Къуиижь цiыкiу и шынэхъыжьхэм ялъ ещiэж

Еуэрэ-еуэрэт, жи, нанэжь гуэрым къуищ иIэт, жеIэ, зыр щхьэцэу, зыр фэкъуу, зыр къуиижь цIыкIуу. Унагъуэм яшхын ямыIэжу зэпыхуати, Щхьэцэ и хьэмкIутIеи башыр къищтэри дэкIащ:

- СылIыщIэнщ, зыгуэр къэзлэжьынщи, къыфхуэсхьынщ, - жи­Iэри.

Урыхужь зэпрыкIри кIуэм-лъейм, кIуэм-лъейурэ, Пхъэшым нос.

Абдей зы иныжь унагъуэ щыпсэути, я пщIантIэм дохьэр аби, «уит!» - жери маджэ.

- Сыт! - жери щхьибл фIэту зы иныжь къыщIокI.

- Ярэби, си гуащIэ мащIэщ, сылIыщIэнут.

- Алыхь-алыхь, лIыщIэнкъэ дэ тхуэмыгъуэтыр! - жи иныжьым. - KIыгyyгyp къэджэхукIэ узгъэлIыщIэнщи, мазэ и мэл хэплъыхьауэ уэстынщ, пшхынури щыптIэгъэнури си Iуэхущ, ауэ укъэгубжьу здэнукъым: укъэгубжьмэ, уи плIэм фэлъырищ дэсхыну­рэ лIыщIапщIи уэзмыту удэсхужынущ.

ЗэгуроIуэ абыкIи, Щхьэцэ лIыщIэу хуожьэ. - Мэз макIуэ, пхъэ екъутэ, Iэщ егъэхъу, жэщ хъумэ, мэплъыр. Мазэ докIри Щхьэцэм жеIэ:

- Иныжьу иныжь, си мазэ хьэкъыр къызэт!

- Сыт щхьэкIэ, илъэсыр кIуэмэ, къэблэжьар зэуэ уэстынщи, зэфIэкIакъэ? - жи иныжьым.

- Хьэуэ, - жи мыдрейм. - Сэ къыслъысыну мэлыр лъхуэуэ тIy къилъхунум сщIэрэ!

- Еуэ-тIэ, къыхэх узыхуейр.

Щхьэцэ ходэри мэл пшэрышхуэ къыхех.

Йоуэри, гъатхэр къос аби, вакIуэ докI. Щхьэцэ вауэщ, иныжьыр пхъэIэщэжьщ. Шэджагъуэ мэхъури иныжьым унафэ ещI:

- Хьайдэ, лъэгъупыIэмпIэр зэфIэдзэ, сэ мэлыр сыукIынщ, - жиIэри.

Щхьэцэ лэгъупыIэмпIэр зэфIидзэху, иныжьым абы и мэл закъуэр къытредзэри eукI. Ар хуэщэчынт Щхьэцэм, къызэщIонэ:

- Ер зи унэм ихьэн иныжь, - жи, - си мэл закъуэр умыукIмэ, букIын мо хъушэм хэттэкъэ?

- ЛIо-тIэ, абы щхьэкIэ угубжьыну? - жи иныжьым. Щхьэцэ занщIэу мэупщIыIуж:

- Хьэуэ, сыгубжьынукъым.

-Мэлыр мавэри, иныжьым аргуэру унафэ ещI:

- Жэ мэзми, мы лыр тетлъхьэну чии тIэкIу зэгъэпцI!

Щхьэцэ мажэ мэзми, чий зрегъэпцIри, къехь. Къихьрэ къэсыж­мэ - иныжьым лыр ишхри лэпсыр ирифыжауэ. Щхьэцэ мэжалIэри тэмакъкIэщI къэхъуати, и псэр къытекIуэри губжьащ:

- Е зи лъапсэр гъущын иныжь, - жи, мы къызэпщI гуэрыр сыт?

- ЛIо-тIэ, абы щхьэкIэ угубжьыну?

- Уэлэхьи, сыгубжьи иримыкъун!

- НтIэ, сызыхуеиххэракъэ!- жеIэ иныжьми, Щхьэцэм и щхьэр кърешэх аби, и плIэм фэлъырищ къыдехри, лIыщIапщIи къримыту къыдехуж.

Щхьэцэ зэрежьэрэ нобэ илъэс ирокъу щыжаIэм, и псэр пыт къудейрэ и плIэр ухуауэ къыдохьэж.

- Мыр лIo? Сытыр къэухъу?

Щхьэцэм къехъулIар и шынэхъыщIэхэм яжреIэж.

НтIэ, чэзур зейр сэращи, илъэ лIыщIэ сежьэнщи, къысхуэ­лэжыIмэ, къыфхуэсхьынщ, - жеIэр Щхьэфэкъуи, изей башыр къещтэр аби, докI.

Щхьэфэкъу зэрыдэкIрэ нобэ илъэс ирокъу щыжаIэм, ари и псэр пыт къудейрэ и плIэр ухуауэ къыдохьэж.

- Мыр лIo? Къэхъуар сыт?

Щхьэфэкъуи зыIущIар а иныжь дыдэрати, къехъулIар и къуэшитIым яхуеIуэтэж.

Къуиижь ЦIыкIy и чэзути, идей башыжьыр къещтэри, докI:

- Е фи лъыр сщIэжынщ е силъри згъэжэнщ! - жеIэри. Урыхужь зэпрокIри, кIуэм-лъейм, кIуэм-лъейурэ, Пхъэш лъапэ носри, иныжьым и пщIантIэ дохьэ аби, «уит!» - жери маджэ.

- Сит! - жери щхьибл зыфIэт иныжьыр къыщIокI.

- Ярэби, си гуащIэ мащIэщ, сылIыщIэнут.

- Алыхь-алыхь, лIыщIэнкъэ дэ тхуэмыгъуэтыр! - жи иныжьым. - KIыгyyгyp къэджэхукIэ узгъэлIыщIэнщи, мазэ и мэл хэплъыхьауэ уэстынщ, пшхынумрэ щыптIэгъэнумри си Iуэхущ, ауэ укъэгубжьу здэнукъым: Укъэгубжьмэ, уи плIэм фэлъырищ дэсхын­щи, лIыщIапщIэ уэзмыту удэсхужынщ.

АбыкIэ зэгуроIуэри Къуиижь ЦIыкIy илъэс лIыщIэу Iуоувэ. Мэз макIуэ, пхъэ екъутэ, Iэщ егъэхъу, жэщ хъумэ, мэплъыр. Апхуэдэурэ мазэ макIуэри, Къуиижь ЦIыкIyм жеIэ:

- Уэ иныжьу гъуамэжь, - жи, - мазэ хьэкъыр къызэт!

- Илъэсыр кIуэмэ, уэстынщ, лIо иджыпсту зэрыпщIынур? - жи иныжьым.

- Сыхуеймэ, сшхыжынщ, сыхуеймэ, псым хэздзэнщ, - сыт уи Iуэхуу хэлъ: хьэкъыр сысеймэ, къызэтыж!

- IoxoIy?

- CoxoIy!

- Еуэ-тIэ, хэди, узыхуейр къыхэх!

Къуиижь ЦIыкIу ходэри кIэ щабз ныбэкъыу зы ин къыхех. Ауэрэ гъатхэр къос аби, вакIуэ докI. Къуиижь цIыкIу вауэу, иныжьым пхъэIэщэкIыр иIыгъыу къекIуэкIыурэ, шэджагъуашхэр къосри, бысымым унафэ ещI:.

- ПсынщIэу, - жи, - лэгъупыIэмпIэ къызэфIэдзэ, сэ мэлыр сыукIынщ.

Къуиижь ЦIыкIy лэгъупыIэмпIэр къызэфIедзэ, иныжьым абы и мэл закъуэр къытредзэри eукI. Къуиижь ЦIыкIy и пащIэкIэ щIогуфIыкI:

- Уэлэхьи, мэл пшэр тхуэбукIам, иныжь! БукIар ууейщи, къэнар сысеищ: сыщыдэкIыжкIэ мэл пщыкIутI дэсхунщ!

Иныжьыр и пащIэкIэ щIогуфIыкI:

- Ари тлъагъункъэ, умыпIащIэ уэ, - жи. - Лыр къыхэхыжын хуейщи, ар зытетлъхьэн чий тIэкIу къызэгъэпцI!

КIуиижь ЦIыкIy мэзым мажэри, чий зрегъэпцI аби, къехьыж.

Къэсыжмэ - иныжьым лыр ишхри лэпсыр трифыхьыжауэ!

- Мыр лIо, иныжь, напи цIыхугъи уимыIэу ара?

- ЛIо-тIэ, абы щхьэкIэ угубжьыну?

- Уэлыхьи, иныжь, сымыгубжь дэнэ къэна, цыпэу къизмыдзэн!

Ауэ сэ сшхынур уи Iуэхуу зэжетIакъэ - кIуэжи, сшхын къысхуэхь!

Иныжьыр унэм кIуэжу, и фызыр игъэпщафIэу шхын къы­хуихьыху, жэш мэхъу. Къуиижь ЦIыкIy къыхуахьар ешхри къы­дохьэж. Иныжьыр аргуэру мэжэлIэжа хъунти, тахьтэбаным зрегъэукIуриери, унафэ къещI:

- Къуиижь ЦIыкIy къуиижь ЦIыкIy, - жи, - кIуэи, зы мэл укI!

- Дэтхэнэр сыукIын)

- Япэ къоплъыр укI!

Къуиижь ЦIыкIy чэтым щыщIыхьэм, мэлу щIэтым я щхьэр зэуэ къызэдаIэтащ. КъыщызэдаIэтым, къытридзэурэ мэлу щIэтыр иу­кIащ.

ИукIщ аби, къэджащ, жеIэ:

- Уа, иныжь, къакIуи, мэлыфэр къыздытех! - жиIэри.

- ЛIо, цIыкIужьей, уи закъуэ зы мэлыфэ пхутемыхыу ара?

- Сыт щIэзы мэлыфэр? Хъушэм я фэр техын хуейщ.

Иныжьыр къыщолъэтри чэтым мажэ. Здэжам - хъушэр укIауэ щылъщ.

- А гъуэгу мыгъуэм ежьэн, сыт мы хъушэр щIызэтебукIар? - къолъ иныжьыр.

- Япэ къоплъыр укI, жыпIатэкъэ?

- ЖысIат.

- НтIэ, сыкъызэрыщIыхьэу псори зэуэ къызэплъати, псори зэуэ сукIащ.

- Сыбгъэунэхъуащ, емыныp зи унэм ихьэн! - мэгубжь ины­жьыр.

- ЛIо-тIэ, абы щхьэкIэ угубжьыну? - щIодыхьэшхыкI Къуиижь ЦIыкIy.

- Хьэуэ, хьэуэ, сыгубжьынукъым! - жери щIелъэфыж ины­жьым.

Иныжьыр щIохьэжри, и фызым йочэнджэщ:

- Дауэ тщIыну? - жи. - Мы Къуиижь ЦIыкIy къэдгъапцIэу дэдмыгъэкIыжмэ, дегъэунэхъу.

Сыт пщIондэт узэрыгурыIуар? - жи иныжь фызым. - KIыгyyгyp къэджэху пщIондэ.

- НтIэ пщэдджыжь кIэху къыщищIым деж ди пхъур мэракIуеижьым дэгъэкIуеи, KIbIryyryy къэгъаджэ. KIыгyyгyp къэджащ жыIи, илъэс хьэкъыр ети, дэгъэкIыж!

Апхуэдэу зэгуроIуэри, нэхущым деж я пхъур жыгым драгъэпщейри къагъаджэ:

- KIыгyyгy, хьэ сагу, ху согу! - жиIэу. Къуиижь ЦIыкIy къоушри къыщIаж:

- Мы кыгyyгy делэр и мычэзууэ дэнэ къиукI? Иныжь, тхьэмыщкIэр къигъапцIэу хригъэлъэфэну аращ зыхэтыр! Пхуэздэмэ, тхьэр зыгъэпцIар сэращ! - жеIэри, къурагъышхуэкIэ йоуэр аби, къреудых.

Иныжьым и пхъур мэракIуейм къохуэхри и тхыр хузэпеуд.

Иныжьыр кIийуэ къыщIож:

- Гъуэгу мыгъуэм ежьэу сыхьэт мыгъуэм хуэзэн, дипхъу закъуэр быукIри дыбгъэунэхъуащ! - жери.

Къуиижь ЦIыкIу зыфIимыгъэIуэхуу:

- ЛIо-тIэ, абы щхьэкIэ угубжьыну иджы? - жи.

Иныжьыр губжьмэ, къращIэнур ещIэжри:

- Хьэуэ, хьэуэ, - жи, - сыгубжьынукъым.

Пщыхьэщхьэ зэрыхъуу зэлIзэфызыр зэбгъэдотIысхьэри зо­чэнджэщыж:

- Мы угъурсызым дыIэщIокIуадэ, - жаIэри. - Дауэ тщIымэ, дауэ хъуну?

- Тхьэ, сымыщIэ, - жи иныжь фызым, - пщэдджыжь сэ сы­дэгъэпщей жыгым нэхъ лъагэIуэуи, кIыгyyгyy сыкъэгъаджэ.

- Ерэхъу! - жеIэ иныжьми, нIэху къызэрищIу и фызыр мэракIуейм дрегъэпщей.

Нэху зэрыщу къоджэ иныжь фызыр: - KIыгyyгy, хьэ согу, ху согу! - жи.

- Мы хьэ зэрахуэм къыхэкIар дэнэ къиукI! Си бысымым лей фIызигъэшхыну аращ зыхэтыр! - жеIэри, къыщIож, нэхъ къypaгъ кIыхьыжкIэ доуей аби, кIыгyyгyp къреудых.

Иныжьым ар щилъагъукIэ, гъуэгыу къыщIож:

- Е гъуэгу мыгъуэм ежьэу сыхьэт мыгъуэм хуэзэн, - жи, - си унагъуэбжэр хуэзбгъэщIыжаи!

- Iay, - жи Къуиижь ЦIыкIу хэдыхьэшхыкIыурэ, - абы щхьэ­кIэ укъэгубжьыну-тIэ?

- Уэлэхьэ, си къэгубжьи иримыкъун: си хъушэр фIэбгъэжащ, си лхъу закъуэр быукIри си фызри тебукIэжащ!

- Сэ сызыхуеиххэракъэ езыр! - жеIэ Къуиижь ЦIыкIуи, ины­жьым и щхьэр кърешэхри, и плIэм фэлъырищ къыдех, езым и дIыщIалщIэм и шынэхъыжьитIым я лIыщIалщIэри къыдыщIегъу аби, уэрэдыжьыр жиIэу къокIуэж.

ИныжьыплIэм къыдиха фэлъырищым языр и къуэшитIым я плIэм щедэжри егъэхъуж, адрей къэнам кIапсэшхуищэ къыхе­щIыкIри, хьэблэм яхуегуэшыж, езыми зы къегъанэри, тхъэрэ шхэуэ къызэхонэж.