Зама а, оьздангаллех болу къоман кхетам хийцабалар а. Советан Iедал тIедале хьалха (8 сахьт) — КиберПедия 

Папиллярные узоры пальцев рук - маркер спортивных способностей: дерматоглифические признаки формируются на 3-5 месяце беременности, не изменяются в течение жизни...

Состав сооружений: решетки и песколовки: Решетки – это первое устройство в схеме очистных сооружений. Они представляют...

Зама а, оьздангаллех болу къоман кхетам хийцабалар а. Советан Iедал тIедале хьалха (8 сахьт)

2019-09-17 670
Зама а, оьздангаллех болу къоман кхетам хийцабалар а. Советан Iедал тIедале хьалха (8 сахьт) 0.00 из 5.00 0 оценок
Заказать работу

 

Нохчийн къоман оьздангалла оьрсийн паччахьан Iедал тIедале хьалха. Бусалба дин чIагIделла далаза хилар. Iесачу (язычествон) динан цхьадолу ламасташ дехаш хилар.

Мехкан кхиэл – адамашна юкъара а, дийнна халкъах хьакхалуш долу а гIуллакхаш къесторан ша тайпана оьздангаллин институт. Оцу кхиэле хоржуш верг дукха лерина къастош хилар. Мехкан кхиэло адамашна юкъара дов къастош, маслаIат деш гIуллакхаш лелор. Къоман гIиллакх-оьздангаллин баххаш ларбарехь цо лелийна маьIна.

Алдара Ушурма шен хьехамашца юкъаволучу муьрехь оьздангаллин латтам, и мелла а гIелбелла хилла хилар. Алдара Ушурма – Нохчийчохь баьхначу дуьххьарлерачу эвлаяэх цхьаъ. Ушурмин хьехамаша нохчийн юкъараллехь гIиллакх-оьздангаллин барам лакхабаьккхина хилар.

Имам Шемалан зама а, къоман оьздангалла а. Шемалан Iедалан а, тIеман а тIеIаткъам бахьанехь нохчийн гIиллакхашкахь хилла хийцамаш. Шемалан а, Кунта-Хьаьжин а къовсам.

Нахана юккъехь, уьш мостагIий белахь а, маслаIат лахар, тIом ца бар – Кунта-Хьаьжин коьртачу хьехамех цхьаберш. Изза маслаIат шарIана а, нохчийн Iадатна а юкъахь а лахар. Цо болийна адаман синкхетам цIанбаран некъ цуьнан мурдаша, кхечу устазаша кхидIа бахьар.

Къоман оьздангалла советан Iедал тIедале хьалхарчу муьрехь. Нохчех керла чкъор – оьрсийн паччахьан гIуллакхехь хиллачу, хьал долчу нехан чкъор кхолладалар, церан оьздангаллин сурт-сибат. Оьрсийн культуро оцу муьрехь нохчийн синкхетамна бина тIеIаткъам.

Керла дешнаш.

Талламан хаттарш а, тIедахкарш а.

Iамийнарг тIечIагIдар.

 

Х1ара дакъа 1амийнчул т1аьхьа дешархо декхар ву:

– нехан оьздангаллех болу кхетам заманца хийцалуш хиларх кхета;

– Алдарчу Ушурмин, Шемалан заманахь а, цулт1аьхьа еъначу хенахь а нохчийн 1ер-дахарехь хилла хийцамаш билгалбаха хаа.

 

Дешархочун йиш ю оцу декъехь шен хилла хаарш кхин а т1едуза, историн, этнографин белхаш боьшуш, хьехархочун г1оьнца.

IV дакъа

Зама а, оьздангаллех болу къоман кхетам хийцабалар а. Советан Iедал тIедеъначул тIаьхьа (8 сахьт)

 

Советан заманахь къоман оьздангалла. Адамаш шина оьздангаллин системехь – Iедало нуьцкъашха тIейожийначу а, бакъйолчу а – даха дезаш хилар а, цо церан синкхетам шалха берзор а.

Нохчийн устазаш, эвлаяаш, Iеламнах Iедало хIаллакбаро къоман оьздангаллина дина зен. Халкъ оьздангаллин хехой боцуш дисар.

ЦIера дахар а, цо нохчийн оьздангаллина бина тIеIаткъам а. БIешерашкахь кхоллаелла Iер-дахаран, юкъаметтигийн кепаш хIаллакьхилар. Хийрачу махкахь цхьадолу нохчийн гIиллакхаш, уьш лелочу нахаца цхьаьний, вайна юкъара гуттаренна а дIадовлар. Чкъурашна юккъера оьздангаллин зIе гIелъялар а, цунах хилла зен а.

Керла зама а, нохчийн къоман оьздангалла а. Iедалан бехкамаш дIабевлча, оьзда дерг а, доцург а гучудалар. Хеттарг а, долуш дерг а.

ТIаьххьарчу итт-цхьайтта шарахь вайн махкахь хиллачу баккхийчу хийцамаша, тIемаша къоман оьздангаллина бина тIеIаткъам. БIе эзарнаш нохчий мухIажарш бовларо гIиллакхна бина эшам.

Оьздангаллехь заманца хийцалург а, хийцадала йиш йоцург а. Хийцалург: духар, мотт, юкъаметтигаш – куц-кеп. Хийцадала йиш йоцург: оьздангаллин чулацам.

Керла дешнаш.

Талламан хаттарш а, тIедахкарш а.

Iамийнарг тIечIагIдар.

 

Х1ара дакъа 1амийнчул т1аьхьа дешархо декхар ву:

– Советан 1едало вайн къоман синкхетамна бина т1е1аткъам муха бу хаа;

– Советан 1едал долуш а, цулт1аьхьа еанчу заманахь а нохчийн къоман г1иллакх-оьздангаллех болчу кхетамехь хилла хийцамаш бовза.

 

Дешархочун аьтту бу х1ара дакъа 1амош шена хиънарг керлачу хааршца т1едуза, хьехархочун г1оьнца, нохчийн исторех, культурех, этнографех болу 1илманан белхаш а боьшуш.

 

Шарахь Iамийнарг карладаккхар (2 сахьт).

 

 

Дешаран дисциплинин коьчалан план                                                        

 

Класс

№ п\п теманаш сахьташ Календарни хенаш Билгалла урок елла хан
1 Чохь са долчу 1аламца стага лело еза юкъаметтигаш. 1    
2 Чохь са доцчу 1аламца стеган хила еза юкъаметтигаш. 1    
3 Латта лара дезар. 1    
4 Хьанала къахьегар – оьздангаллин билгало. 1    
5 Белхи – нохчийн къоман г1иллакх. 1    
6 Белхийн кхетош - кхиоран маь1на. 1    
7 Къур1ан – Делан адамашна долу т1аьххьарлера дош. 1    
8 Делан Элчанан (1.С.В.) дахар – дерриге адамашна оьздачу дахаран масал. 1    
9 Вуон – дика а исламехь къастор. 1    
10 Дохковалар а, нисвала г1ортар а- стеган декхар. 1    
11 Исламан оьздангаллин коьрта билгаллонаш. 1    
12 Шар1 а, нохчийн 1адат а. 1    
13 Шар1 – Къур1анна, Элчанна (1.С.В.) Суннин хьехамашна т1ехь х1оттийна стеган а къаьмнийн а 1ер-дахаран бакъо. 1    
14 Нохчийчохь баьхна устазаш а, церан оьздангаллех долу 1илма а. 1    
15 1амийнарг т1еч1аг1дар. 1    
16 Резервни сахьт 1    
17 Резервни сахьт 1    

 

 

                                                  

 

 

    

 

 

 

 

4.Дешаран дисциплинин коьчалан план                                                             

  6 класс

№ п\п теманаш сахьташ Календарни хенаш Билгалла урок елла хан
1 Ц1ахь лелон хьайбанаш а, церан дола дар а.   1    
2 Говр а, цуьнца доьзна нохчийн г1иллаккхаш.   1    
3 Нохчийн х1усамехь ж1аьлин, цициган меттиг.   1    
4 Борз а, цунах лаьцна долу нохчийн халкъан дийцарш а.   1    
5 Олхазаршца йолу юкъаметтигаш нохчийн оьздангаллехь.   1    
6 Сагалматийн дахар а, царах йолчу произведенийн философски маь1на а.   1    
7 Хиш, лаьмнаш, ахкаш, лара дезар.   1    
8 Хьун а, хьунан дахар а.   1    
9 Бецаш а, царах пайдаэцар а.   1    
10 Лаьтта т1ехь хьанала къахьегар оьздачу стеган декхар.   1    
11 Нохчийн коьрта ялта: хьаьжкаш, мукх.   1    
12 Махлелоран бехкамаш бохон йиш цахилар. 1    
13 1илма 1амор. Шен хаарш дикачу х1уманна т1едерзор.   1    
14 Нохчийн къоман къинхьегамехь вовшашна г1о – накъосталла даран г1иллакхаш.   1    
15 Некъаш, шовданаш тодеш, т1айш тохкуш мах боцуш белхаш бар.   1    
16 Резервни сахьт 1    
17 Резервни сахьт 1    

 

 

Класс

№ п\п теманаш сахьташ Календарни хенаш Билгалла урок елла хан
1 Адам ларар.   1    
2 Сий.   1    
3 Маршо.   1    
4 Собар.   1    
5 Майралла.   1    
6 Яхь. 1    
7 Къинхетам.   1    
8 Комаьршалла.   1    
9 Доттаг1алла. 1    
10 Тешам.   1    
11 Дош лардар.   1    
12 Декхар. Иэхь. Бехк 1    
13 Къонах. 1    
14 Адаман дег1ах кхетачу цамгаршна дарбанаш лелоран ламаст. Бецех пайда эцар.   1    
15 Чуьра яьккхинчу а, кагъйинчу меженашна дарба дар.   1    
16 Резервни сахьт 1    
17 Резервни сахьт 1    

 

 

Класс

№ п\п теманаш сахьташ Календарни хенаш Билгалла урок елла хан
1 Стеган оьздангалла цо ша - шеца лелочу г1иллакхашна т1ера д1айолаялар.   1    
2 Ц1еналла - ах дин ду.   1    
3 Стеган ког баккхаран, боларан оьздангалла.   1    
4 Метан оьздангалла, къамелийн башхаллаш.   1    
5 Хьаша ларвар.   1    
6 Хьаша – да ларар.   1    
7 Хьешо лело деза г1иллакхаш.   1    
8 Диканехь лело деза г1иллакхаш.   1    
9 Тезет.   1    
10 Вуон деъначу нахаца лело деза г1иллакхаш.   1    
11 Наха олу дош а, цо нохчийн дахарехь лело маь1на а.   1    
12 Мацах хиллачух масал эцар.   1    
13 «Хьер кхайкхор» боху г1иллакх а, цо нохчийн дахарехь лелийна маь1на а.   1    
14 Ч1ир.   1    
15 Масла1ат.   1    
16 Резервни сахьт 1    
17 Резервни сахьт 1    

 

Класс

№ п\п теманаш сахьташ Календарни хенаш Билгалла урок елла хан
1 Доьзал бохучу дешан маь1на.   1    
2 Бер дуьненчу далар а, цунна ц1е тиллар а.   1    
3 Нанас беран де 1уналла.   1    
4 Ден бераца хила еза юкъаметтигаш.   1    
5 Беранна мотт 1амарца 1амо дезарг, берийн ловзарш а, церан дагардарш а.   1    
6 Боьрша бер сунтдар.   1    
7 Ламаз 1амор.   1    
8 Стеган пхийта шо кхачар.   1    
9 Стага шен дашах, г1уллакхех, гиллакхех ша жоп дала дезар.   1    
10 Хьалха заманахь к1ант а, йо1 а бакхийчеран маг1аре х1оттар.   1    
11 К1анта шен доьзал кхолларна беш болу кечам.   1    
12 Йо1а шен хиндолчу дахарна бен кечам: г1иллакх, маха баккха, ков – керт ц1ена латто 1амор.   1    
13 Гергало таса лучу нехан бух таллар.   1    
14 Хийист а, цуьнца доьзна нохчийн г1иллакхаш а.   1    
15 Синкъерам – кегирхойн вовшийн девза меттиг.   1    
16 Резервни сахьт 1    
17 Резервни сахьт 1    

Класс

№ п\п теманаш сахьташ Календарни хенаш Билгалла урок елла хан
1 Оьздангалла кхоллаялар. 1    
2 Г1иллакх ялсмани чуьра схьадеъна. 1    
3 Оьздангалла х1ора стеган шен – шен хуьлу. 1    
4 Нохчийн къоман цхьайолу оьздангаллин мехалаш дуьненан массо а къамнийн юкъара ю. 1    
5 Стеган дахар а, цуьнан оьздангаллин мах а. 1    
6 Маршо: философски а, исторически а чулацам. 1    
7 Стеган сий. Нийсо – иза оьздачу дахаран бух. 1    
8 Адамалла. Къинхетам. Комаьршалла. 1    
9 Къонахалла. Майралла. Доттаг1алла. 1    
10 Собар. 1    
11 Яхь а, хьаг1 а. Масалш. 1    
12 Иэхь – бехк. Декхар. 1    
13 Хьаша т1еэцар. 1    
14 Исламехь бусулбанаш боцчу нахаца йолу юкъаметтигаш. 1    
15 Стага шен дег1аца лело деза г1иллакхаш.   1    
16 Резервни сахьт 1    
17 Резервни сахьт 1    

 

Класс

№ п\п теманаш сахьташ Календарни хенаш Билгалла урок елла хан
1 Чохь са долчу 1аламца стага лело еза юкъаметтигаш. 1    
2 Чохь са доцчу 1аламца стеган хила еза юкъаметтигаш. 1    
3 Латта лара дезар. 1    
4 Хьанала къахьегар – оьздангаллин билгало. 1    
5 Белхи – нохчийн къоман г1иллакх. 1    
6 Белхийн кхетош - кхиоран маь1на. 1    
7 Къур1ан – Делан адамашна долу т1аьххьарлера дош. 1    
8 Делан Элчанан (1.С.В.) дахар – дерриге адамашна оьздачу дахаран масал. 1    
9 Вуон – дика а исламехь къастор. 1    
10 Дохковалар а, нисвала г1ортар а- стеган декхар. 1    
11 Исламан оьздангаллин коьрта билгаллонаш. 1    
12 Шар1 а, нохчийн 1адат а. 1    
13 Шар1 – Къур1анна, Элчанна (1.С.В.) Суннин хьехамашна т1ехь х1оттийна стеган а къаьмнийн а 1ер-дахаран бакъо. 1    
14 Нохчийчохь баьхна устазаш а, церан оьздангаллех долу 1илма а. 1    
15 1амийнарг т1еч1аг1дар. 1    
16 Резервни сахьт 1    
17 Резервни сахьт 1    

 

 «Нохчийн гIиллакх-оьздангалла» хьоьхучунна гIоьнна

                    Л И Т Е Р А Т У Р А

1. Абдулаев Л. Орамашший, тIемашший. ‒ Соьлжа-ГIала, 1986.

2. Абдулаев Л. Г1енех сан г1енаш. ‒ Назрань, 2002. Абдурашидов А. Йист йоцу дахар. ‒ Орга, 1992, № 4.

4. Авторханов А. Нохч-ГIалгIайн халкъ хIаллакдар. СССР-н халкъаш хIаллакдар. ‒ М., 1991. (Оьрсийн маттахь. КхидIа – Оьрс. м.).

5. Акаев В. Шайх Кунта-Хьаьжин дахар а, Iилма а. ‒ Орга, 1993, № 2.

6. Алироев И. Нахски меттанаш а, культура а. ‒ Соьлжа-ГIала, 1979. (Оьрс. м.).

7. Айдамиров А. Адамаш, кхолламаш, гIиллакхаш. – «Грозненский рабочий» газет, 1989, 10 декабрь. (Оьрс. м.).

8. Айдамиров А. Вайн амалш. ‒ «Васт» газет. 1994, май.

9. Айдамиров А. Дарц. ‒ М., 1999.

10. Айдамиров А. Еха буьйсанаш. ‒ Соьлжа-ГIала, 1973, 1990.

11. Айдамиров А. Лаьмнийн некъашкахула. - Соьлжа-ГIала, 1975.

12. Айдамиров А. Нохч-ГIалгIайчоьнан историн хронологи. ‒ Грозный, 1991. (Оьрс. м.).

13. Арсанукаев Ш. Керла де. ‒ Соьлжа-ГIала, 1980.

14. Ахмадов М. МаьркIажехь дитташ. ‒ Соьлжа-ГIала, 1989.

15. Ахмадов М. Нохчийн синкъерам. ‒ «Даймохк» газет, 1992, № 177.

16. Ахмадов М. Сатоссуш, седарчий довш. ‒ Соьлжа-ГIала, 1986.

17. Ахмадов М. Светофорах а, кхечу хIуманех а. ‒ «Даймохк» газет, 1992, № 20.

18. Ахмадов М. Б1е эзар дика г1уллакх. ‒ Назрань, 2002.

19. Ахмадов М. Собар, къинхьегам, иэхь-бехк. ‒ «Даймохк» газет, 1992, № 25.

20. Ахмадов Ш. Имам Мансур. ‒ Соьлжа-ГIала, 1991. (Оьрс. м.).

21. Бадуев С. Гулйина сочиненеш. I, II тт. ‒ Соьлжа-ГIала, 1976.

22. Байсултанов Дадаш, Байсултанов Дауд. Нохчийн-оьрсийн фразеологически дошам. ‒ Соьлжа-ГIала, 1992.

23. Бексултанов М. Мархийн кIайн гIаргIулеш. ‒ Соьлжа-ГIала, 1985.

24. Бексултанов М. Юха кхана а, селхана санна. ‒ Соьлжа-ГIала, 1988.


Поделиться с друзьями:

Биохимия спиртового брожения: Основу технологии получения пива составляет спиртовое брожение, - при котором сахар превращается...

Поперечные профили набережных и береговой полосы: На городских территориях берегоукрепление проектируют с учетом технических и экономических требований, но особое значение придают эстетическим...

Общие условия выбора системы дренажа: Система дренажа выбирается в зависимости от характера защищаемого...

Типы оградительных сооружений в морском порту: По расположению оградительных сооружений в плане различают волноломы, обе оконечности...



© cyberpedia.su 2017-2024 - Не является автором материалов. Исключительное право сохранено за автором текста.
Если вы не хотите, чтобы данный материал был у нас на сайте, перейдите по ссылке: Нарушение авторских прав. Мы поможем в написании вашей работы!

0.053 с.