Къуэдзокъуэр инэрал зэрыхъуар

Еуэри, си щIалэгъуэ-си делэгъуэу зекIуэ сыкъикIыжри, ди анэр сымаджэ лъэрымыхьу сыкърихьэлIэжащ.

- Мыр сыт, ди анэ? Щхьэ ухэлъ? Сыт къоузыр?

- Дунейр сыужэгъуащ, гъащIэр сфIэIэфIыжкъым, си псэр мэуз...

Къармэхьэблэ сыжэри Iэзэшхуэ къэсшащ. И Iэзэгъуэ имыту къыщIэкIащ.

Къумыкъум сыжэри дыуэ хуезгъэтхащ. Пэлъэщакъым. Псыхуабэ сыжэри дохутырышхуэ къэсшаш. Зыри хузэфIэ­кIакъым.

- АтIэ сыт гущэр си Iэмал иджы - си анэр мыпхуэдэу сIэщIэкIыну пIэрэ?- щыжысIэм, дохутырышхуэм сыфIэпсэкIуэд хъури:

- Уи анэм и хущхъуэгъуэ хэлъу мы дунейм тетыжыр зыш, -­жиIащ, - тырку пащтыхьым и дыщэ жыгым къыпачауэ зы мыIэрысэ Iухуэмэ, къызэфIэувэжынущ, лIы ищIэн тхьэм уигъащIэ! - жи.

Махуэл къыхэзмыгъэкIыу сышэсри сежьащ. Пщэдджыжьым сыдэшэсыкIар шэджагъуэ хъуауэ тенджызым сынэсащ, Кхъухь тедзапIэм секIуалIэмэ - Тыркум я мелуан кхъухьыр ежьэжарэ плъагъуж къудейуэ! Сытыр си Iэмал? СыщIэрыхьэжынщ жысIэри тенджызым сыкIэлъыхэпкIащ. Кхъухьыр макIуэ, шымрэ лIымри дос, дес щхьэкIэ дыщIэрыхьэркъым. Апхуэдэу кхъухьыр кIуэм, дэри деIэурэ, жэщипщIрэ махуипщIкIэ тенджызым дыхэсащ си шымрэ сэрэ. СуткIипщIым и кIуэцIкIэ си шым и джийм ерыскъы жыхуаIэ ехакъым, и Iур гъущIэ щыхъукIэ тенджызыпс шыугъэм зэ-тIэу еIубрэ жьэдигъэжыхьам сщIэркъым армыхъу! Сэр и гугъу сехьащ, ауэ сэ тенджызым сыхэIэбэм, бдзэжьей къыхэсхыурэ, цIынэу сшхащ; си шым хуэсшия щхьэкIэ, и щхьэр игъэкIэрахъуэ фIэкIа, схузэIуилъ­хьакъым: шым бдзэжьей яшхрэт-тIэ! Бдзэжьей цIынэм сэ ныбажэ сищIауэ, мэжэщIэлIэным си шыр игъэкъарууншауэ, епщIанэ махуэм, мелуан кхъухьым дыбгъурыту, Истамбыл кхъухь тедзапIэм десылIэри, ерагъкIэ псым дыхэпщри, щIылъэм дытеуващ.

Си щолэхъужь мыгъуэр ешат, жэщIат, ерагъкIэ къикIухьыжыф къудейт. Мэкъурэ Iусрэ куэду къыхуэсщэхущ аби, згъэтхъэжащ, зезгъэгъэпсэхуащ, сэри хъарчевнэ гуэр сыщIыхьэри седзэкъащ.

- Пащтыхьым и унэр дэндей хъуну? - жысIэрэ сыщIэупщIэмэ:

- Мы уэрамышхуэр плъагъурэ? - жаIэ.

- Солъагъу.

- АтIэ, плъагъумэ, теуви, кIуэ. Жэщищ-махуищ гъуэгу пкIумэ, къалэкум унэсынщ, Истамбыл и курыкупсэм дэж пащтыхьым и унэри итщ. Ауэ, - жаIэ, - уэлэхьэ, абы япэ къэс адыгэр ирамыгъэблагъэ.

- Деплъынкъэ сэ абы срагъэблагъэрэ-срамыгъэблагъэрэ!­ -жысIэри кIыфI хъуауэ сынэсащ къалэкум. Пащтыхьым и унэр унэ тIощIрэ унипщIу зэтетт, гъущI бжыхькIэ къэхухьарэ гъущI куэбжэ хэлъыжу, куэбжэм зы полъку псо дзэуэ къыIусыжу.

- Сыдыхьэнут, - жысIэри сыдагъэхьакъым.

- Себлэгъэнут, - жысIэри срагъэблэгъакъым.

Сыщрамыгъэблагъэм, си шыр къэзгъэуэвщ, щIопщ уэгъуищыр есхщ аби, згъалъэри пащтыхь пщIантIэм сыкъыдэхутащ. Тырку пащтыхьым ар щилъагъум, и бынунагъуэр и кIэм ищIауэ къыщIэж­ри и нэр къижу къызэплъу къэуващ.

- Сэлам алейкум! - жызоIэ.

- Уэ алейкум сэлам! - жи езыми.- Дэнэ укъикIа уэ шу мафIэр? Сыт ухуейуэ укъэкIуа уэ шу маскIэр?

- Сэ Къэбэрдейм сыкъикIащ, - жызоIэ. - Си цIэр Къуэдзокъуэ ТIалибщ. Си анэр малIэри телъщ, уи дыщэ мыIэрысейм къыпачауэ зы мыIэрысэ закъуэ щхьэкIэ сыкъыпхуэкIуащ.

- АтIэ уэ Къэбэрдей укъикIарэ у-Къуэдзокъуэ Палибыр пэжмэ, мы уи шыр щхьэ мыпхуэдизу къулейсыз хъуа? Гъуэгум хъун теттэкъэ?

- Уий, тырку пащтыхьу алыхьым и нэфIыр зыщыхуа, - жызоIэ, - сэ сыкъызэрыкIуа гъуэгум хъун къытекIэ хабзэкъым: уи мелуан кхъухьым сыкъыкIэлъыхэпкIэри сыкъыщIэрымыхьэу сыкъэ­кIуащ, шыри лIыри жэщипщI-махуипщIкIэ псым дыхэсащ.

- АтIэ а жыпIэр пэжрэ Къуэдзокъуэ и къуэр уэрамэ, удгъэ­щIэхъункъым, - жеIэри и дзэлыфэр етI. - Уэ тхьэр умыгъэпцIмэ, мор си дыщэ жыгщи, къыпыч!

Сыплъэмэ, и щхьэкIэр пшэм хэпIиикIэу зы дыщэ жыг пщIантIэ­кум итщ, и хъуреягъыр дзэ фIыцIэм къатIысыхьарэ цIыху бгъэдамыгъэхьэу, къыпыхуIамэ къахьрэ пащтыхьым къратыжу.

- А жыгым и щхьэкIэр пшэм щыхэпIиикIым деж пыт мыIэрысэ плъыжь цIыкIур плъагъурэ? - жи.

- Солъагъу.

- АтIэ, плъагъумэ, къыпычи, ууейщ. Ар, къызжиIакъым жо­мыIэж: фочкIэ удэкIуей хъунукъым, жыгми удэкIуей хъунукъым. ЛIыгъэ уиIэмэ, къыпыч!

Пащтыхьым аргуэру и дзэлыфэр ещI, и бынунагъуэр зэрогъэ­щыщ, и блыгущIэтхэр мэдыхьэшх.

Дыщэ жыгыр хъуреягъкIэ къэскIухьщ, и бгъэдыхьэпIэ хъунур къэзгъуэтри, си аркъэныжьыр здзыщ аби, жыхуиIа мыIэрысэм и бгым фIэзгъэтIысхьащ. Сыкъекъущ, мыIэрысэр къыпызгъэхури щIым тезмыгъахуэу щIакIуэ кIапэкIэ къэзубыдыжащ.

«Сытыр ди Iэмал, ди дыщэ мыIэрысэр ехь!» - жыхуиIэу тырку пащтыхьыр и блыгущIэтым йоплъ. БлыгущIэтым зы лъэбакъуэ къечри:

- Къуэдзокъуэ и къуэжь, - жи, - мыIэрысэр къыпыпча щхьэкIэ, и уасэр къыдэптакъым.

- Сыт хуэзэр? ЖыIэ!

- ЖысIэмэ, жысIэ: Мо къру кIапсэшхуэр плъагъурэ?

УафэмкIэ сыдэплъейм - къру минрэ къру щитхурэ хъууэ зы гуп тщхьэщокI.

- Солъагъу.

- Плъагъумэ, ар къру минрэ щитхум зы къру хэмыкIыу къытхуехьэх!

«Уи уз укIуэд, абы нэхъ жомыIэмэ!» - жысIэщ сигукIи, аркъэныр згъэкIэрахъуэщ аби, здзыри, къру пашэм и пщэм щыздзэщ аби, къыщеслъэфэхым, абы и ужь иту къру кIапсэшхуэри пащтыхь пщIантIэм къыдэтIысхьащ, къру пашэр езыр къэтIыса я гугъэри. Кърум и пщэм аркъэныр къыфIэсхыжри пащтыхьым хуэсшиящ:

- Мэ, тырку пащтыхь, уи мыIэрысэ уасэр! - жысIэри.

- Хьэуэ, - жи пащтыхьым, - иджыри зы Iуэхутхьэбзэ тхуэбгъэзэщIэн хуейщ, ди мыIэрысэр пхьын уи гугъэмэ!

- ЖыIэ!

- ЖысIэмэ, жысIэ: мо мазэщIэр плъагъурэ? - жиIэри Iэпэ щишийм, кърур IэщIэлъэтри - зэрыкIапсэшхуэу макIуэ щIыкIэ! - ­уэгум ихьэжащ. - Кърур зэпытрэ зэкIэсу укIуэ! - щыжиIэм:

- Умышынэ, пащтыхь, - жысIэри ауан сщIащ, - кърум игъэ­щIэми зэпытрэ зэкIэсущ къызэракIухьыр.

- Зэ умыпIащIэ, - жи, - Къуэдзокъуэ и къуэ: а уи IуэрыIуэдзы­гъэм ухущIегъуэжынкIи хъунщ иджыпсту. Уэ тхьэр умыгъэпцIрэ уадыгэлIыр пэжмэ, а уи аркъэныр едзи, мо мазэщIэр къысхуэгъэу­выIэ - Истамбыл щхьэщрет ар къуэмыхьэжу!

Сыдоплъейри гъубжэ зэщIэлъыкIам ещхьу лыдыжу мазэ къэунэ­хугъащIэр уэгум къитщ.

- Уэлэхьэ, пащтыхь, си аркъэным абы зэрылъэIэсын кIыхьагъ имыIэ.

Пащтыхьым унафэ ещIри Истамбыл аркъэну дэлъыр къызэ­хуахьэс, сэри а къомыр зэпызоухуанэри сошыхь.

- Уэ пхуэмыгъуэн, сэ схуэмэхуэн! - жызоIэр аби, щэ ныкъуэрэ согъэкIэрахъуэ аркъэнри, содз.

Аркъэн здзар сыхьэт енкIэ KIya нэужь, мазэм и зы къуапэм фIотIысхьэ. Мазэри йокъу, сэри сыкъокъу, сыпэмылъэщыж щыхъум, зы жыгеижъ щытти, аркъэным и кIэр абы и лъэдийм щызгъэлъэ­дащ. Мазэр еIэщ-еIэри, унэ ихуэну зы кумбышхуэ къигъанэри, жыгыр иричащ. Тхьэмахуэ псокIэ мазэм кIэрыщIауэ къыздрихьэ­кIащ жыгеижьыр; иужькIэ, мазэр из хъууэ хуежьэри, аркъэныр къыфIэхужщ аби, жыгыр зэрыпыщIауэ тенджызым хэхуащ.

Ар щилъагъум, пащтыхьым и блыгущIэтыр къэпсалъэри жиIащ:

- Дуней нэху, утIыпщ мы адыгэ щIалэр, мыр къупщхьэпэ мыгъуэщ: зыгуэр дыIэщIэмыкIуадэкIэ! - жери.

- СоутIыпщ, - жи, - и щхьэ зэрыхьщ, ауэ, уэлэхьэ, кхъухь езмытыну!

- Сыхуейкъым уи кхъухьми, мыIэрысэр сысей хъуа закъуэмэ!

- Догуэ, дауэ узэрыкIуэжын уи гугъэр?

- СыкъызэрыкIуам хуэдабзэу.

- Тенджызым узэпрысыкIыжуи?

- СызэпрысыкIыжуи, уэлэхьэ!

- А гъуэгу мыгъуэ ежьа, уи шыр къулейсыз хъуащ, уихьыжын­къым.

- Си шыр адыгэшщ, пащтыхьыжь, - жызоIэ. - Къуэдзокъуэр зэрежьэжрэ нобэ махуитху ирокъу щыжыпIэм, дыгъэр къуэгъыхьи уи шхьэгъубжэр нызэIугъэж: IуащхьэмахуэкIэ наплъи, абы и зы щыгум мафIэ нэху теплъагъуэмэ, сынэсыжауэ аращ; томылъагъуэ­мэ, ситхьэлауэ аращи, си ужьыр махуэ фхухъу! - жысIэри сыкъе­жьэжаш.

Зы Iус къэпрэ зы псы фэндырэрэ сишым къытеспхэри тенджызым сыкъыхэлъэжащ. Укъыхэмылъэжу дэнэ укIуэнт, КъэбэрдеймрэТыр­кумрэ я кум тенджыз щыдэткIэ! Пщэдджыжьымрэ пщыхьэщхьэмрэ Iус тIэкIу езгъэшхмэ, псы езгъэфэжурэ, еплIанэ махуэм Мудавейм я щIым сыкъытехьэжащ. Махуэ етхуанэм шэджагъуэ хъуауэ сыкъэсыжри ди унэ сыщIыхьэжащ. СыщIэхьэжмэ - ди анэм и бзэр мыпсэлъэжрэ хьэблэ фызыжьым духьэ къабжу щхьэщысу. Псын­щIэу жысIэри, тырку пащтыхьым и дыщэ мыIэрысэм езгъэдзэкъащ, ди анэр, мыIэрысэпсыр и кIуэцIым зэрынэсарауэ, къызэфIэтIысхьэри:

- Зэ седзэкъэжатэмэ, сыхъужат! - жиIащ.

МыIэрысэр псори езгъэшхри, лажьи хъати имыIэжу хъужщ аби, къэтэджыжащ ди анэр. Хьэлэмэтыракъэ, и Iэ сэмэгум IэщIым тета хьэмцIыракIэри техужащ, и лъакъуэ ижьым и лъэпхъуамбэшхуэм техуауэ щыта лъэбжьанэри къытекIэжащ.

- Бын щIыжаIэр нобэ хуэдэ зы махуэти, лIыгъэ уиIэу укъыщIэкIащ, - жиIэри Iэ къыздилъащ, къызэхъуэхъуащ. - Сэ сып­хуэарэзыщи, азалыхьыр арэзы къыпхухъу!

Пащтыхьым еста псалъэр сщIэжти, сыкъыдэшэсыкIри, зы пхъэгулъэ ныкъуэ хъун хуэдиз пхъэ гъуру си шым къытеспхэри Iуащхьэмахуэ дэсхащ. Дыгъэр щыкъухьэм ирихьэлIэу, щыгу нэхъ лъагэIуэ хуэдэм мафIэшхуэ щызэщIэзгъанэри сыкъэкIуэжащ.

СыкъызэрыкIуэжрэ нобэ мазэ ирокъу щыжысIэм, зы шу цIыкIу къепсыхащ, тырку шыгъынкIэ хуэпауэ. Къепсыхри:

- Къуэдзокъуэ и къуэжь, - жиIащ, - уэ лIыгъэу зепхьам и су­лыкъукIэ дунейм и нэхуу тырку пащтыхьым инэрал уещI!

Ар жиIэри, и къэлътмакъым зэщIэцIууэжу дыщэ дамэтелъитI кърихри си дамэм къытрилъхьащ.

- Дауэ укъэкIуа? - жысIэри сышеупщIым:

- Пащтыхьым и мелуан кхъухьымкIэ сыкъригъэшащ, - жи.

Сэри си пащIэкIэ сыщIэгуфIыкIри, абы нэхъ къыфIэзмыгъэкIыу, си хьэщIэр згъэхьэщIэщ, берычэт бесын жесIэри, езгъэжьэжащ. Тенджызым нэс сыдэкIуатэри кхъухьым изгъэтIысхьэжащ.

Дамэтелъхэм цIыкIухэр ириджэгуурэ ягъэкIуэдыжащ - сэ сыт­кIэ сыхуейт дамэтелъ, си гъащIэр шу закъуэу схьырт.