskoy_kultury. – Дата доступа: 02.08.2017. (Все главы)

3. Всеобщая история искусств. Том 1 / Ред. Р.Б. Климо. – Москва: Государственное издательство «Искусство», 1956. – 920 с. – Этрусское искусство (URL: http://artyx.ru/books/item/f00/s00/z0000000/st031.shtml).

4. Культура Древнего Рима [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://www.grandars.ru/college/sociologiya/kultura-drevnego-rima.html. – Дата доступа: 02.08.2016.

5. Культура Древней Греции // Студенческая библиотека URL [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://studbooks.net/616445/kulturologiya/kultura_drevney_gretsii. – Дата доступа: 02.08.2017. (Все главы).

6. Культурология для технических вузов: учебник / М.В. Буланова-Топоркова, Т.А. Алешина, Т.Е. Ксантиниди и др. – Ростов-на-Дону: Феникс, 2001. – 448 с. – Древнегреческая архитектура. (URL: http://www.countries.ru/library/ant/grarh.htm).

7. Кун, Н.А. Боги и герои / Н.А. Кун. – М.: Мир энциклопедий Аванта+, Астрель, 2010. – 128 с. (К читателю)

8. Малюга, Ю.Я. Культурология / Ю.Я. Малюга. – М.: Инфра-М, 1999. – Древнеримская культура. (URL доступ: http://www.countries.ru/library/ant/rimcult.htm).

9. Особенности исторического и культурного развития Древнего Рима // AllTimesAges Эпохальная история [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://www.alltimeages.ru/alltimes-387-1.html (все ПЯТЬ разделов) по http://www.alltimeages.ru/alltimes-387-5.html. – Дата доступа: 02.08.2016.

10. Токарев, С.А. Религия в истории народов мира / С.А. Токарев. – Москва: Политиздат, 1964 – 559 с. – Глава 20. Религия древних греков. (URL: http://religion.historic.ru/books/item/f00/s00/z0000008/st022.shtml) Глава 21. Религия древних римлян (URL http://religion.historic.ru/books/item/f00/s00/z0000008/st023.shtml).

 

Семінар 3. Культурныя ўзаемадзеянні ў сярэднявечнай Еўропе

Пытанні для абмеркавання

1. Культура Візантыі як сінтэз рымскай, грэчаскай і ўсходніх культур, яе ўплыў на культуру славян.

2. Культура ісламу і яе кантакты з еўрапейскай сярэднявечнай культурай.

3. Культурныя сувязі беларускіх зямель з Візантыяй.

4. Культурныя сувязі беларускіх зямель з Заходняй і Паўночнай Еўропай у IX-XIII стст.

5. Еўрапейская культура і развіццё каменнага дойлідства на Беларусі ў IX-XV стст.

 

Пры падрыхтоўцы адказу на пе