Далее праздничный вечер может быть продолжен танцами и песнями.

Автор:

Саая Алдынай Бады-Байыровна,

Мѳӊгүн-Тайгинский кожуун

Республики Тыва

 

 

Малчын херээжен кижиниӊ мугур сезен

харлаан байырлалыны ӊ чорудуу

 

К аасталгазы:

1. Ава кижи дугайында чоннуӊ угаадыглыг үлегер, чечен-мерген сѳстерин бижээш, аскылаар;

2. Чараш янзы-бүрү ѳӊнүг шарлар-биле каасталганы кылыр;

3. Юбилярныӊ ѳг-бүлезиниӊ архивинден алдынган чуруктарныӊ хана-солунун кылып азар;

4. Ава дугайында болгаш темага тааржыр ырыларны хѳгжүм үделгезинге салыр.

Херек чүүлдер:

1. Оюн-тоглаага тиилээннерни шаӊнаар бичии белекчигештер;

2. Ырыларыныӊ фонограммалары;

3. Оюннар ойнадырынга херек чүүлдер.

 

Башкарыкчы: Алтай, Моолдуӊ аразында

Аргыжылга белдиринде

Кызыл чаактыг кыстар чурттаан

Кызыл-Хая чараш суурум.

Каргыраалаар, хѳѳмейлээр

Кайгал оолдар база ында.

Кым-даа кижи чурттаксай бээр

Кызыл-Хая онза суурум.

 

Оолдар, кыстар ойнап-хѳглээр

Ойнаар-бажыӊ оду чайнаан,

Хайым иштиг, каткы-хѳглүг,

Каас-чараш - Кызыл-Хаям! (Кара-оол Успун)

 

Амыргын-на чыылган чон!

Амыргын-на тѳрелдер!

Амыр-менди айтырбышаан

Аалчыларны олуттарже чалап тур бис!                                   

(Чонну олуртур, аялга ойнап турар).

Ыры: «Байыр тудайн». (Ырыларныӊ сѳстери сценарийде бар)

 

Башкарыкчы: Сезен харны харлап турар байырлалдыӊ чедип келген аалчылары - Экии, мендээ! Хүндүлүг тѳрелдер, эш-ѳѳрү база чалаткан аалчылар!

Бо хүн бисте онзагай байырлал! Чуртталгазыныӊ иштинде сезен артты ажып, сезен хемни кежип келген, тѳѳгүлүг хүнүн байырлаары-биле (байырлалдыӊ маадырыныӊ долу ат-сывы) тѳргүл-тѳрелин, эш-ѳѳрүн, аалчыларын чаӊгыс черге чыып алган. Ынчангаш байырлалды ажыдып, эге сѳстү кылыры-биле хүндүткелдиг чаӊгыс чер-чурттуувус (...) чалап алыылыӊар, чонум!

Башкарыкчы: Байырлал-даа ажыттынды,

Баштак-хѳг-даа чаӊгыланды.

Хүндүткелдиӊ бар-ла чемин

Күзел хандыр чооглаӊар-ла!

Аккыр сүттүг изиг шайны

Аартавышаан хѳѳрежиӊер!

Араӊарда баштактанчып

Амыр-шѳлээн байырлаӊар!

Тавактарда салган чемни

Далдавайн чооглаӊар.

Танышпастар таныжып ап,

Таваар, оожум хѳѳрежиӊер!

Ава дугайында ыры. «Мээӊ авам».

Башкарыкчы: Иеӊер бар кежииӊерни, ѳӊнүктерим,

Идегелдиг эртине дег карактаӊар:

Ажылдааштыӊ кээриӊге аякта шай, амданныг чем,

Аваӊарныӊ чылыг караа,

Эртенги хүн херели дег солаӊгылай

Эргинден-не чайынналып чырып орар.

Ава дээрге – Чер дег, Хүн дег дыӊ-на чаӊгыс

Аӊаа мѳӊге йѳрээл ырын ырлаалыӊар!

(Автору Тамара Эртине)

 

(Чон чемненип олурар, аялга ойнап турар).

Башкарыкчы: Тыва кижи тыптып келгеш,

Тывызыксыг чеди назын чурттап эртер.

Ораннарда ѳске чоннар,

Он бир чедир назыннарны уламчылаар.

80 хар – хүндүткелдиг улуг назы,

80 хар – амыдырал дуржулгазын үндезилээн мѳзү-бүдүш,

80 хар – эки-баъкты ылгап билир, беримчелиг онза назын.

Тывалар 80 харны харлап алган ѳгбелерни «Энерелдиг эневис, Аксагалдай адавыс» деп адаарлар. А Ортаа Азия чурттарында аксакалдар деп ѳгбелери аар, кадыг ажыл кылыр арга-шинээ чок-даа болза карааныӊ кѳрүжү-биле ажы-тѳлүн чагырып орар, ажы-тѳлү оларныӊ кѳрген кѳрүжүнүӊ, тынган тыныжыныӊ аайы-биле хай-чагыргалыг чоруп турарлар болгай, чүге дээрге ажы-тѳлүнүӊ бо хүнде чурттап олурар бажыӊын, чип орары чигир-чимизиниӊ ыяжын, ижип олурар суунуӊ кудуун ол ѳгбе аныяк тургаш тудуп, ѳстүрүп, казып каан деп чүвени ол ажы-тѳл медереп билип турарлар. Ол ѳгбезинге канчаар-даа аажок улуг ѳрелиг деп чүвени база билип турарлар.

Бисте база ындыг узун назынныг, тѳлептиг энелер, аксагалдайлар бар. Оларныӊ тѳѳгү чугааларын уруг-дарыы бижип ап, ылаӊгыя ол ѳгбелерниӊ дузазы-биле тѳрел-бѳлүктүӊ ыяжын азы дазылын шыйып алыр ужурлуг. Мындыг улуг ѳгбелеривистен езу-чаӊчылдарывысты билип ап чоруур бис.

Оларныӊ кедер тыва хевиниӊ ѳӊү - сарала(алдынналчак) ѳӊнүг. (Алдын дег ховар киживис.Оларныӊ сѳзү бистерге алдын дег үнелиг дээн уткалыг). Энерелдиг эне, аксагалдай аданыӊ кол хүлээлгези: тѳрел уругларныӊ ѳг-бүле туда бээр чоруун болдурбас ажылды чорудуп, хѳй санныг ажы-тѳлүнге «Тѳрел билбес түрээр, тѳѳгү билбес тѳѳрээр» деп угаадыгны кылыр.

Ѳѳрүшкү-маӊнайыӊар, олча кежиин

Ѳѳрүӊер-биле үлежиӊер!

Эмгежок хѳй, улуг кежик угдунмааже.

Эдек долдур чүдүрүлдүр оваалаӊар!

Сеткилдерни хомудатпайн, мага хандыр

Чедиштирип үлеп бээрин кызыдыӊар!

Ыры салыр: "Малчын угбамга"

Башкарыкчы: Даӊгаар эртен инчеегин эгиннепкеш,

Даглар эдээ мээстерже хоюн доскан,

Дошкун ѳйде шылгаттынган кырган-авам

Доруктурган хенче-сүрүү онча-менди.

Чыккылама кышкы чывар хаарза-даа,

Чыжырады хадымырлап эстезе-даа,

Чымыш-ишке шылагзынып могавадыӊ

Чыргал дилеп оспаксырап, ырбавадыӊ.

Күзел сорууӊ бүткениниӊ херечизи

Күштүг болгаш кызымаккай чүткүлдүүӊде.

Хүлер-хүреӊ шырайыӊныӊ бадыткалы

Хүннүӊ изиг херелинге шондурганда.

Хѳй-ле чылдар совхозуӊга үзүткел чок

Чеже-чеже кодан хойну ѳстүрдүӊ дээр,

Чедиишкинниӊ үнген дѳзү - шудургуӊда

Сеткилиӊден малга ынааӊ – бүдүжүӊде. Мая Ондар "Малчын эшке".

 

Башкарыкчы: Кижи хѳѳкүй чырык черге чурттап чорааш,

Кирер ѳглүг, эштиг-ѳѳрлүг, тѳрелдерлиг

Аадып, чайгап азырап каан авалыг-даа

Арат-чону сурап келир ачалыг боор.

Аът болза таныжарда киштежир дээр,

А кижи чугаалажып таныжып аар.

Чедип келген чонувуска таныштыраал!

Байырлалдыӊ маадырыныӊ кыска допчу-намдары болгаш блиц-анкетазы-биле таныштырар-дыр бис.

Блиц-анкетаныӊ айтырыглары:

1. Ынак баар чери

2. Ынак ѳӊү

3. Ынак чеми

4. Ынак үнүжү

5. Ынак үези

6. Ынак ному

7. Ынак чогаалчызы

8. Ынак ырызы

9. Ынак артизи

10. Ынак эжи

11. Изиг күзели

Башкарыкчы: Баштак, хѳглүг, чазык чаӊныг

Байгыныӊ-на ажылданыр.

Сезен харны харлап турар кырган-ававыска

Черге чедир мѳгейбишаан, байыр тудаал.

Сѳстү юбилярныӊ тѳрелдеринге бээр-дир бис.

(Келген аалчыларныӊ белек-селээн сѳӊнеп, йѳрээл сѳстерин сѳглеп, байыр чедирери).

Башкарыкчы: Чалаттырган эштер-ѳѳрлер,

Чалгааравайн ойнап-хѳглеп.

Оюннарга, мѳѳрейлерге

Олут орбайн киржиӊер-ле!

Башкарыкчы: Ажыл-иштиӊ бергезинден чалданмайн

Ажы-тѳлдү ѳстүрери – буян ол-дур.

Ие болган тѳрээн черге

Идегелдиг белээ болур – тѳлү ол-дур.

Юбилярныӊ ажы-тѳлү-биле таныштырар-дыр бис.

Ажы-тѳлге тураскаадып бир ырыны ырлаар азы салыр.

Чижээ: "Оглум".

 

Хереглээр шүлүктер:

Кырган-ава

Эргеленген чаптанчыглар

Эдээн дургаар сѳктүп келир,

Авыралдыг кырган-ава

Ажы-тѳлүн чассыда бээр.

Кыстар, оолдар энези боор

Кырган-ава, кырган-ава.

Кымыскаяк чүвелерни

Аштатпас-даа, түретпес-даа.

Кырган-ава олут орбас,

Аъш-чем кылыр, хевин селиир

Кымдан, чүден артык эргим,

Кырган-ава, кырган-ава.

Кылыр ишке, чараш чаӊга

Кырган-ава ѳѳредир.

Ѳгге сыӊмас ажы-тѳлдүӊ

Ѳѳрүшкүзү, чырыткызы.

Кырган-ава тоолун дыӊнап,

Кыстар, оолдар ѳзүп келир.

Николай Ооржак.

Алдын хүн дег авайымга

1.Алдын сарыг ѳртемчейге            2. Сеткилимниӊ ханызындан

Амыдырап-чурттаар кылдыр        Сеӊээ ырдан ырлап берейн:

Авайым сээӊ тѳрүттүнген              Чечен сѳстүӊ ховузундан

Авыралдыг хүнүӊ-биле!                Чечек чулуп, сѳӊнеп кѳрейн.

 

3. Аарыг-аржык казыргызы              4.Аас-кежик херелдери

Авам сени оюп чорзун!                   Авам сенден ыравазын!

Кадыкшылыӊ сүлде-сүзүү               Ажыл-херээӊ чогуп бүтсүн,

Кайгамчыктыг бедик турзун!          Алдар-адыӊ бодаразын!

 

5.Делегейде чеже кижи                    6.Чеченнерниӊ ырларынга

Иелерге йѳрээл салып,                    Сеткил кожуп, ырым салдым.

Делгереӊгей сѳстер-биле                 Авыралдыг авайым сээӊ

Ишти-хѳӊнүн ырлаваан дээр.         Арыг хѳӊнүӊ ѳѳртүкседим.

Радий Конгар.

 

Чүрээӊ согуу дыӊзыг болзун!

1.Хѳѳкүй авай, бажыӊ дүгү             2.Хѳѳкүй авай, карактарыӊ

Кѳгерерип эгелээн-дир.                   Кѳскү, чидии сулараан-дыр.

Артында-ла шаараргаш,                 Шаандагы кашпагайыӊ

Аажок сыык апарып-тыр.                Чартыы чыгыы артып каап-тыр.

 

3.Харын, авай, бистерге сээӊ          4.Хүлүмзүрээн шырайыӊда,

Кайгамчыктыг ынакшылыӊ            Хүннээректиӊ чылыын, авай.

Хензиг-даа бол, эмирилбээн           Чүс чыл чедир чурттап кѳрем,

Кезээ-мѳӊге чалыы, чаш-тыр.         Чүрээӊ согуу дыӊзыг болзун!

Каӊ-оол Чүлдүм.

 

Кырган-авага мѳгейиг

Уругларны бистерни                       Итпек, хойтпак хайырлаан

Угаадып каап сургап орар.             Инек малын малдап орар.

Кылбас тутпас ажылы чок               Хѳй-ле номнар номчуур,

Кырган-ава таан онза!                     Хѳйнү билир кырган-авам.

Кырган-авам бо хүн сеӊээ

Күдүк базып мѳгейбишаан,

Уруглары, уйнуктары

Улуг назы күзеп тур бис.

 

Ава, оглу - чаӊгыс чүрек

Ээп ѳскен ием сени сагынмас деп,

Эргим авай ону черле сѳглевес мен.

Чүреккейим дүне, хүндүс үени тып,

Чүгле сени чоктап, сактып саргый бээр-дир.

Авазындан ѳске кижи хүндүлевес

Арай кандаай оол боор деп бодавайн кѳр.

Ѳртемчейде меӊээ эргим кижилерниӊ

Ѳндүрүнүӊ ѳндүрү сен, ынак авай.

Кандыг-ла бир эки үүле кылганымда,

Каткы-хѳглүг ѳѳрүшкүм үерлээнде,

Кайыын-на ийик, бир-ле черден чедип келгеш,

Кара бажым суйбап турган ышкаш боор сен.

Эки шагым, эки хүнүм үезинде

Эргеленип, сеӊээ чассып чаӊчыккан мен.

Чаатым суу дег авамныӊ сээӊ чассыдыыӊ дег,

Шаптап, саарлып сагыжымны ажыда бээр.

Салгын, сырын тыныжыӊны хойлап келгеш,

Сагынганыӊ чидир дээнзиг ырлай бээрлер.

Шүлүк, ырым авам сеӊээ ѳпейленип

Чүстүк болуп оглуӊ чолун даарай халыыр.

Муӊгаралга таварышпас кижи турбас,

Муӊчула бээр үелерим база турар.

Авам сени ынчан сактып, кударалым

Аргастанып, ажып эртип алыр-дыр мен.

Шак ол ѳйде хайындырган сүттүг шайыӊ

Сагыш хандыр аартап, ижип органзыг мен.

Кѳӊгүс чаа-ла ѳѳскүп орган муӊгаралдыӊ

Хѳрлээ одун ѳжүргензиг боор сен, авай.

Ажы-тѳлүӊ ѳстүрүп кааш дѳмей-ле сен

Аравыста тудуш чурттап чоруур-дур сен.

Тарай халаан эӊме-сан чок «дагааларыӊ»

Тараа каап бээр азыракчызы сен, авай.

Кара-оол Натпий-оол

 

 

Ие дугайында үлегер домактар

Авазы хүн болза,                             Авыралдыг кижи – ава,

Адазы ай болур.                       Аянныг эди – сава.

 

Авага ажы-тѳлү артык,                     Ава кижи тѳлүм дээр,

Аӊчыга алды-киш артык.              Ажы-тѳлү шѳлүм дээр.

 

Булут аразындан хүн караачылыг,

Улус аразындан ава караа чымчак.

Ада-ие дугайында үлегер домактар

Ада-ие – даянгыыш,                                    Ада-ие сагынганда,

Азыраан малы – чѳлеӊгииш.                      Аъш-чемде амданчок.

 

Адаӊ адаан адыӊ,                                      Ада тѳѳгүзү - алдын,

Иеӊ адаан шолаӊ.                                      Ие тѳѳгүзү - мѳӊгүн.

 

Ада сѳзү - «амыдырал»,                           Инээм ѳдээ -

Ие сѳзү - «ажыл-иш».                                Ием чурту,

Иезин «инээм» дээр,                                  Аъдым ѳдээ -

Адазын «аъдым» дээр.                              Адам чурту.

 

Катыныӊ эргинин артап,                             Адазын дѳзээр,

Кат-иезин арнын кѳрүп таныжар.              Иезин уктаар.

 

Ада кѳрбээнин оглу кѳѳр,                      Ада сѳзүн ажырып болбас,

Ие кѳрбээнин уруу кѳѳр.                        Ие сѳзүн ижип болбас.

 

Ада чокта – чартык ѳскүс,                      Иелиг кыс шевер,

Ава чокта – бүдүн ѳскүс.                        Адалыг оол томаанныг.

Байырлалга хереглээр ырылар

Байыр тудайн

Сѳзү Ульяна Балдаӊныы, аялг. С. Сараагайныы

Эргим чонум, угбаларым, акыларым,

Эжим-ѳѳрүм, оглум, кызым, дуӊмаларым,

Эки сѳстүӊ онза чырыын сѳӊнеп берейн.

Экиивеӊер, эргимнерим, чараштарым.

Силер-биле чырык хүнүм чылыы эргим,

Силер-биле сылдыстарныӊ караа уян,

Силер-биле күзелдерим каас-чараш,

Силер-биле хѳрээм ишти ѳѳрүшкүлүг.

 

Буян долган сеткилимниӊ ыдык сѳзүн

Буруй бербес ыры-биле чүглеп алгаш,

Курайлааным йѳрээлимни эжей сунуп,

Курлак чедир мѳгейбишаан, байыр тудайн.

 

Ыры «Мээӊ авам»

Сѳзү болгаш аялгазы Сергей Чымбалактыы.

Буян болган тыва тонун эгиннепкен,

Буттарында элеп калган идиктерлиг,

Хараганнар аразында чаӊгыс ѳглүг

Кадай кижи каш ѳшкү дозуп чоруур.

Кожумаа:

Кѳккүр бажы хүнге чайнап, кажараӊнаан

Хѳѳкүй мени азырап каан авам ол-дур.

 

Бажын ажыр байый берген чүвези чок,

Балдыр сыкпайн ажыл-үүле кылып чоруур,

Кижилерге хилинчээ чок, чону-биле

Хире шаанда эне кижи чурттап чоруур.

Кожумаа.

 

Чеже чылдар эрткенин ам сактып ора,

Чедип алган чорууруӊну утпас-тыр мен.

Чуртталгамныӊ ѳлчей-кежиин кыпсып берген

Шуваганчы ие кижи авам ол-дур.

Кожумаа.

Ыры «Малчын угбамга»

Малчын угбам чайлаг, кыштаа,

Магаданчыг чазаг, күзээ,

Сырынналдыр ырлап чоруур,

Сыннарын-на сактыр-дыр мен.

 

Хѳѳкүй угбам кара чаъжы

Кѳгерээрип кырыыжеге,

Кааӊ, бүргег, халап чуттуг,

Кандыг чылдар эртпеди дээр.

 

Кожагарлар сиртин кырлап,

Колхозунуӊ малын малдаан,

Човаг билбес угбам сеӊээ,

Чоргаарланмас аргам чок-тур.

 

Ойнадыр оюннар:

«Херээжен кижиниӊ каасталгалары»

1. Херээжен кижи бодунуӊ каасталгаларын кылырда эӊ-не кол чүнү ажыглаарыл? (Ине-чүскүк)

2. Херээжен кижиниӊ эӊ-не кол каасталгазы чүл?(Сырга)

3. Херээжен кижиниӊ кырыга сугар каасталгазы азы сагыызын сүзүглелдиг эдилелин адап кѳрүӊерем? (Билектээш)

4. Херээжен кижиниӊ холга чоруур каасталгазы? (Билзек азы чүскүк)

5. Херээжен кижиниӊ чажынга ѳрүүр эдилели чүл? (Чавага)

6. Херээжен кижиниӊ чажыныӊ база бир каасталгазы чүл? (Чалаа-кара)

7. Улгады берген херээжен кижиниӊ бажыныӊ каасталгазы? (Дыргак)

8. Келинниӊ думаалайыныӊ база бир ады чүл? (Баштаӊгы)

9. Тыва кижиниӊ сүлдези кандыг хептеринге чоруурул? (Бѳрт, кур, идик)

10. Кижиниӊ хей-ады хевиниӊ кайы кезээнде чоруурул? (Тоннуӊ моюндуруунда, ынчангаш тон моюндуруун от бурганче кѳрүндүр салып болбас, кижиниӊ хей-ады кудулаар).

Оюн «Ава дугайында ырыларга мѳѳрей

Оюн: «Чечектер»

Че, чечектерни кайы хире билиривисти кѳрүптээлиӊер. Чечектерни тывалап чугаалаарга, аттарын орустап адаар.

Чечек – удазын (Ирис),

Чечек – кыс кижи ады (Роза, Лилия, Маргаритка),

Чечек – кыстыӊ караа (Анютины глазки),

Чечек – оол биле уруг (Иван-да-Марья),

Чечек – уттуучал эвес угаан (Незабудка),

Чечек - ѳлүм чок мѳӊге (Бессмертник),

Чечек – тѳлгечи (Ромашка),

Чечек – бичии коӊга (Колокольчик),

Чечек – чассыткан эр ат (Василек),

Чечек – пѳс (Бархатцы),

Чечек – сылдыс (Астра), Чечек – чем (Мак).

Оюн: «Тывызыксыг тыва чемим»

1. Хойтпак тигерде ажыглаар херекселдерден адап кѳрүӊерем

(Чылапча, ораалда, шууруун, паш, шорга, доӊга, кѳгээржик, аяктар);

2. Эът-биле чем кылырда ажыглаар херекселдер адап кѳрүӊерем

(Бижек, бижек хыны, илбек, калгак, аяк, тавак, паш, деспи);

3. Шай хайындырарда ажыглаар херекселдерден адап кѳрүӊерем

(Шай пажы, шүүр, хѳнек, шай согаажы, согааш дажы, калгак, аяктар, тос карак);

4. Тараадан чем кылырда ажыглаар херекселдерден адап кѳрүӊерем

(Деспи, алгый, былгааш, согааш, бала, аяк, тавак, хол дээрбези, дээрбе тудазы).

Тыва эдилелдерни дыка эки билир-дир бис, ам оларныӊ дугайында кезек тывызыктардан тыптаалыӊар:

Суг мээлиг,

Шой баштыг,

Кидис мончарлыг,

Ыяш хѳнектиг

Демир олуттуг. (Чылпча суу, чылапча, ораалда, шууруун, паш, ожук).

Хилиӊ бѳрттүг, кидис чаӊгаалыг. (Шууруун, чылапча).

Кудукта кула бениӊ Кулаа кѳстүп тур. (Доскаарда, кѳгээрде бышкы уну).

Дѳӊгүр-кара дѳрт кулактыг. (Шой паш).

Бээжин оглу беш курлуг. (Домбу).

Бодун кѳѳрге, борбак чараш.

Мойнун кѳѳрге, боскаан теве. (Хѳнек).

Кара, кызыл ийи буга чылгашты. (Паш биле чалбыыш).

Чаӊгыс ыяш чайганды,чалаӊ ак хѳл хѳлзеди. (Бышкы, хойтпак).

Ижер, чиирим ирт, серге, ижээр черим хос ыяш. (Бижек).

Ѳӊ киирер ѳӊгүр аржааным. (Сүт).

Барааны чаагай, барып тударга чиик. (Үрүп каан сыӊый).

Иштинден келген торгум иштин, даштын тыппадым. (Эдир чаг).

Хѳвеӊ шуглактыг хѳѳкүй-оолду уштуп алдым. (Бүүрек).

 

Оюн: «Чаа Чыл»

1. Чаа Чылдыӊ кол каасталгазы чүл? (Шиви)

2. Соок-Ирейниӊ чурту? (Лапландия)

3. Чаа Чылдыӊ кол танцызы? (Хоровод)

4. Соок-Ирейниӊ шанаан каш аът сѳѳртүп чоруурул? (Үш)

5. Хар кижиниӊ бѳргү? (Хумуӊ)

6. Соок-Ирейниӊ уруунуӊ ады? (Харжыгаш)

7. Шивиниӊ кол каасталгазы? (Сылдыс)

8. Соок-Ирейниӊ тѳрүттүнген хүнү? (Ноябрь 18)

9. Соок-Ирейден бис чүнү манаар ийик бис? (Белек)

10.12 шакты медээлеп турда чүнү кѳдүрер ийик бис (Шампанныг бокалдар).

Оюн: «Чылдыӊ үелери»

Чылдыӊ үелерин кѳргүзер: чайны чугаалап турда – агып чыдар хемни ѳттүнүп, холдарны бырлаӊнадыр; кышты чугаалап турда – холдары-биле бодун куспактаар; күстү чугаалап турда – чанган куштуӊ чалгыннары ышкаш холдарын чаяар; часты чугаалап турар болза – мочургалар хевирин чуруп кѳргүзер.

1. Хүн изидип турган. (чай)

2. Соок-Ирей белек эккел чыткан. (кыш)

3. Куштар чанып келген. (час)

4. Пляжта шупту дѳгеленген. (чай)

5. Бүрүлер салдырткайнып бадып турган. (күс)

6. Хѳртүктер эрип турган. (час)

7. Чаштар хар борбактаан. (кыш)

8. Школа баар үе келген. (күс)

9. Оолдар хоккей ойнап турган. (кыш)

10. Мочургалар үнүп келген. (час)

11. Чечектер айыраӊнаан. (чай)

12. Адыг ижээнде удуп чыткан. (кыш)

13. Согуна казар үе келген. (күс)

14. Ак чаъс хүнзедир чагган. (чай)

15. Куштар чанып эгелээн. (күс)

16. Крышадан дамдылап турган. (час).

Оюн: «Калоштар»

Чаъстыг күскү хүнде чаа саткан калоштарывыс кедип алгаш, агаарлап үнүп келдивис:

1. Чаа калоштарны бутка эки эптешсин дээш кылаштаар бис (Чаӊгыс черге марштаар);

2. Агаарлап үнүпкен бис (Долгандыр кылаштаар);

3. Мурнувуста шалбааны ажа халыыл (Шураар);

4. Хѳѳлбектер ам доӊа берген, чуӊгуулап-даа болур бис (Чылар);

5. Калоштарывыс чаа болгай, мурнувуста шалбааны бут баштап кеже бээр бис (Бут бажынга кылаштаар);

6. Кайы хире-даа кызып турувуста калоштарывыс хирлени берген. Оларныӊ хирин аштаалыӊар (Буттарын оочур аайы-биле чаяар);

7. Ам арыг, чараш калоштарывысты соседивиске кѳргүзээлиӊер (Буттарын оочурлап мурнунче сунгаш, чайып кѳргүзер, мактаныр).

 

Байырлалды доозары:

Башкарыкчы: Аяк-шайны, аъшты-чемни чоогладывыс

Аян-ырны ырлап-шоорлап, хѳгледивис.

Байырлалды мооӊ-биле дооспушаан,

Менди-чаагай, байырлыг деп чарладывыс!

Орууӊар ак-ла болзун! Чолуӊар бедик-ле болзун! Курай- Курай!

 

Ажыглаан чогаалдар:

1. Бүдүп Б. Тыва үлегер домактар болгаш чечен сѳстер.- Кызыл.- 2010.

2.Тыва улустуӊ алгыш-йѳрээлдери.- Кызыл,1990.

3.Чем развлечь гостей.-2008.-№3.

4. Намзал Э. Холу чемзиг авам сѳӊү.- Кызыл, 1995.

 

Содержание:

Дѳжек дой. Праздник рождения младенца

Эр хиндиктиг чаш уругнуӊ төрүттүнгенин байырлаан дөжек дойнуӊ чорудуу (Валетина Донгак)..................................................................................................3

Дѳжек дойну байырлаарыныӊ чорудуу (Чечек Натпит)……………...............19